Гюльнара Мягьямедова
Саб гьюкуматдин инсанар саб аьхю хизандик гьисаб ву, хъа Урусатдин ватандашар сар-сариз кюмекназ гъюру аьхю хизандин вакилар ву. Гьарсаб уьлкейинси, Урусатдинра жямяаьтлугъдин сабвал улупурайи машкврар а. Ноябрин 4-пи йигъан къайд апIру Халкьарин сабвалин йигъ ХVII аьсриъ Урусатдиъ гъалабулугъ кайи вахт ккудубкIбахъди аьлакьалу вуйи машквар ву.
XVII аьсрин эвел Урусатдин тарихдиъ гизаф читин вахт гъабхьнийи. Думугандин чIуру гьядисйир Угличдиъ паччагь Иван Грозныйин миржид йисаъ айи бай йикIувалихъди (думу йикIбан сир гъира ачмиш апIуз дубхьнадар), Рюриковичарин тухумдин багахьнакьан дару Борис Годунов паччагьдин йишв’ина гъюбахъди, гьюкмин багахьна вуйидари паччагьдин йишв бадали женг гъабхбахъди аьлакьалу вуйи. Уьлкейиан чан айтIан месэлйир гьял апIуз удукьури адру вахтна, чIатан аьгьвалатра гъагъи гъабхьнийи. Речь Посполитая (уртахъ духьнайи Польша ва Литва), Урусатдин паччагьлугъдин читин вахт чпин хайирназ илтIибкIну, дидин жилар дисуз, айи девлетар тIараш апIуз гьялак гъабхьнийи. Польшайин ва Литвайин кьушмари кьюд йисандин арайиъ Москва дибисну гъабхьну.
Уьлкейин гьюкум аьжуз дубхьнайи вахтна, душмнари Урусат бисбан, гьюкум ва урус дин ккидипбан планар арайиз гъахи. Гьадмуган патриарх Гермогенди халкьдикан уьлке, урус дин уьбхюз, чапхунчйир Москвайиан утIурккуз гъудужвуб ккун гъапIнийи. Нижегородский староста Кузьма Мининди халкьдикан ибарат вуйи кьушум гьязур гъапIнийи. Хъа кьушмин кIулиъ князь Дмитрий Пожарский дийигъну, дурар Москвайиина гъушнийи. 10 агъзур касдикан ибарат вуйи кьушмихьан Москва Польшайинна Литвайин чапхунчйирихьан азад апIуз, душваъ Урусатдин гьюкум дебккуз гъабхьнийи.
ЦIиб вахтналан Земский Собори патриарх Филаретдин бай, 16 йисаъ айи Михаил Романов паччагьди ктагънийи. Паччагь ктагъуб уьлке цIийи алапIуб, дидин жарадарикан асиллу дарувал ва текрар дарувал уьбхюб гьисаб вуйи. 1612-пи йисандин гьядисйирин гьюрматназ 2004-пи йисан гьюкуматдин цIийи машквар тяйин гъапIнийи. Думу ноябрин 4-пи йигъан къайд апIру халкьарин сабвалин Йигъ ву.
1613-пи йисан Земский Собори паччагьди тяйин дапIнайи Михаил Романов ва дугъан дада Марфа Костромайихьан ярхла дарди Домнино гъулаъ Ипатьевский килисайиъ душмнарихьан жин духьнади гъахьну. Полякарин ва Литовцйирин кьушмарин дестйири жигьил Романов дисбан бадали, гъулаз рякъ абгури гъахьну.
Домнино гъулхьан ярхла дарди, дурариз староста Иван Сусанин алахъну. Душмнари, Михаил Федорович айи йишв улуп кIури, Иван Сусаниндиз истисмар апIури гъахьну.
Иван Сусанинди, чан язнайиз Михаил Романов Ипатьевский килисайиз хъади гъягъюб табшур миш дапIну, думу Домнинойиз гьауз хъуркьну. Хъа учв, полякарра хъади, кьар айи ярквран терефназди гъушну. Иван Сусаниндин гьунарну жигьил паччагь сагъ-саламатди Ипатьевский килисайиз хъади гъягъюз мумкинвал тувну.
Ватан уьбхюб – думу гьациб ичIи гаф дар, хъа гьарсар касдин гирами буржи ву. Уьлкейин тарихдиъ халкьдин арайиан Ватан бадали чпин ифдин цIадал гьяйиф дарапIу игитар гизаф удучIвну. Халкьарин сабвали уьлке душмнарихьан уьбхюз артухъ кьувват тувру. Ихь республикара гизаф миллетарикан ибарат вуйи уьлкейин саб пай ву. Гьарганси гьамусра Ватандин, ватанагьлийирин маракьар уьрхюри, хусуси мяна айи дявдин операцияйиъ уьлкейин вари халкьарин вакилар иштирак шула. Дурарикан гьарсар ухьуз игит ву.
