Гъябгъюрайи йисан ихь халкьди Ватандин Аьхю дяви ккудубкIну, Гъалибвалин 75 йис хьувал къаршуламиш апIиди. Гьяйифки, му гъати дявдиан гъалибвал кIваъ ади гъафи эскрарикан гъи Хив райондиъ сарра чIивиди имдар. Амма дурар ихь арайиан гъушнушра, гъийин ихь ислягьвалин йигъ, руг, хал, халкь бадали алдагъу ликар, гъизигу гаш`вал, бахтсузди адау йигъар ва йишвар, чпин жандилан хил алдабгъну, гюллдик мухур ккивну гъазанмиш гъапIу гъалибвал ухьу кIваълан гьапIиш, дурариз накьвдиъкьан архаинвал даршул. Гьаддиз дурар гьаммишан марцциди фикриъ уьрхюз ухьу буржлу вухьа.

 

 

Улихьна йигъари гьацдар касарикан сар вуйи, гъалибвалик аьхю пай киву эскер Юзбег Юзбеговдин (шиклиъ) гьунарарикан ва уьмрикан дугъан балихъди Загьирбег Юзбеговдихъди сюгьбат гъубхунза. Думу жикъиди исихъ чап апIурача.

– Загьирбег Юзбегович, увкан кьатI’иди ва жикъиди адашдин дявдиз улихьна вуйи уьмрикан ктибтувал ккун апIураза.

– Адаш 1919-пи йисан Хив райондин Мажвгул гъулаъ Нюдюряли кIуру неж-брин аьхю хизандиъ бабкан гъахьну. Дурарин хизандиъ юкьур баликан ва шубур шуркан варитIан аьхюр адаш вуйи. Думу улихьди вари баяри абайихъди малдарвалин ляхнар апIуйи, хъа шубари, гьелбетда, думуган ихь халкьдин девлет ва хазна вуйи халачийиин машгъул духьну, сабдихъди-саб урхури, дурар гъядатIуйи. Гьамци акувалиинди, саламатди яшамиш шулайи хизандик гъалабулугъ’вал кабхънийи.

– Фици? Фу гъабхьну?

– 1939-пи йисан Финляндияйихъди дяви ккебгъу вахтна, Хив райондиан чпин хушниинди му гъати женгариз гъушу эскрарин арайиъ йиз адашра айи. Гьаци, думу финнарихъди гъябгъюрайи дявдиъ Ватандин Аьхю дяви ккебгъайизкьан имийи. Гьадлин думу 1941-пи йисан Украинайин ругариина алдахъуру. Адаш сержант вуйи, дугъу, буйругъ туврайи эскрарин дестейи, гьарган улихь гъягъюри, гъалибвал багахь апIбак чпин лайикьлу пай киврайи. 1942-пи йисан аьхириъ Москва душмандихьан уьбхбан женгариъ дугъаз гъагъи зиян гъабхьнийи. Кьюб-шубуб вазтIан артухъ вахтна думу госпиталиъ дахъну, хъа 1943-пи йисан эвелиъ багъри гъулаз кьяляхъ гъафну.

– Гьелбетда, багъри Ватандиъ сикинвал адру йисари гъулариъ айидаризра архаинвал ади гъабхьундар. Думу вахтна адашди Ватандиз фициб кюмек туври гъахьну?

– Гьадму йисан гъулаз дуфну мегьел саб ваз бегьем хьайизра, райондин кIулиъ айидарин къарарниинди думу багъри гъулан «Уьру хяд» кIуру колхоздин председателди тяйин апIуру. Думу гъуллугънаъ адаш баркаллу 15 йистIан артухъ гъилихнийи, ва гьаму вахтнан арайиъ гъулаъ гаш`валиан сар каскьан кечмиш гъахьундайи, хъа багахь ерлешмиш духьнайи гъулариъ, дявдиъси, саб хайлин касар гаш`валианра гъийихну. Хъа саб вахтна думу Мажвгларин халачйир гьясил апIру фабрикайиъра гъуллугъчиди лихури гъахьну.
– Колхоздин председатель ву кIури, гаш`валиан инсанар дирихувалик дугъан фициб пай ва гьунар ка?

– Дугъан гьунар гьаддиъ гъабхьну: айибдин эвел ва кьадар дапIну, хизандиз лигну пай апIури, закурин йигъкан фикир дапIну, кьяляхъ дизигну, тIарашчивал ва угъривал адарди, анжагъ дугъриди ликар алдагъури гъилихну. КIваъ чIуруб, гъаних’вал ва тямягькарвал адарди, дугъан къарарниинди гъуландарин ва жара гъуларианра колхоздиз дахил шулайи халкьдин варидин метлеб ва гаф саб дапIну, урзурайи хутIларин кьадар артухъ гъапIну, яр-йимиш, мягьсул уч дапIну, яна, саб гафниинди, гьараригъ гъяйи чIуру хударинра кмиди эйсивал дапIну, дурар мянфяаьтлуди ва кьадарниинди ишлетмиш гъапIну. Мидланра савайи, уьрхюрайи мал-къарайин, чарвйирин кьадар йислан-йисаз за шули гъабхьну. Гьацира масу туврайи йиккун, никкдин, хьайин, яр-йимишдин гьякьнаан гъулаз, хулаз, халкьдизра хайлин мянфяаьт кади ляхин кIули гъубхнийи.

– Му вари ляхнар-карар апIуз удукьну, хъа хал-йишв, хизан ккебгъуз адаш фила хъуркьну?

– Дугъу чан уьмур 1943-пи йисан Тамум кIуру дишагьлийихъди ккабалгуру. Адашдихъди сабси дадайира гъул, хал, халкь, гъалибвал бадали хайлин бизарвалар, дердер-гъамар аьх гъапIну. Гьам тIипприйир, гапар, атIнар, бегьлийир, шарфар, мани жакетар сабдихъди-саб урхури, хътаури, сенграр адатIури, гьаци гъалибвал гъазанмиш апIбак аьхю пай кивну. Мидланра савайи, 12 бай дюн’яйиина духну, баркаллувалиинди арайиз адагъну, дурар тербияламиш ва эвленмиш дапIну, хизан-кюлфетдин эйсийир гъапIну. Гъи дурарилан тина 41 худул, 83 гудул ва 10 цIудул духьна. Дурарин арайиъ мялимар, аьлимар, духтрар а, хъа яракьлу кьувватариъ гъуллугъ апIурайидарин сан-гьисаб адар.

– Адаш ва дада фицдар грамотйириинди, медалариинди, гьюрматнан кагъзариинди лишанлу дапIна?

– Адашдиз «Уьру хяд», Ватандин дявдин орденар, «Москва уьбхбаз лигну», «Кавказ уьбхбаз лигну», «Жюрэтлувал улупбаз лигну», «1941-1945-пи йисари Германияйиин Гъалибвал гъадабгъбаз лигну» медалар а, хъа грамотйирикан, гьюрматнан кагъзарикан улхурира дарза. Хъа дадайиз халачйир гьясил апIру фабрикайиан пешкешар, грамотйир, гьюрматнан кагъзар тувна, думу «Игит дада», «Дявдин зегьметкеш» кIуру медалариинди лишанлу дапIна. Гьяйифки, адаш 2003-пи йисан, хъа дада 2012-пи йисан рягьматдиз гъушну.

– Чухсагъул интервью тувбаз, Загьирбег Юзбегович.