Зубайдат Шябанова

Дагълу дишагьлийин уьмур гьииб ву кIури гъеебхьиш, сарра мухъугъанай. Фунуб гъулан фунур яшлу дишагьли гъадагъишра, дерд кудрубкIур, гъагъи уьмур дярябкъюр сар-кьюрра адаршул. Гъагъи бицIивахт гъябкъдарин арайиъ Айнаханум бабра а.

 

Рамазанова Айнаханум Мягьму-довна 1940-пи йисан Табасаран райондин Ккуми гъулаъ бабкан гъахьну. Думу гъагъи йисари, вари дагълу бицIидариси, дугъура «уьлин кьимат» гьисс гъапIну. Хъа думутIанна гъагъиб ва учIвруб дугъаз чан дада Хаджа ухди уьмриан гъягъюб гъабхьну. Кьюрид аьхю чйириз ва чвуччвуз чахьан шлубдин кюмек апIури, дугъу, бицIи яшариъ ашра, аьхюдарихъди сабси зегьмет зигури гъахьну. Малариз укI уч апIури, хюнйир ккудурзури, булагъдиккан аьхю гвараъди шид хури, уьл убжури, бабкан духьну имбу бицIи чвуччвун гъайгъушнаъ шули ва жара ляхнар апIури, думу затра сикинди гъузудайи.

Улихьнаси Айнаханум халайин 85 йис гъабхьну. Хъа гьадму бицIивахтна гьисс гъапIу учIвру зийнари дугъан юкIв гъира убкури ими.
«Гъиси кIваин илмийиз, ич дада йишвну яманди иццру гъахьнийи. Дугъан гьарйириан вари хъиргнийчу. Дада бицIириз гъагъдиъ айиб ва учуз багарихьди чве вая чи шлуб варидариз мялум вуйчуз. Адаш духтир хъади гъюз гъушу. Амма духтир шагьриз душнайи. Узу юкьуд йисаъ айи бицIи риш вуйза. Дадайин гъагъи гьарйириан узура, аьхюну чйирра, чвера жара хулаъ учIвну ишурайча. Думуган адашди учу гъунши Муслиматдин хулаз гьаънийи. Гъуншдин хулаз гьаъну кIури, ич юкIв сикин шулинхъа?! Учу леъфикк кIулар жин дапIну, жиниди ишури, гвачIниндиз сарра гъаахундайча. ГвачIнин ухди адашдин дихар гъеерхьунчуз. Дугъу: «Я Муслимат, баяр-шубар гъитIирккну хулаз гьаъ. Хаджа гъакIну», – гъапнийи. Дюн’я кIару гъабхьнийчуз. Ликариинкьан алалахьди, ич хулазди гъажаргъунча. Чйир ва чве, учу гъитну мягъян, дада, кIури, дадайин хилар дидисну ишурайи. Узу дадайин гарцIлик йиз маш кивну дахънийза. Нефес алдарди дахънайи дадайиин алархьну ишури, ич фукьан вахт гъабхьнушра аьгъдарзуз, хъа узу ачмиш шлуган, хъана гъуншдин хулаъ айча. Магьа гъи 85 йис гъабхьнийиз. Амма гьадму 81 йис улихьна гъабхьи дерд кIваин дархьи йиз уьмриан сад йигъра гъубшундар.
Ич дада гьадмукьан успагьи машнан кIалбарин, ужуб хасиятнан ва рягьимлу юкIв айир вуйики! Думу учуз бицIи чве гъитну, учв рягьматдиз гъушну…

Адаш ич гъулаъ гьюрматлу кас, гъвандин ва гакIвлин уста вуйи. Учуз думу кьадарсуз ужур адаш гъахьунчуз. Дада адашдин дустран багъри чи вуйи. Жигьил вахтна адаш Бакуйиз лихуз гъушган, гьадушваъ Мягьрягъян вуйи ич дадайин чвуччвухъди таниш гъахьну. Халуйиз адашдин хасият, жарадарихьна вуйи гьюрмат, рягьимлувал кьабул гъахьнийи. Ва дугъу адаш дадайихъди таниш гъапIну, ва дурари хал-хизан ккебгъну.
Дада кечмиш духьну, сацIиб вахт ккудубшну, ич эме адашдиз цIийи швушв гьерхри Гьесихъ гъулаз гъягъюрайган, чахъди узура хъади гъушну. Думу дишагьли шагьриан хябяхъган кьанди гъафнийи. Сифте сюгьбатариъ дугъу адашдиз швуваз гъюз разивал улупури гъахьундар. Хъа дугъан чвуччвуз ич адаш танишур вуйи, ва адаш хасиятнан ужур инсан вуди хьпаз лигну, ич ляхин ккабалгнийи.

Дархи дада учуз гьякь дархи дадасир гъахьну. Гьар йигъан учу, бицIи шубар, ляхниин алаъну, чав дахъуйи. Адашдиз дугъан тIулар кьабулди дайи, хъа, вушра, учуз, аьгь апIинай, йиз бицIидар, ичв дада гъакIну, гизаф бицIидар айи хизандиз жара дишагьли гъюрдар, сарун думу ичв дада ву, гьадгъу кIуруб апIинай, кIуйи. Белки, учуз илзигувализ лигну, Аллагьди дархи дадайиз веледарра тувундаршул», – ктибтура Айнаханум бабу.
Айнаханум баб кьюб ражари швуваз гъухур вуйи. Сабпи ражари чпин Ккуми гъулаз. Амма Мягьмудри чан риш думу хизандиъ кьаназ гъитундайи. Айнаханумдиз саб-кьюб вазлилан гъахьи бицIи Ширинатра жилирин хизанарихьна тувуз гъитнийи.

Гьадму вахтна Кюрягъ гъулан вакил Шерифди чаз швушв агурайи. Таниш касари дугъаз Айнаханум кIваин апIуру. Шерифдин хпир кечмиш духьну, вахтар улдучIвнайи. Дурариз кьюд йисандин бай айи. Шериф халу гизаф сабурлу кас гъахьну. Думу гъвандин ва гакIвлин ужур уста вуйи. Кюрягъ ва багахь гъулариъ дугъу 10-тIан артухъ касариз хулар дивну. Айнаханумдиз чан жилирин бицIи Жамалудин гизаф ккундийи. Дугъу думу чан багъри веледси кьабул гъапIну. Шерифдихъди хизандиъ 10 велед гъахьнушра, дугъаз варитIан Жамалудин ккундийи. Ич сюгьбатнаъ Айнаханум бабу улихьна йисари Жамалудин гъагъи уьзриан кечмиш гъахьну кIури, дерд кади ктибтнийи. Шериф абара кивну 15 йистIан артухъ шула. Дурарин аьхиратдин хал ужуб ибшри.
Швуваз хпан кьяляхъра Айна-ханум баб ляхнарихьан кьяляхъ гъузундар. Хулан ляхнарилан гъайри дугъу гъулан фабрикайиъра, хулаъра халачи убхури гъахьну. ИкибаштIан, му кесп дугъу чан шубаризра улупну. Шериф халуйиз ва Айнаханум бабаз 10 велед гъахьну, 7 бай ва шубур риш.
Гьяжимурад ва Маллааьгьмад Невинномысск шагьриъ, Рамазан Санкт-Петербургдиъ, Мягьмуд Мур-манскдиъ, Маллашябан Волжскдиъ, Насрулла Каспийскдиъ а, хъа Низам дадайихъди гъулаъ яшамиш шула. Шубарикан кIуруш, Ширинат Огни шагьриъ, Перзиман Цалак, Гюлзаман Лижва ва бицIину риш Гюлферез Гюгьрягъ чпин хизанарихъди хъа. Айнаханум бабаз 28 хтул ва 44 гудул а. Дурар кми-кмиди баб’ин улукьуз гъюри шулу.

«Йиз баяр-швушвар гизаф ужудар вуйиз. Узуз гьарди чпихьна гъюз теклиф дивру. Вушра, жвуван хулаъ юкIв архаинди шулиз. Низамдиз швушвди КуртIил гъул’ан Зарема гъахунча. Дугъан абйир-бабариз нур убгъри. Гьадмукьан ужур, сабурлу дишагьли ву. Гъийин швушвар фицдар вуш, узуз рякъюразуз. Хъа узу 8 бализ швушвар гъахунза. Сарихьдикьан саб наразивал гъабхьундариз. Вари хизандин аьхюдарилан асиллу ву», – гъапну аьхириъ Айнаханум бабу.
Айнаханум бабан баяр МВД-йин ва мялимвалин цирклариъ лихура. Дугъахъди гъузнайи Низам Кюрягъ гъулаъ мектебдиъ тарихдин дарсар кивру мялим ву, хъа Зарема мектебдин библиотекайиъ лихура. Ич сюгьбатнаъ Заремайи Айнаханум бабан сабурлуваликан ва инсанарихьна вуйи гьюрматнан рафтарикан мани гафариинди ктибтурайи вахтна, саб фициб-вуш сюгьрин гьиссари узухьди дурарин албагу аьхю хизандин манишин гьисс апIуз гъитнийи. Гъит му хизандин кумгъриан гъюрайи мани ялав наслари аьсрариз уьбхри.