Гюльнара Мягьямедова
Исламдин банкинг ислам диндин къайдйириз асас вуди гъабхурайи банкдин ляхин ву. Мисал вуди гъадабгъиш, мусурмнариз пул буржди тувруган вая гъадабгъруган, думу пулилан процентар тувуб ясана гъадагъуб, думу пулихъ слин йикк ва жара гьярам кайи тадарукарихъди алвер гъахру компанйирин акцйир гъадагъуб гъадагъа апIура.
Гъийин девриъ исламдин банкинг мусурман гьюкуматариъ ужуди артмиш дубхьна. 2023-пи йисан 1-пи сентябрихъанмина Урусатдин 4 региондиъ – Дагъустандиъ, Башкирияйиъ, Татарстандиъ ва Чичан республикайиъ – шариаьтдин бинайиинди исламдин банкинг уьмриз кечирмиш апIбан эксперимент ккебгънийи. Къанундин проектдин зиин РФ-дин финансарин министерствойи, Урусатдин банкди, РФ-дин Государствойин Думайин тялукь комитетари ва зиихъ ктуху регионарин гьюкмин органарин вакилари ляхин гъубхнийи.
5-пи декабри «Дагъустан» РИА-йин пресс-конференцйир гъахру залиъ РД-йин предпринимателвалин ва инвестицйирин агентствойин кIулиъ айирин замемтитель Исмаил Уьмаров, РД-йин муфтийин шариаьтдин финансаринна экономикайин месэлйириз лигру заместитель ва Урусатдин Сбербанкдиъ исламдин месэлйириз лигру советдин член Аьгьмад Исаев, Милли банкдин РД-йиъ айи отделение идара апIурайи Мурад Идрисов, ДГУ-йин политэкономияйин кафедрайин заведующий, профессор Низами Аскеров ва «ВЭБ. РФ Инжиниринг» ООО-йин генеральный директорин теклифчи Раид Аьбдурягьманов республикайин мялуматарин дакьатарин вакиларихъди гюрюшмиш гъахьнийи. Уч духьнайидари Дагъустан республикайиъ исламдин банкингдин (партнервалин финансар тямин апIбан) артмиш’валин ва гележегдин гьякьнаан гъаврикк ккаъбан сюгьбатар гъухнийи.
Журналистарихъди вуйи улхбаъ Исмаил Уьмаровди гъапиганси, пресс-конференция инвестицйирин ужуб, ачухъ ляхин арайиз гъюбан бадали гъабхурайи ляхнин саб пай ву.
«РД-йин предпринимателвалин ва инвестицйирин агентствойи 2024-2025-пи йисариз бизнесдин вакилар ва агьалйир гъаврикк ккаъбан «рякъюн карта» дюзмиш дапIна. Гьязурлугваларин дахилнаъди Вариурусатдин илимдинна тажрубайин конференция дубхна, «Йиз бизнес» центрин майднариъ темайиз бахш дапIнайи серенжемар тешкил дапIна, хъа РД-йин финансарин министерствойи Милли банкдин отделениейихъди агьалйири финансарин савадлувал за апIбан план ккабалгна», – гъапнийи дугъу.
Аьгьмад Исаевди думу ляхниъ Дагъустандин муфтиятдин иштиракваликан ктибтнийи. Дугъан гафариинди, федеральный гъуллугъарихъди ва банкарин вакиларихъди гюрюшмиш шули, РД-йин муфтият исламдин банкингдин ва партнервалин финансар ишлетмиш апIбан ляхниъ жанлуди иштирак шула. Мидланра савайи, республикайин муфтий Аьгьмад-гьяжи Аьбдуллаевди думу цирклиъ гъабхурайи ляхин чан гюзчиваликк уьбхюра, дугъу исламдин банкинг артмиш апIбан теклифариз чан разивал улупну.
Милли банкдин РД-йиъ айи отделение идара апIурайи Мурад Идрисовди къайд гъапIганси, 1-пи декабриз Дагъустандиъ Урусатдин Банкдин реестриъ региондин кьюб тешкилат гьисабнаъ а. Гьацира республикайин ругариин федеральный банкарин кьюбсан офисди ляхин апIура. Гьаци вуйиган, реестриъ асас вуди 4 иштиракчи а. Урусатдин Банкдин реестриз вари Урусатдиъ экспериментдиъ иштирак шулайи 33 тешкилат гъадагъна.
«Эгер республикайин агьалйирин арайиъ тарагънайи дакьатарикан улхуруш, диди 200 миллион манаткьан тяйин апIура, думу вари уьлкейин улупбарихь тевиган, 5 % ву. Дагъустандиъ гьаму ляхниъ ишлетмиш апIурайи агьалйирин пулин дакьатар 800 миллиондилан зиина ву, экспериментдин иштиракчйир вуйи регионарин кьадарнахь тевиган, 13 % удубчIвура», – гъапнийи Идрисовди.
Ихь республикайиъ гизафси ишлетмиш апIурайиб «мурабаха» (мутму зиълан пул иливну масу тувбан гьякьнаан йикьрар) ву. Мурад Идрисовдин гафариинди, агьалйири думу жюрейиинди мутму масу гъадабгъуб варитIан гизаф ишлетмиш апIурайиб ву. «Финансарин рынокдиъ аьдати банкарихъди сабси хъана жара иштиракчйирра хьуб бизнесдиз важиблу ву. Диди республикайин экономикайин артмиш’вализ кюмек тувру. Милли банкдин улупбариинди, бицIи ва кьялан бизнесдин гъулан мяишатарин тартиб апIбан проектарин артухъ муштарйир а. Думу проектар йисандин фасларихъди аьлакьалу ву, гъазанжар ва зарарар клиентдин ва, инвесторин арайиъ пай апIрудар ва аьдати кредитарихь тевиган, пчIудар ву», – къайд гъапIнийи дугъу.
Профессор Низами Аскеровди гъапиганси, Дагъустандин гьюкуматдин университетдиъ исламдин партнервалин финансарихъди ляхин апIру пишекрар гьязур апIура. ДГУ-йиъ федеральный ва республикайин дережайиъди уьмриз кечирмиш апIурайи программйир аьгъю апIури, университет республикайиъ эксперимент гъабхуз кюмек апIурайи иштиракчйирикан саб гъабхьну. Душваъ кми-кмиди исламдин партнервалин финансарихъди аьлакьалу конференцйир, «гергми столар» гъахуру. Университетдиъ илимдин ва аьгъювалар тувбан дарсар гъахбан бадали, исламдин экономикайин ва финансарин илимдинна ахтармишарин центр ачмиш дапIна.
Аьлимди аьлава гъапIганси, вузди исламдин экономикайин ва исламдин финансарин дарсар гъахуб планариз гъадагъна. Магистрар гьязур апIру «Гьюкуматдин экономика албагуб» программайиъ партнервалин финансарин къайдайин ва тажрубайин гъаврикк ккаъру курсар тIаъна.
Экспериментдикан улхури, «ВЭБ.Инжиниринг» ООО-йин генеральный директорин теклифчи Раид Аьбдурягьмановди му экспериментдикан чан фикрарра ачухъ гъапIнийи. Думу 17 йисан Египетдиъ исламдин финансарин цирклиъ лихури гъахьну. Гьамус Урусатдиъра исламдин финансарин цирклин артмиш’валин ляхниъ иштирак шула. Раид Аьбдурягьманов Урусатдин банкарин ассоциацияйин дахилназ тувнайи партнервалин финансарин къайдйир (стандартар) тартиб апIбан комитет арайиз хпаъра иштирак гъахьну. Дугъан гафариинди, комитетдиъ 12 касдикан ибарат вуйи шубуб рабочий десте а: намуснан (эксперимент гъабхурайи 4 региондин вакилар иштирак вуйи); бухгалтервалин гьисабнан ва налогар илитIбан; бизнесдихъди ляхин гъабхбан.
Пресс-конференцияйин аьхириъ Мурад Идрисовди экспериментдиъ иштирак хьуз ккунидарикан консультацйир лазим гъахьиш ляхнин гъавриъ айи касарихьна илтIикIуб ккун гъапIнийи. Дугъу гъапиганси, тялукь мялуматар ади хьуб региондиъ финансарин цIийи циркил хъуркьувалиинди артмиш хьпан ачар ву. Экспертариз, аьдати банкарихъди сабси, региондиъ исламдин банкингдизра бегьем мумкинвалар айивал рябкъюра.
