Ихь уьлкейин тарихдиъ вахтну кIваълан гьауз гъидритру гьядисйирикан саб – 1941-1945-пи йисарин Ватандин Аьхю дявдиъ гъадабгъу Гъалибвал ву. Магьа 2020-пи йисан 9-пи майиъ Аьхю Гъалибвалин 75 йис тамам шула. Думу машквар ихь уьлкейин гьарсар касдиз, гьарсаб хизандиз гирами, саб терефнахъан аку, тмунуб терефнахъан пашман машквар ву.
Фашистарин Германияйихъди вуйи женгар 1418 йигъанна йишван давам гъахьну. Думу женгариъ Советарин Союз 27 миллиотIан артухъ ватандашарихъ мягьрум гъабхьну. Вушра, вари халкьарин сабвали, рюгьнан кьувватлували душмандиин гъалибвал гъадабгъуз мумкинвал тувну.
Гитлерин Германия Советарин Союздиина алжабгъувал, ихь уьлкейин вари халкьариси, табасаранарира ажугълуди кьабул гъапIнийи. Уьлке дявдин лагериз илтIибкIнийи. Дявдин сабпи йигъарихъан хъюгъну, вари уьлкейин халкьариси, табасаранарира оборонайин фонднан вари халкьдин гьяракатнан тереф гъибиснийи. Гизаф инсанар уч духьну кIули гъушу митингариъ, фашистарихьна вуйи чпин даккнишин улупури, оборонайин фонд тешкил апIбаъ иштирак хьпан къарар адабгънийи.
Табасаран райондиан дявдиз 4 агъзурихьна эскрар гъушнийи. Дурари, игитвал, дирбаш’вал, Ватандихьна вуйи вафалувал улупури, чпин буржи намуслувалиинди тамам апIури гъахьну. Дявдин женгариъ заан игитвал ва жюрэтлувал улупну Кьулиф гъул’ан вуйи кьюб «Уьрю Хяд» ордендин сагьиб гъахьи Байрам Сяидялиевди, ЖугътIил гъул’ан вуйи Мирзахан Мягьямедовди, дявдин вахтна 50 ражари завун женгариъ иштирак гъахьи летчик-радист Хючна гъулан агьали Жалил Балаевди, 17 дявдин медаларин ва орденарин сагьиб НичIрас гъулан агьали Эмирхан Ильясовди ва хайлин жарадари. Хъа гъулариъ имбу ватандашари колхозарин чюллериъ, фермйириъ, халачйир урхру цехариъ йигъ-йишв дарпиди зегьмет зигури гъахьну. Райондин вари колхозариъ оборонайин фондар тешкил гъапIнийи ва думу фондариз садпи йисан 45660 кило дяхин, 5034 кило мух, 332 кило сурсул, 143 кило архь, 22 кIул малар, 49 сил, 81 чарва тувнийи. 1942-пи йисан 11306 манат, 53941 кило рузи, 12 кIул мал-къара, 255 кило ччим, хъа 1943-44-пи йисари 1000-тонндилан зиина рузи туври гъахьну.
Райондин мягьсулин чюллериъ лихурайи зегьметкешари варитIан важиблу месэласи фронтдиз зегьметниинди ва пулиинди кюмек тувувал гьисаб апIури гъахьну. Дурари танкар тикмиш апIуз пул уч апIури, фронтдиз посылкйир хътаури гъахьну. 1941-пи йсан Табасаран райондин идарйирин ва карханйирин гъуллугъчйири 192090 манат, хъа колхозариъ, гъуларин советариъ лихурайидари 196219 манат уч дапIну, фронтдиз хътапIнийи. «Советарин гьюкми учуз бахтлу уьмур тувну, ихь баб Ватан уьбхбан бадали, учу фукIара гьяйиф апIидарча. Учу зегьметниинди гъазанмиш гъапIу пулихъ тикмиш гъапIу танкли душмнар терг апIри», кIури гъахьну райондин зегьметкешари.
Фронтдин женгариъ айи эскрариз 50 агъзур манатдин, 50-тIан зина тонна дяхнин, сад-швнуд агъзур жут атIнарин, бегьлийирин, мани палтарин, гъулан мяишатдин сурсатарин, металларин кюмек тувбаз лигну Табасаран райондин жигьилариз ва комсомол тешкилатарин вакилариз уьлкейин кIулиъ айи И.Сталиндин терефнаан аферин мялум апIурайи кагъаз хътапIнийи.
Табасаран райондин колхозари дявдиз душнайидарин хизанаризра ипIрубдин, пулин кюмек апIури гъахьну. Вари халкь дявдин гъагъи 4 йис сабурлуди, вари читинваларикк кIул ккивну, уьлкейин, райондин, гъулан, хизандин кьисмат чпикан асиллу вуйиганси яшамиш гъахьну. Дурари Германияйин фашизмдихъди вуйи женгнан гъагъи имтигьян тувну. Пис душмандиин гъадабгъу Гъалибвалик табасаран халкьдинра лайикьлу пай ка.
