Ватандин Аьхю дяви ккебгъу йигъан вари уьлкейинси Хив райондин ислягь уьмурра кьатI гъабхьнийи. 1941-1945-пи йисар тарихназ гъягъбахъ, ихь халкьдин игитвалин гьунар гъюблан-гъюбаз гьяйбатлуди гьисс шулу.
Дявдин сабпи йигъхъан мина вари жямяаьтлугъдин кIваъ анжагь саб метлеб айи – душман терг апIувал. Вари халкь гьюкуматдиз кюмекназ ва Ватан уьбхюз гъудужвну.
Хив райондиъ партияйин, советарин, комсомолин ва гъулан мяишатарин тешкилатариан дестйир тешкил гъапIнийи. Дурарин метлеб – райондин аьтрафариин зав гюзчиваликк уьбхювал, душмандин парашютарин десантар дагъитмиш апIувал, гъачагъвалихъди ва дезертирвалихъди женг гьабхбаъ НКВД-йин органарин вакилариз кюмекчйир хьувал вуйи.
Хив райондиан фронтдиз 1800-тIан артухь инсанар гъушну. Хаин душмнихъди вуйи женгариъ хайлин ихь ватандашари игитвал улупну. Дурарин арайиъ Хив гъул’ан вуйи Машгьурвалин кьюб ордендин кавалер Гьямид Абумуслимов, гвардияйин капитан, Дагъустандин жаради вуйи кавалерияйин эскадрондин командир Аьбдулязиз Аьбдулязизов, Брестдин гъала уьбхюри гьахьи Герей ГьяжитIаев, Kaшкент гъул’ан вуйи машгьур разведчик, Машгьурвалин кьюб ордендин кавалер Шамил Балакеримов, Гъвандикк гьул’ан вуйи Машгьурвалин кьюб ордендин кавалер Нажмудин Казбеков ва шаир-эскер Багьаудин Митаров, ЦIинитI гьул’ан вуйи, зав’ан гюлле уьлюбхру авчи Аьбдулвагьаб Мягьямедов, Чювекк гъул’ан вуйи машгьур авчи Аьбдулагь Сефербегов ва хайлин жарадар а. Хив райондин варжариинди эскрар – Ватандин Аьхью дявдин иштиракчйир – дявдин орденариинди ва медалариинди лишанлу дапIна.
Душмандиин Гъалибвал гьадабгъбак далу терефнаь айидаринра баркаллу зегьметнан пай ка. Думуган вари халкь «Вари фронтдиз ва вари гьалибвал бадали» лишниккди лихури гъахьну. Хив райондиан 2298 кас Дербент, Буйнакск, Хасавюрт районариъ гьюжмарихьан уьрхру гъанавар йирккбан ляхнариъ иштирак гъахьну.
Дявдин йисари Хив райондин зегьметкешари фронтдиз кюмек вуди, Уьру Армияйиз 589,6 тонна йикк, 11,7 тонна никкдин сурсатар, 10473 аьдад тумаждин хаммал, 14 тонна хьа, 600 жут бегьлийир, 502 жут марфкIин халар ва жара мани шей’ар хътаъну. Танкарин «Шамиль» кIуру десте тешкил апIбаз 1367000 манат уч гьапIну. 1942-1943-пи йисари анжагъ саб Ккугъарин мектебдин пионерари 8310 жут хьайин атIнар гъурхну ва фронтдиз хътаъну.
Дявдин йисари Хив райондин зегьметкешари гъизигу баркаллу ва фидакар зегьметназ СССР-ин Правительствойи лайикьлу кьиматра тувну. СССР-ин орденариинди на медалариинди 53 кас, «Кавказ уьбхбаз лигну» медалиинди – 153 кас, «Ватандин Аьхю дявдин йисари фидакар зегьмет зигбаз лигну» медалиинди – 2524 кас лишанлу гъапIну.
Райондиъ дявдин къурхулувал кудрубкIу саб хизанра имдар. 1110-тIан артухъ эскрар фронтдиан кьяляхъ гъафундар. Дурарин ччвурар райондин 14 ядиграрик, райондин Гьюрматлуди кIваин уьрхру Китабдиъ дидикIна. Швнуб-саб мектебдиз дявдин игитарин ччвурар тувна. Мисалназ, Гъвандккарин кьялан мектеб эскер-шаир Багьаудин Митаровдин, ЦIинитI гъулан кьялан мектеб – Аьбдулвагьаб Мягьямедовдин, Чювккерин кьялан мектеб – Аьбдуллагь Сефербеговдин ччвурарихъ хъайидар ву. Ватандин Аьхю дявдин хайлин иштиракчйирин ччвурар ва суратар художествойин литературайин эсерариъ ва дизигнайи шиклариъ алахьуру.
Хив райондин гизаф мектебариъ дявдин йисарин ва зегьметнан машгьурвалин музеяр арццна, «ФужкIа гьархнадар, фукIара гьархнадар!» лишниккди шил амдарди гъудургу эскрар агбан ляхнар давам шула.
