Ухьуз мялум вуйиганси, Сталинграддиъна Курская дугайиъ гъушу женгари Ватандин Аьхю дявдин аьгьвалат жара саягъ илтибкIну. Февралин вазлин 2-пи йигъ эскрарин машгьурвалин Йигъси гьисаб шула. 1943-пи йисан гьаму йигъан советарин кьушмар Германияйин фашистарин кьушмариин гъалиб гъахьну. Сталинграддин женгнан эгьемият кьадарсуз аьхюб гъабхьну. Дидиъ Советарин кьушмари гъазанмиш гъап1у читин гъалибвали Варидюн’яйин кьюбпи дяви ахмиш хьувализ зурба тясир гъапIну. Му женгнан кьяляхъ Европайин вари гьюкуматариъ фашистариз аькси женгар жанлу гъахьну.
Думу женгнаъ Дагъустан-диан 560 эскер иштирак гъахьну. Ихь аьхю ватандин вари халкьарин вакиларихъди сабси, дагълу юрдназ хас вуйи кIубанвал, дурумлувал улупури, аку ва бахтлу гележег бадали, дурари фукIа гьяйиф гъапIундар, ва душман Кавказдин терефназди гъюз гъидритбак чпин лайикьлу пайра кивну. Читин женгнаъ гизаф эскрар гъийихну, анжагъ Волга нирихъ гъадабгъу гъалибвали фашистарин планар гъючIюргъну.
Му макьалайиъ узуз Сталинграддин женгнан иштиракчи, Дербент шагьриъ яшамиш шулайи МягьямедтIагьир Дашдемировдикан ктибтуз ккунди азуз. Ав, йислан-йисаз яшнаъ айи ихь дявдин ветеранар цIиб шула. Дербент шагьриъра Сталинграддин женгнан иштиракчйири-кан МягьямедтIагьир Дашдемировна гьамусяаьт Став-рополь крайдиъ яшамиш шулайи Анна АьзизоватIан амдар.
МягьямедтIагьир Дадашевич 1922-пи йисан 21-пи декабриъ Дербент райондин КIежух гъулан зиихъ хъади гъабхьи Гимейди гъулаъ бабкан гъахьну. Гьамус думу гъул амдар. Гьамусяаьт ихь гьюрматлу ветеран чан балихьна Бакуйиз душнайиган, узу дугъан гъардшин бай СултIан Дашдемировдихъди гюрюшмиш гъахьунза ва дугъаз чан эмдикан ктибтуб теклиф гъапIунза. СултIнан адаш Узден Дашдемировра, дяви ккебгъруган чан 15 йистIан дубхьну адайишра, жвуван хушниинди дявдиз гъушну. Афгъан дявдин ветеран вуйи СултIну чан адашдикан ва чан эмдикан юкIв хъади ктибтуру. Дугъан гафариинди, МягьямедтIагьир Дадашевич 1942-пи йисан Москва шагьриъ гъубшу параддиъра иштирак гъахьну, ва параддин кьяляхъ думу Сталинграддиз гьаъру. Думуган дугъан 20 йис дубхьнайи. Му женгариъ дугъаз гъагъи зийнарра гъахьну. Вушра, дяви ккудубкIайизкьан Ватан ва ислягьвал бадали пис душмнин кьушмарихъди женг гъубху кIубан эскрин игитвалин жюрбежюр лишнар ва медалар а. СССР-ин Верховный Советдин президиумдин указдиинди, 1942 йисан декабрин 22-пи йигъан МягьямедтIагьир Дашдемиров «Севастополь уьбхбаз лигну» кIуру медалихъди лишанлу гъапIну.
«Волгоград шагьрин администрацияйи йиз эм гьаммишан Сталинграддин женгнан юбилеярихъди тебрик апIури шулу ва «КIваин гъитбан» лишан вуйи медаларра хътауру. Гьацира думу Волгоград шагьрин «Гьюрматлу агьали» ву»,
— ктибтура СултIан Дашдемировди.
Дяви ккудубкIубси, М.Дашдемиров Азербайжан Республикайиз гъягъюру, ва 1952-пи йисазкьан думу республикайин Сумгаит шагьрин НКВД-йиъ лихуру. Дидин кьяляхъ Беслан шагьрин заводдиъ цехдин начальникди гъилиху М.Дашдемиров 1953-пи йисан Челябинск шагьриз удучIвну гъягъюру. Коммунист МягьямедтIагьири, Иосиф Сталиндин тереф уьбхюри, Никита Хрущёвдиз чан кIваъ айи фикрарикан ибарат вуйи ачухъ кагъазра бикIуру. Дявдин иштиракчийиз айи гьюрматназ лигну, думу дустагъ гъапIундар, анжагъ партияйикан ктIуккну.
1965-пи йисан М.Дашдемиров Ташкентдиз удучIвну гъягъюру. Гьар вахтна чаз айи аьгъювалар артухъ апIуз гьязур вуйи дявдин ветеран мушваъ институтдиъ лихуз хъюгъру. 1992-пи йисан думу Дербент шагьриз кьяляхъ хътакуру. Дугъаз 3 велед ва худлар а.
«МягьямедтIагьир эмдин улариз рябкъюдар, дарш дугъан сагъ’вал ужуб ву. Ич сар аба 107 йисан яшамиш гъахьну, кьаназ яшамиш шлудар айи тухум вуйич. Йиз адаш гъубшу йисан 92 йисхъан уьмриан гъушну»,
– ктибтура СултIан Узденовичди.
Гъубшу йисан декабрин вазлиъ 96 йис къайд гъапIу Сталинграддин женгнан иштиракчи МягьямедтIагьир ва ислягь йисари бабкан гъахьнушра, дяви фу вуш аьгъю гъабхьи СултIан Дашдемировариз жандин сагъ’вал, кIван шадвал ккун апIураза.
