Артмиш шулайи наслар тербияламиш дапIну, дурар гьякьлу рякъюъ тIаъбан месэла гъийин девриъ варитIан важиблуб ву гъапишра, ухьу ягъламиш шулдар. Фицики, уьлкейиъ гъягъюрайи гьяракатариз фикир тувиган, арайиз гъюрайи хайлин месэлйир гьарсар касди, асас вуди жигьилари, ватандаш’валин тереф уьбхюваликан, дурарин рюгьлувалинна эдеблувалин тербияйин, мили ирс аьгъюваларин дережайикан асиллу шула.
Фунуб месэлара гьял апIруган, думу арайиз гъюбан рякъяриз дилигну ккуниганси, мушваъра гьякьикьат арайиз гъюбан тарихдиз фикир тутрувди гъитуз шулдар. Ав, 1990-пи йисари Советарин уьлке дабгъбахъди аьлакьалу вуди ихь гьюкуматдиъ гъахьи дигиш’валари зегьметкеш халкьдин яшайишдин дережа ис абхъбаъ асас роль уйнамиш гъапIну. Кьувватлудар аргъаж гъахьну, аьдати ватандашарин яшайиш имбубсан гъагъи гъабхьну. Тялукь гъярмягъяришдин натижайиъ жигьиларин уьмрихьна вуйи эдеблувалин багьалу лигбарра дибдиан дигиш гъахьну. Хъа гизаф дюшюшариъ, хиял апIин, дурар шилкьан имдарди гъудургну.
Гьаци, жямяаьтлугъра жюрбежюр гъатариз пай гъабхьну. Улхбар гизаф гъахьну, амма думу терг гъапIу идеология сабдира эвез гъапIундар. Натижайиъ живанар тербияламиш апIбан рякъюъ саб аьхю ичI абхъну. Хъа арайиз гъафи ичI сабдихьди дарш, жарабдихьди абцIри аьдатра ву. Гъи насларин гьякьнаан хайлиндари наразивалар улупурайиган, дарпиди гъитуз шулдарзухьан: гьюрматлу ватандашар, гьарсари чав гъубзуб ккадабцIури аьдат ву. Фукьан улхбар гъухишра, яшлуйирин умудар гъубшу вахтнахьинди илтIикIна. Гъи ухькан гьарсар кас ислягь ва гъулай гележег ккабалгбиин маракьлу хьпаъ аьхю мяна а.
Жиниб дар, ХХI аьсриъ асас пай жигьиларин ниятариъ рюгьлувалитIан материалин дакьатари агъавал апIура.
Мушваъ, гьякьикьат чпин хайирназ ишлетмиш апIури, жягьтлувалин бажаранлу лигбариккди наслар тербияламиш апIуз шлу мумкинвалар, эдеблувалин къайдйир терг апIбан гъайгъушнаъ айи касарин сиягьра, гьяйифки, йигълан-йигъаз артухъ шула.
ВаритIан хатIалуб: арайиз гъафи читин аьгьвалатназ гьарсар касди гъирагъ йивувал ву. Наслар тербияламиш апIбан асас жавабдарвал гъабхурайи хизанди мектебдиин, мектебди – хизандиин тахсир илипувал ихь жямяаьтдиз гьаз-вуш аьдати ляхин дубхьна.
БицIириз дарсар урхуз иштагь адар. Гьаз? Белки, мушваъ тербия тувбан рякъяр дигиш апIувал лазим вушул?! Шаксуз, бицIир дюз дару дюшюшариъ, дугъан гьяракатар тянкьид дапIну, думу ужубдинна харжибдин гъаврикк ккаувал чарасуз лазим ву. Гъи ухькан гьарсари веледарихьна вуйи кур ккунивалиан, дурар саки вари терефариан зегьметнахьан ярхлади уьрхюз чарйир агурахьа. Хулан ляхнарихьан живанар гьичра ярхла дапIну, вари вазифйир абйир-бабари чпиина гъадагъура. Гьелбетда, мушваъ гьарсарин метлеб- ра чан бицIири аьгъювалар гъадагъбаз вари вахт сарф апIувал ву. Хъа натижайиъ баяр-шубари думу вахт фици кечирмиш апIураш, жиниб дар: насларин асас пай телефонарин, жюрбежюр гаджетарин йисирариз илтIикIура. Аьгьвалат гъагъи дережайиз илтIибкIуз хъюгъиган кьабул гъапIу уьлчмйирира натиж-йир туврадар. Учв бицIир дюз дарувалин вахтниинди гъаврикк ккаувал лазим ву.
Дарпиди гъитуз шулдар. Ухькан гьарсар кас уьмрин рякъюз мектебдиъ гьязур гъапIну. Гьелбетда, душваъ ихь аьгъюваларин дережа тасдикь апIури, мялимари тялукь кьиматарра дивра. Веледди «2» кьимат гъадабгъбакан вуйи хабар гьарсар абайина бабу наразивалиинди кьабул апIуру. Амма мушваъ бицIирихъди улхайиз, дугъаз лазим вуйи кюмек тувбан чарасузвал а. Вари баяр-шубарин удукьуваларра барабардар дар. Машгьур классик Максим Горькийди гъапиганси, «увхьан аьлим дархьузра шулвухьан, анжагъ халис инсан хьуз буржлу вува». Гьаддиз ухьу сифтена-сифтена ихь насларикан халис инсанар ктаъбиин зегьмет зигуз буржлу вухьа.
БицIидарин дюн’яйиз лигувалин фикрар ачухъ апIбаъ, дурарин гьюрмат дюбхну, уж’валиинди гъаврикк ккаъбаъ аьхю мяна ва кьувват а. Гъи жямяаьтлугъдин саб жерге гъатари, абйирин багьалу аьдатар гьархри, харижи уьлкйирин уьмрихьна вуйи лигбар кьувватнаъ ирчуз хъюгънайиган, икибаштIан, диди чан бегьер тутрувди гъитидар.
Хъа тялукь гьякьикьатдиъ ухьу, «нагагь ухьу гъубшубдиз тапанчийиан гъивиш, гележегди ухьуз тупраан йивиди» кIуру гафар кIваина духну, лазим вуйи уьлчмйир кьабул апIувал чарасуз лазим ву. Ихь гележег ухькан гьарсарикан асиллу вуйивал кIваълан гьархну ккундар. Вахтниинди гъайгъу дизригиш, жавабдар касарин вижнасузвализ гележегдиъ наслари наразивал улупрувалин гъи ухьуз гьаз-вуш гъавриъ ахъуз ккунди адархьуз.
