«Табасаран район» МР-ин администрацияйин культурайин отделиз 91 идара дахил шула. Гьадму гьисабнаан 42 клуб, 47 библиотека, тарихнанна багъри юрд аьгъю апIбан музей ва искусствойин мектеб. Улупнайи идарйирин улихь дийигънайи месэлйирикан асасдар – тарихнанна культурайин ирс уьбхбаз ва артмиш апIбаз фикир тувувал, ляхнихьан азад вуйи вахт мянфяаьтлуди адапIуз мумкинвалар яратмиш апIувал, аьхю шулайи насил эдеблувалинна рюгьлувалин дибарин гъавриъ ади, диндин хазнайин, халкьдин искусствойин мяднарин кьиматлувалар аьгъяди тербияламиш апIувалик лайикьлу пай кивувал ву.
Инсанар яратмиш апIбан ляхнихьна жалб апIувал чарасуз лазим ву, хъа асас вуди жигьилар. Гъи пишекрар адрувалиан Табасаран райондин культура лап читин гьялнаъ а. Гьаддиз узуз мектебар ккудукIнайи выпускникарихьна илтIикIуз ккундузуз. Культурайихъди аьлакьа айи вузар-сузариз урхуз гъарахай. Дербент шагьриъ айи, Д.Ш. Ашуровдин ччвурнахъ хъайи музыкайин училищейиъ учву зат экзаменар гъадагъди кьабул апIура. Улихьна йигъари узу думу училищейин директор Камила Гьяжимурадовна Мягьмудовайихъди гюрюшмиш гъахьунза. Думу кас гьарсаб вахтна учву кьабул апIуз гьязур ву. Гьацира учвуз Мягьячгъала шагьриъ айи культурайин колледждизра рякъяр ачухъди ву. Жара йишвариз урхуз гъягъюз ккундуш, райондин кIулиъ айидари ва администрацияйиъ культурайин цирклин идара апIурайи гъуллугъчйирира учвуз министерствойиан направление гъадабгъуз кюмек апIиди. Краснодар шагьриъ айи культурайин университет ухьуз варитIан багахь хьайи культурайин вузарикан гьисаб шула. Ихь гъюзимбу культура учвкан асиллу ву. Вахтниинди культурайин колледжариз ва институтариз урхуз гъарахай. Душвариъ учвуз ккилигура.
Тешкилатдин жигьиларихъди гъабхурайи идеологияйин зяиф ляхни жигьилар экстремизмдин жергйириз хура. Дурарихьан жигьилар ярхла апIбан бадали, жямяаьтлугъдин кюмекра аьхюб дубхьну ккунду. Гьацира культурайин аьгъювалар артмиш апIбанна жигьилар экстремизмдихьан ярхла апIбан ляхниъ образованиейин тешкилатари аьхю роль уйнамиш дапIну ккунду. Художествойин самодеятельностдин кружкйирин ляхин гужал апIуб, ихтиярар уьрхру органарин пишекрарихъди, гъулан активарихъди гюрюшар гъахуб лазим ву. «Миллетарин арайиъ айи аьлакьйир» темайиан кми-кмиди сюгьбатар духну ккунду.
Аьхиримжи вахтна Дагъустан Республикайиъ Урусатдин халкьарин культурайин аьдатар уьрхбан Центрар тешкил дапIна. Табасаран райондиъ дицдар 14 Центр арццну. Гьациб центр ТIюрягъ гъулан культурайин Хулаъ яратмиш дапIна. РД-йин культурайин лайикьлу гъуллугъчи Сураят Гьяжикеримовайи регьбервал туврайи думу культурайин Хулан ляхин жаради къайд апIбазра лайикьлу ву. Душваъ фольклорин коллективди аьшкьниинди ляхин апIура. Дурари ихь культура республикайин жюрбежюр йишвариъ аьхю хъуркьувалиинди улупура. ТIивкарин, Гурхнаарин гъуларин культурайин Хуларин пишек-рарира гьацдар хъуркьувалариинди ляхин гъабхура. Гизафси республикайин серенжемариъ Къужникарин ва Хюрккарин, Ккум’арин ва Халгъарин сатIиди вуйи фольклорин коллективар иштирак шула. Гьадму гъуларин администрацйирин кIулиъ айидаризра чухсагъул пуз ккундузуз, фицики улихьди дурари республикайиъ кIули гъягъру вари серенжемариз гъягъюз-гъюз транспортдихъди тямин апIури шуйи, хъа аьхиримжи вахтна думу ляхниз цIибтIан фикир туврайиганси рябкъюрадарзуз.
Гьяйифки, райондин вари культурайин хулариъ ляхин дици ужуди албагнадар. Аьхюну пай культурайин хулариъ, библиотекйириъ ляхин лап исккан дережайиъ а. Гьаддихъди аьлакьалу вуди суал арайиз гъюра: «Йисариинди саб жюрейинра серенжемар тешкил дарапIру, гьяфтйириинди раккнариин ачрар алахьну шлу идарйир уьрхбаъ мяна айин?» Гьяйифки, гьадму идарйир гъуларин поселенйирин кIулиъ айидарин регьберваликк кка, амма дици вуйиб дураризра рябкъюрадар. Саб жерге гъулариъ айи культурайин хулар жара метлебариз тикмиш гъапIу дарарматариъ ерлешмиш духьна. Гъи ихь культурайиз сягьнайиин алабхьру палат, музыкайин алатар бегьемди адар. Гизафстар дараматар аварийный гьялнаъ а. Бязи культурайин хулариъ лихурайи касар гьацI ставкайин маважибдихъ лихура.
Культурайин идарйирин ляхнин натижа за апIбан бадали, дурар ктикьувал ужу вуди гьисаб апIураза. Культурайин идарйир, библиотекйир, гъуларин поселенйирин кIулиъ айидарин регьберваликкан азад дапIну, дурар райондин культурайин отделин дахилназ тувуб ужу ву. Гьацира, ляхин ужуди кIули гъабхбан, дидин ери за апIбан бадали, асас шартIарикан саб – пишекрарин аттестация кIули гъабхувал, культурайин дараматар ляхин апIуз шлу гьялнахъна хувал, дурар лазим вуйи мукьмарин алатарихъди, сягьнайиин алабхьру палатдихъди тямин апIувал лазим вуди гьисаб апIураза.
Магьа ццийин йисан швнуд йисариинди гьял апIбаз ккилигурайи месэлара гьял гъапIну. Табасаран райондин культурайин Хулаз цIийи газел-люкс автобус тувну. Гьамусдихъан тина райондин культура гьаммишан мициб читин гьялнаъ гъубзидар кIури, умуд кивдихьа.
