Прокуратура – му ватандашарин ва тешкилатарин ихтиярар чIур дапIнаш, дурар къанундиинди вахтниинди тамам апIуз гъитуз мумкинвал айи орган ву. Прокуратурайин метлеб – агьалйирин къанунди тувнайи ихтиярар уьрхювал тямин апIувал ву. «Табасарандин нурар» газатдин вакилари ихь ватанагьлийир яшамиш шулайи районариъ айи прокуратурайин гъуллугъчйирихъди аьлакьйир уьрхюра ва кми-кмиди сюгьбатар гъахури шулу.
Нубатнан ражари редакцияйин журналистар, Дагъустандин Огни шагьрин округдин прокуратурайи фициб ляхин гъабхураш ктибтувал ккун апIури, суалар хьади шагьрин прокурорин вазифйир тамам апIурайи юстицияйин теклифчи Казбек Гьяжиаьгьмедовдихьна илтIикIну. Дугъахъди гъабхьи сюгьбат исихъ чап апIурача.
– Дагъустандин Огни шагьрин прокуратурайи, шагьрин округдиъ къанунар тамам апIбан бадали, фициб ляхин гъабхура? 2019-пи 2020-пи йисари шагьрин округдиъ прокуратурайин иштирак’валиинди судди фицдар къарарар адагъну?
– Гъубшу йисан Дагъус-тандин Огни шагьрин прокуратурайи, къанунчивалин ляхин мюгькам апIбан ва тахсиркарваларихъди женг гъабхбан ляхнин мянфяаьтлувал за апIбан бадали, хайлин зегьмет гъизигну. Тялукь вахтна шагьрин прокуратурайи, жюрбежюр цирклариъ ихтиярар уьрхювалин къанун тямин апIувал метлеб вуди, судариз аьрзйир хътаури, асас фикир ватандашарин аьжузвал кайи гъатарин чIур дапIнайи ихтиярар дюз апIбаз, гьюкуматдин ва жямяаьтлугъдин маракьар уьрхбаз туври гъахьну.
Мисалназ, 2020-пи йисан шагьрин прокуратурайи «Дагъустандин Огни шагьур» муниципалин образованиейин аьтрафариин газдихъди тямин апIбан артмиш’валин месэлйир фици тамам апIураш, ахтармиш гъапIну. Тасдикь дапIнайиси, шагьрин округдин аьтрафариин 157,631 километр ярхишин ади газдин турб-йир ерлешмиш духьна, думу кьадарнакан саб пай турбйир гьюкуматдин ва муниципалин хусусиятнаъ адар. Гьамци, «Дагъустандин Огни шагьур» шагьрин округдин админист-рацияйи думу объектар гьисабназ гъадагъбан уьлчмйир кьабул дапIнадар.
Къанун чIур апIувал терг апIбан гьякьнаан шагьрин округдин главайин адресназ тIалаб (представление) хътапIну.
Гьаддихъди аьлакьалу вуди, прокуратурайи, зиихъ гъапи газдин сетар шагьрин округдин администрацияйи дахилназ гъадагъну, хусусиятнан ихтиярнан документар гьязур апIуз мажбур апIбан гьякьнаан суддиз аьрза дибикIна. Суддин къарар тамам апIувал гюзчиваликкна гъадабгъна.
2020-пи йисан февралин вазлиъ Звездная кючейин агьал-йирин чпин кюче къайдайиз дубхну адрувалин, коммуни-кацйир дизигну адрувалин гьякьнаан вуйи аьрза гьял апIури, прокуратурайи шагьрин округдин администрация ва МБУ «УЖКХ» къанун чIур апIувал терг апIуз мажбур апIбан, гьацира пулин дакьатарихъди тямин апIувалра кади, лазим вуйи серенжемар кIули гъахуз гъитбан гьякьнаан суддиз аьрза хътапIну. Судди, шагьрин прокуратурайин аьрза кьабул дапIну, вари тIалабар тамам апIуз мажбур гъапIну.
Шагьрин прокуратурайин улихь дийигънайи месэлйирикан асасдар – ватандашарин яшайишдин ихтиярар уьрхювал тямин апIувал ву. Гьамци, 2020-пи йисан сабпи 6 вазлиъ инвалидарин ихтиярар чIур апIбан гизаф дюшюшар ашкар гъахьну. Думу дюшюшар терг апIбан бадали, прокурорарин иштирак’валиинди актар гъидикIну.
Гьаму йисан мартдин вазлиъ, инвалидарин яшайишдин тереф убхбан ва автомобилин транспорт ишлетмиш апIбан ихтиярар тамам апIувал ахтармиш апIруган, ерли самоуправлениейин органари инвалидари манигъ’валар адарди транспортдин инфраструктура ишлетмиш апIуз шлу шартIар яратмиш дапIну адрувал ашкар гъабхьну. Къанун чIур апIувал терг апIбан бадали, вахтназ вуди шагьрин округдин главайин вазифйир тамам апIурайириз тIалабар (представление) дивну, месэла гьял апIбан натижайиъ «УАГИиЗО» МКУ-йин кIулиъ айир низамлу жавабдарвалихъна гъахну. Деетнайи къайдасузвалар терг апIру улчмйир кьабул гъапIну.
– Аьхиримжи йисари уьлкейиъси ихь республикайиъра, гьюкмин ва жара гъуллугъариъ айи гьякимар коррупцияйихъди аьлакьалу вуйивализ лигну, жюрбежюр уголовный делойир гъитIирккура. Гьаму гьякьнаан Дагъустандин Огни шагьриъ аьгьвалат фициб ву?
– Прокуратурайин гъуллугъчйири гьюкмин органарин заан гъуллугъариъ айидари къанун чIур апIбахъди, гьадму гьисабнаан коррупцияйихъди, гьаммишан женг гъабхура.
Аьхиримжи вахтна гъахьи къанунсуз дюшюшарикан пидихьа. Прокурорарин ахтармишарин натижайиъ мялум гъабхьиганси, улихьди шагьрин администрацияйин архитектурайин ва шагьур тикмиш апIбан отделин начальникди гъилиху касди, сар ватандашдихъди йикьрар дапIну, дугъан хусусиятнаъ айи жилин участокдиин тикмиш дапIну адру хуларин гьякьнаан шагьур тикмиш апIбан кучIлин къарар адабгънайи. Гьадму ватандаш, чан жилин участокдин хусусиятнан документар гьязур апIбан бадали, кучIлин документар хьади суддиз илтIикIну. Прокурорарин ахтармишарин материалар, уголовный ахтармишар гъахбан бадали, силисчивалин органдиз хъадаъна.
2019-пи йисан прокуратурайи гъуху ахтармишариан мялум гъабхьиганси, бицIидарин багъдин заведующийди шагьрин агьали учв кIулиъ айи идарайиз ляхниз кьабул гъапIну. Думу дишагьли гизаф вахтна ляхниз удучIвундар ва дугъан зегьметнан вазифйир сарира тамам апIури гъахьундар. Хъа бицIидарин багъдин заведующийди, бухгалтерияйиз думу дишагьли ляхниз удучIвурайивалин гьякьнаан табель туври, дишагьлийиз банкдиан туву карточкайилан дугъаз капIрайи маважиб алдабгъури, 480 агъзур манат икI гъапIну.
Прокурорарин ахтармишарин материалариинди, бицIидарин багъдин заведующийдиина РФ-дин УК-йин 159-пи маддайин 3-пи пайназ (лутивал) ва 292-пи маддайин 1-пи пайназ (гъуллугънаъ кучIал апIувал) асас вуди, уголовный дело гъитIибккну.
– Дагъустандин Огни, Дербент шагьрариан, Табасаран, Хив районариан вуйи «Табасарандин нурар» газат урхрудари кми-кмиди муниципалин гьякимари чпин аьрзйириз вахтниинди дилигруваликан суалар туври шулу. Шагьрин агьалйириз гьаддин гьякьнаан фу пуз шулвухьан?
– Ватандашар илтIикIувалин къайда чIур апIувал административ ихтияр чIур апIувалси гьисаб ву. Ватандашдин аьрзайиз гъуллугънаъ айи касди улупнайи вахтнан арайиъ жаваб тутрувиш, учу ватандашарикан, прокуратурайин органариз илтIикIну, тахсир кайи кас жазайихьна хру уьлчмйир кьабул апIуз кюмек тувувал ккун апIурча.
Мисалназ, ерли агьали «Дагъустандин Огни шагьур» шагьрин округдин администрацияйиъ яшайишдинна коммуналин мяишатдин цирклиъ къайдасузвалар деетурайивалин гьякьнаан вуйи чан аьрза гьял апIури адруваликан аьрза хьади прокуратурайиз илтIикIну.
Гъуху ахтармишарин натижайиъ шагьрин прокуратурайи, «Дагъустандин Огни шагьур» шагьрин округдин административ комиссияйин секретариина, РФ-дин КоАП-дин 5.59-пи маддайиз асас вуди (ватандашарин илтIикIбар гьял апIбан къайда чIюбгъювал) административ къайдасузваларин гьякьнаан дело гъитIибккну, ахтармишарин материалар гьял апIбан бадали, мировой суддиз хътаъну. Суддин къарарниинди гъуллугъчи административ къайдасузвалар деетбан тахсиркар вуйивал тяйин дапIну, дугъан журум гъапIну.
Мидланра савайи, Дагъустандин Огни шагьрин администрацияйин гъуллугъариъ айи сасдар касари чпин гъуллугънан вазифйир ужуди тамам дарапIрайивализ лигну, «Дагъустандин Огни шагьур» шагьрин округдин главайин адресназ тIалаб (представление) хътапIну, думу месэла гьял гъапIну.
Шагьрин прокуратурайиъ ватандашарин зегьметнан ихтиярар уьрхбан месэлйир гьаммишан гюзчиваликк кка.
2020-пи йисан сабпи 6 вазлин арайиъ шагьрин прокуратурайи улупнайи цирклиъ къанун чIур апIбан 244 дюшюш ашкар гъапIну. Уьмуми юрисдикцияйин судариз 81 аьрза хътаъну. Сударин къарарариинди уьмуми кьадар 541 агъзур манат маважиб тувбан месэлйир гьял гъапIну.
Ахтармишарин натижйириз лигну, «Дагъустандин Огни шагьур» шагьрин округдин «Марцци шагьур» МБУ-йин директориз аьксиди (РФ-дин КоАП-дин 5.27-пи маддайин 6-пи ва 5.27.1 маддайин 2-пи пайназ асас вуди), «ДШИ №1» ва «ДШИ №2» ДО МБУ-йин директорариз ва юридический касариз аьксиди (РФ-дин КоАП-дин 5.27. маддайин 6-пи ва 5.27. маддайин 1-пи пайназ асас вуди) гъуллугъариъ айи ва гьацира саб жерге жара касариз аьксиди административ къайдасузваларин гьякьнаан делойир гъитIирккна. Думу делойир, РД-йин гьюкуматдин зегьметнан инспекцияйин кIулиъ айири гьял апIбан бадали, хътаъну. Месэлйир гьял гъапIну, вари касар административ жавабдарвалихъна гъахну.
Мидланра савайи, шагьрин прокуратурайи агьалйир зегьметнахъди тямин апIбан ва зегьметнан къанун тамам апIувалин гьякьнаан гъуху ахтармишарин натижайиъ, СОШ №1, СОШ №5, СОШ №6 МБОУ-йирин образованиейин идарйирин кIулиъ айидарин адресназ, гьацира «Агьалйир зегьметнахъди тямин апIру центр» ГБУ-йин кIулиъ айириз, «Культурайин идара» МБУК-дин директориз, РД-йин «Аграрный колледж» ГБПОУ-йин директориз, «Дагъустандин Огни шагьур» шагьрин округдин «Спортдин, туризмдин ва жигьиларин ляхнариз лигру идара» МКУ-йин начальникдиз 7 тIалаб хътаъну (агьалйир зегьметнахъди тямин апIбан ва зегьметнан къанун тамам апIбан гьякьнаан 7 къайдасузвал ашкар гъапIну). Прокуратурайи гьаму терефнаан ляхин давам апIура.
– Улихьнаси ич газатдин журналистдихъди гъубху сюгьбатнаъ Дагъустандин Огни шагьрин главайин вазифйир тамам апIурайи Д.И. Аьлирзаевди («Табасарандин нурар», 24.08.2020, №30) къайд гъапIганси, шагьрин округдиъ чарасуз гьял дапIну ккуни читин месэлйирикан саб – яшайишдин объектар тикмиш апIуз жилин участокар гьуркIри адрувал ву, фицики улихьна йисари, кьувватнаъ айи къанун чIур дапIну, жилар масу тувну. Думу месэла гьял апIбан бадали, шагьрин прокуратурайи фицдар уьлчйир кьабул апIура?
– Жиларин цирклиъ ихтиярар уьрхбан къанун тамам апIувалин, гьадму гьисабнаъди ватандашарин илтIикIуваларииндира, ахтармишар гьаммишан гъахура.
Урусатдин Федерацияйин Жилин кодексдин 85-пи маддайин 12-пи пунктназ асас вуди, майднариз, кючйириз, машинарин рякъяриз, рягьятвал гъадабгъру йишвариз, паркариз, пляжариз кIури, тяйин дапIнайи ва гьацдар жара агьалйири уртахъди ишлетмиш апIру жилин участокар аьтрафарин жюрбежюр зонйирин дахилназ гъадагъуз ихтияр а, хъа хусусиятназ тувуз ихтияр адар.
Хъа гьякьикьатдиъ му жюрейин дюшюшар алахьури шулу.
Саб мисал хурза. Прокурорари гъуху ахтармишариинди тяйин гъапIганси, 2018-пи йисан ерли агьалийи Дагъустандин Огни шагьрин администрацияйин кучIлин къарарин ксерокопия ишлетмиш дапIну, 724 агъзур манатдин кадастрин кьимат айи муниципалин жилин участок ватандашдин хусусиятси ччвурнахъ гъибикIну. Прокурорарин ахтармишарин материалариинди му дюшюшдин гьякьнаан, РФ-дин УК-йин 159-пи маддайин 3-пи пайназ (лутивал) асас вуди, уголовный дело гъитIибккну.
«Дагъустандин Огни шагьур» шагьрин округдин аьтрафариин гьаммишан жиларин къанундин тIалабар тамам апIбаз бахш дапIнайи серенжемар гъахура. Муниципалин жиларин участокар метлеблуди ишлетмиш апIури адрувалин ва гьюкмин ихтияр адарди жилин участокар дисувалин гьякьнаан прокуратурайин гъуллугъчйири шагьрин округдин главайин адресназ тIалабар хътауру, гьацира судариз аьрзйир дикIуру.
– Казбек Гьяжиаьгьмедович, маракьлу сюгьбат гъабхбаз чухсагъул.
