Коронавирусдин инфекция, инсанарин уьмрар гъахури, дирбашди ихь дюн’яйиъ либцура. Аьхиримжи вахтна агьалйирихьан уьзрикан фикир дарапIди саб ляхинра кIулиз адабгъуз шуладар. Гьаци вушра, коронавирус тарабгъбахъди аьлакьалу вуди кьабул дапIнайи ижми уьлчмйир буш гъапIубси, инсанар чпин дарапIди гъузнайи ляхнар гьяракатниинди тамам апIуз хъюгъну. Гизафдариз уьзур терг дубхьну адруваликан гьархну, хъа хайлин касар гъира думу уьзур айивалихъ хъугънадар.
Магьа, хьад дубшну, чвлин вахтра улубкьна. Гьамус аьгьвалат фициб шулийкIан? Ачухъди рябкъюрайиганси, аьзарлуйирин кьадар артухъ хьуз хъюбгъна. Коронавирус даабхнадар, диди чан чIуру ляхин давам апIура. Му ихь мугъаятвал дубгувалихъди аьлакьалу ву.
Читин аьгьвалат фикриз гъадабгъну, улихьна йигъари Роспотребнадзорин РД-йиъ айи идарайиз регьбервал туврайи Николай Павлов рес-публикайин Глава Владимир Васильевдихьна официально вуйи кагъзиинди илтIикIну. Думу кагъзиъ аьзарлу хьувалин улупбар ва кьабул дапIну ккуни теклифар а.
Дагъустан Республикайин аьтрафариин коронавирус тарабгъбахъди аьлакьалу вуди кьабул дапIнайи къайдйир 2020-пи йисан 15-пи июлихъан мина буш гъапIнийи. Кьюб гьяфта улдучIвбан кьяляхъ, 28-29-пи июлихъан мина COVID-19 инфекция тарабгъбахъди аьлакьалу эпидемиологияйин аьгьвалат дигиш шулайивал рябкъюра.
Инсанар мина-тина гизаф гъягъру шагьрариъ ва гъулариъ аьзарлуйирин кьадар артухъ шула: Мягьячгъала, Къизлар, Дербент шагьрариъ ва Дербентна Нугъай районариъ.
2020-пи йисан 2-пи сентябриз вуйи улупбариинди, Республикайиъ коронавирусдин инфекцияйиан 11145 кас аьзарлу гъахьну. Аьхиримжи йишван ва йигъан 72 кас аьзарлу гъахьну. Гьаму улупбариан мялум шулайиганси, гьар 100 агъзур касдин кIулихъ 361,1 кас аьзарлу духьна.
Къайда буш апIру кьюбпи пайнаъ уьзур тарабгъувалин улупуб 0,8 вуйиш, гьамус думу улупуб 1,1-диина за гъабхьну.
Гьамусдиз айи улупбариинди аьзарлу шулайидарин 37,8 процент Мягьячгъала шагьриин алахьура.
Аьзарлуйирин кьадар за хьувалихъди варитIан читин аьгьвалат арайиз дуфнайи йишвар гьамрар ву: Ахцегь район (0,9%), Дербент район (0,9%-дилан 1,1%-диина аьзарлуйир артухъ гъахьну), Къизлар район (0,2%-дилан 1,6%-диина), Лак район (1,7%), Мягьярамкент район (1,1%), Хив район (0,3%-дилан 1,0%-диина), Къизлар шагьур (0,45-дилан 0,9%-диина), Мягьячгъала (0,7%-дилан 1,0%-диина аьзарлуйир артухъ гъахьну).
59,3% аьзарлуйир (6562 кас), ОРВИ ва больницайин дару пневмония дубхьну, медицинайин кюмек ккун апIури илтIикIну.
40,7% аьзарлуйир (4511 кас), чпихъди яшамиш шулайи инсанар иццру хьувалихъди аьлакьалу вуди, медицинайин ахтармишар гъахбан натижайиъ ашкар гъахьну.
Ккудубшу 35-пи гьяфтайиъ, улхьан гьяфтайин тялукь вахтнахь тевиган, COVID-19 инфекцияйин гъурулушдиъ гьамцдар дигиш’валар духьна:
– пневмонияйин гъагъишин 43%-дилан 59,6%-диина артухъ гъабхьну;
– уьзур пучIуди улдубчIврударин кьадар 48,8%-дилан 36,0%-диина ис гъабхьну;
– гъагъи аьзарлуйирин (6,3%) ва кьялан гъагъишин ади аьзарлу духьнайидарин (57,7%) уьмуми кьадар 64,0% ву.
Аьзарлуйирин яшарикан улхуруш, гизафси аьзарлу шулайидар 40 йистIан артухъ яш дубхьнайидар ву, гьадму гьисабнаан 50 йис ва думутIан артухъ яшар духьнайи касари 53% тяйин апIура.
Аьзарлу хьувалин гьякьнаан ахтармишар гъахбан натижайиъ мялум шулайиганси, аьзарлу гъахьидарин 18,7% гизаф инсанар уч шлу йишвариз (сумчрариз, салмариз, диндин мажлисариз) гъушдар ву.
ТIягъюн хизанарин айитI тарабгъувалин гьяракатну республикайиъ кIакIначи йишв дибисна. Хизанарин айитI уьзур тарабгъувалин 10570 дюшюш гьисабназ гъадагъна.
Гьамусяаьтра 607 кас аьзарлу духьнайи 505 хизан арайиъ ими. Думу кьадарнакан 38 хизандиъ 143 кас, хъа 464 хизандиъ – са-сар кас аьзарлу духьна.
Больницайин дару пневмонияйиан (ВП) аьзарлу хьувалихъдира аьгьвалат гъагъи шула: республикайин 100 агъзур агьалийин кIулихъ 53,1 кас аьзарлу шула, хъа улихьна вуйи гьяфтайиъ думу улупуб 46,2 кас вуйи.
Зиихъ дупнайиб гьисабназ гъадабгъну, Николай Павловди, COVID-19 уьзриан аьзарлу шулайидарин кьадар артухъ хьуз гъидритбан ва марццишнанна эпидемиологияйин аьгьвалат чIур дархьбан бадали, теклифар дивра:
– махлукьатлу серенжемар гъахбаз къадагъа апIувал, гьадму гьисабнаан сумчрар ва салмар гъахбаз, жюрбежюр мяракйир тешкил апIру заларин, ресторанарин ва кафйирин ляхниз;
– жямяаьтлугъ йишвариъ, жямяаьтлугъ транспортдиъ маскйир алдарди лицувализ къадагъа дивувал, полицияйин гъуллугъчйири гьадму ляхниин гюзчивал гъабхувал, Дагъустан Республикайиъ айи Гьюкуматдин санитарвалин духтрин къарариз асас вуди, аьзарлуйирихъди аьлакьайиъ гъахьидар хулариан удудучIвувалиин гюзчивал гъабхувал;
– 65 йис ва думутIан артухъ яшар духьнайи агьалйир хулариан удучIвуз гъидритувал, думу жюрейин къарар адабгънайиваликан Урусатдин Федерацияйин яшайишдин страхованиейин Фондназ «Ляхин апIуз даршлувалин кагъзар тувувалин къайдйириъ вахтназди вуйи дигиш’валар тIаънайиваликан, 65 йис ва думутIан артухъ яш вуйидариз вахтназ вуди ляхин апIуз шули адрувалин пособие тяйин апIувал» Урусатдин Федерацияйин Правительствойин Къарарнакан мялумат тувувал;
– вари жюрейин ляхин туврударихьна вуйи тIалабар мюгькам апIувал: гвачIнинган ляхниз гъюрударин бедендин температура ебцувал, хиларин дезинфекция апIувал, маска алди лицувал;
– шлубкьан гизаф инсанар манзилнаъди ляхин апIуз гьаувал, удукьру йишвариъ ляхин апIрудар нубатнаъди ляхин апIруганси пай апIувал, ляхин апIурайидарин арайиъ манзил уьбхювал;
– муниципалин образованйирин главйирин терефнаан жямяаьтлугъ транспортдиъ, тамшир апIру майднариъ, зирзибил дабхьру йишварихь, гизаф инсанар уч шлу йи-швариъ (мистариъ, вокзлариъ, алвер апIру центрариъ, шагьрарин паркариъ, жямяаьтлугъ гьяжатханйириъ, банкариъ ва гьацдар жара йишвариъ) гъахурайи гюзчивалин ляхнар мюгькам апIувал.
Гьюрматлу ватангьлийир! Гьюкуматдин терефнаан фукьан ижми къайдйир кьабул гъапIишра, ихь иштирак’вал адарди уьзур терг апIуз хьибдар. Гъачай, вари сабси ихь сагъламвал уьбхбан гъаравлиъ шулхьа. Духтрарин тIалабар тамам апIури, лазим дарди гизаф жямяаьт уч шлу йишвариз дурушди, телефондиан тебрик апIури, теклиф капIри, ихь арайиъ айи месэлйир гьял апIурхьа. Гьарсарикан жара касдин гъавриъ хьувалра ккун апIурхьа. Ихь аьлимари ва духтрари коронавирус йибкIру дарман адабгъайизкьан, ухьуз жара чара гъубзрадар.
