Ярквру инсандин уьмриз ужувлахъинди вуйи аьхю тясир апIуру. Мялум вуйиганси, ихь уьлке, гьадму гьисабнаан Дагъустан Республикара, Табасаран районра, гизаф яркврар айи йишвариъ ерлешмиш духьна.
Табасаран райондиъ яркв-ран мяишат гьяракатнаъ ади хайлин вахт ву. Гизаф йисари райондин ярквран мяишатдин кIулиъ айи Амир Гьяжимутелимовдихъди улихьнаси гюрюшмиш гъахьнийза ва дугъкан чпин ляхникан ктибтуб ккун гъапIнийза. Дугъан ихтилат исихъ туврача:
– 2020-пи йисан Табасаран райондин яркврарин мяишатдин идарайи, яркврар уьрхбан метлебниинди, жюрбежюр серенжемар кIули духна.
Яркврар уьрхбан бадали, нубатчивал апIбан приказ а, машинарихъди яркврар уьрхюз гъягъру рякъярра тяйин дапIна. Табасаран райондин 14 гъулан советарихъди, сатIиди цIийир ктIушвбан бадали, йикьрарра йитIна. Райондин главайин 2020-пи йисан 10-пи мартдиъ адабгъу 76-пи нумрайин къарариз асас вуди, цIийир кахьбан дюшюшариз къаршу вуйи серенжемар гъахбан бадали, план тасдикь дапIна. Дидиъ яркврарин багахь хьайи йишварик цIийир кахьбаз аькси вуди 2 километр рякъ апIувал, 3 километр рякъ рас апIувал, 6 километр цIа кабхъбаз аькси минераларихьди тартиб дапIнайи жилин зул гьязур апIувал ва 25 километр гьадму минераларихъди тартиб дапIнайи зулариз гъуллугъ апIувал, 24150 гектар яркврарилан илтIикIбан бадали, саб УАЗ машин либхувал, 30 гектар жилик цIийир кирчну, цIийи алаувал улупна.
Мидланра гъайри, цIийир ктIушвру гъурулушарин, ГСМ-дин, цIийир кахьайиз хабар тувру алатар гьязур дапIна.
13-пи июлихъан мина Табасаран райондиъ цIийир кахьбаз аькси къайда тяйин дапIна.
Республикайиъ гизаф яркврар айи районарикан саб (ухьуз айи кевшенарин 40% яркврари ккаъна) Табасаран районра ву. Хъа райондиъ айи мешебеглугъ республикайин аьхю мешебеглугъарикан саб вуди гьисаб шула. Ич мешебеглугъдин дахилнаъ 24150 гектар кевшенар а, гьадму гьисабнаан 21530 гектар яркврар ву. Думу кьадар яркврариз гъуллугъ апIури, шубуб учас-ток (ТIивкарин, Хюрккарин ва Сиртчарин) гьяракатнаъ а. Душвариъ вари 13 инспектори ляхин апIура. Дурар саб вазлиъ 8 ражну яркврарилан илтIикIура. Дурарикан гьарури чаз табшурмиш дапIнайи участокдиъ намуслуди зегьмет зигура, – ктибтнийи Амир Гьяжимутелимовди.
– Яркур – ихь девлет ву. Аьлимари кIули гъуху ахтармиш’валариан мялум шулайиганси, саб гектар яркв- ру сад йисан 3 тонна кислород гьясил апIуру. ДумутIанра савайи, ярквру штун дережа ва баланс дюз къайдайикк уьрхюз кюмек апIуру; гъулан мяишатдин итIру сурсатар гьясил апIбаз гьавайин ужудар шартIар арайиз хуру ва гьавайик кайи химияйин чиркинвалар терг апIуз кюмек апIуру. Ярквру жилин зиин али жар жюрбежюр себебариан кчвухуваларихьанра уьбхюру.
Къайд апIуз ккундузузки, яркур гьар йисан цIийи алапIури ккунду, гьаци дархьиш, ухьуз айи яркврар кьаби хьиди, хъа дурарин йишв’ина таза яркур гъедебгидар. Дици дархьбан бадали, ич мешебег-лугъди гьар йисан 5 гектар кевшенариъ ярквран цIийи гъелемар кивра.
Мялум вуйиганси, гьар йисан хьадукар улубкьхъан мина яркврарик цIа кабхъувалин дюшюшар арайиз гъюру. 2020-пи йисан ич мешебеглугъдин сяргьятариин ерлешмиш духьнайи яркврарик цIа кабхъувализ аькси, хъа эгер кабхъиш, думу ктIубшвуз вуйи серенжемар тартиб апIбан планар тяйин гъапIунча. Табасаран райондин администрация-йихъди сатIиди яркврар цIа кабхъувалихьан уьрхбан, цIа ктIубшвбан ляхнар кIули гъахбан ва думу ляхнар кIули гъахуз ерли агьалйир жалб апIбан планар тартиб гъапIунча, лазим вуйи техникана жара алатар масу гъадагъунча. Ич мешебеглугъдиъ яркврар цIихьан уьрхюз диш дапIнайи хайлин серенжемар гъухунча, гьадму гьисабнаан ярквран фонднан 70 километр манзилнаъ гъаравулвал апIури, гъван адабгъру карьерин 51-пи квадратдинна телевышкайин 34-пи квадратдин багахь хьайи яркур уликк уьрхюз мумкинвал тувру ягъли кIакIариин гюзчивал гъабхру кьюб пункт тешкил дапIнача. Йиз фик-риан, думу вари серенжемар кIули гъахурушра, эгер сар касди кабхьнайи папрус ясана рягьятвал йивуз гъушиган, алапIу цIа ктIутIубшвди гъибтиш, ич вари ляхин зяя хьуз мумкин ву. Гьаци дархьбан бадали, ярквраз гъушиган, ухьу гьарсари, ихтиятвал гъапIиш, ихь яркврарик цIа кабхъувалин дюшюшар хьидар…
Дупну ккундуки, яркур уьбхювал – ихь гьарсарин буржи ву. Узуз, вари табасаран халкьдихьна, гьацира жюрбежюр идарйирин кIулиъ айидарихьна, яркврарихъди аьлакьа айидарихьна ва гьацира аьлакьа адрударихьнара илтIикIну, пуз ккундузуз: цIа кабхъру йишварихь деиган, ихтиятвал апIинай, цIа кайи спичкйир, папрусин кьатIар ярквраъ наанди-вушра магатIахьанай, жигьил яркврар хьайи йишва-рихь цIийир микичIиганай. Гизафси яркврариз рягьятвал гъадабгъуз коллективариинди гъягъюру, гьаддиз дурарихъди яркур дюбхну ккуниваликан сюгьбатар духну ккунду. Думу ляхникан гьарган кIваинди гъибтну ккунду, – къайд гъапIнийи Амир Гьяжимутелимовди.
Гьаму читин месэлайин гьякьнаан Табасаран райондин гъулариъ айи мистарин имамарихьан аьхю кюмек апIуз хьибдийи, гьаз гъапиш гьарсаб гъулан жямяаьтдин дурарихьна аьхю гьюрмат а. Яркврарик цIийир кахьбан дюшюшар гъахьиш, дурарихьан ухди халкьра уч апIуз хьибди. Му месэла гьял апIбак образованиейин идарйирира чпин пай кивну ккунду, гьаз гъапиш мектебаринра яркв-рарихъди вуйи аьлакьйир а. Мектебарик китIнайи яркв-рарра а, лап цIа кабхъуз къурхулувал айи йишвариин дураринра ул алди ккунду. Яркврар цIихьан уьрхбак вари халкьди пай кивну ккунду. Гьаци варидарин сатIивалииндитIан ухьхьан ихь яркврар уьрхюз хьибдар.
