Аьли Мясубович Аьлихановдин ччвур аьгъдру кас Хив райондиъ ва Дербент шагьриъ бажагьат ашул. Думу гъяркъю гьарсар касди, кIваз эсер апIру саягъниинди цIийи хабрариз ккилигурайиганси, гьяракатниинди гъябгъюрайи уьмур саб фтин-вуш вая шлин-вуш жавабдарвалиъ, нукьсанвалариъ вая шадвалиъ айиганси гьисс апIуйи.

 

 

Гизафси инсанари дугъкан шадвалин вакьиъйир гюзлемиш апIури шуйи, фицики Аьли Аьлиханов шадлу хизандиъ тербия гъадабгъур, учв я артист дарди, я мяълийир апIрур дарди, чан адаш чюнгюр йивбан устад вушра, чаз чюнгюр йивуз аьгъдарди, Малла Несрединдиз ухшар кас вуйи. Чан адашдинна дадайин шадлугънан ва зарафатнан хасиятар ужуди гъудургъу Аьлди, гьам жигьиларин, гьам яшлуйирин, иллагьки бицIидарин, арайиъ дурариз аьлхъбар ккауйи, жюрбежюр темйириан улхруган, гаф-чIал зарафатнан терефназ илтIибкIури шуйи.

Аьли Аьлиханов Хив райондин Яргъил гъулаъ 1932-пи йисан бабкан гъахьну. Багъри гъулаъ 7-пи класс ккудубкIну, дугъу Буйнакск шагьриъ ветеринарный техникумдиъ зоотехниквалин пишекарвал гъадабгъуру. ЦIиб вахтна Асккан Яракк советдин дахилнаъ айи гъуларин мяишатариъ гъуллугъ дапIну, думу Дербент шагьриз кючмиш шулу. Зарафатар ккуни сикинсуз юкIв фаракьат апIбан бадали, Аьли эм чав гьевес капу чан таяр, жигьилар ва бицIидар хябяхъ гъабхьиган, гъеебцIу хьадукран йифси, хулариз гьауз чалишмиш шуйи. Хъа Дербент шагьриъ 40-50 йис улихьна заан базарихъ, кючйирин мурччвариин гизаф халкь, асас вуди табасаранар, уч шлу, цIийи хабрар ктитру ва дурар агру гимар шуйи. Душвариъ Аьли эмдин иштирак’вал аьхюб вуйи, фицики думу сабпи мягьлайиъ, саки базариз багахь яшамиш шулайи. Дугъу чпин мягьлайиъ аьлхъбан жикъи ихтилатар (анекдотар) дургъури, учв айи фунуб-вушра серенжем, дурар ктитури, шаду мяракайи илтIибкIуйи. Гьамциб аьгьвалатнакан, гьелбетда, жигьилари мянфяаьт ктабгъуйи: Аьли эмди гъапиб дурарин кIвак кабсуйи, ва дугъан ихтилатари тербия гъадабгъбазра кюмек тувуйи.

Эвленмиш духьну, хал-хизан ликриин апIурайи Аьли эмдин гьарсаб алдабгъру лик, гьарсаб ляхин кьадарсуз эгьемиятлувалиинди, жавабдарвал гьисс апIури, кIули гъахуйи. БицIидариз, живанариз думу халис артистси гьугъужвуйи. Машнакк аьлхъюб ккади дугъу жибариъ хилар ивган, бицIидарин, чпиз фукIара тувра кIури, хиял шуйи, хъа жибариан адагъу дючIюркьнайи ичIи хилар тIаъган, учв- ра ккятIяхъюри, бицIидариз аьлхъбар ккауйи.

Аьли Аьлихановди чан таярин жергйириъ айиган, кми-кмиди, узу поезд хъапIуз аьгъю апIидиза, кIуйи. Аьхирки думу Дербентдин рукьан рякъярин училищейик урхуз кучIвру ва натижайиъ машинистдин кюмекчийин пишекарвал гъадабгъуру.

Яшлуйир, таниш касар мюгьтал шулу, хъа Аьли эм пенсияйиз удучIвайизкьан локомотивный депойиъ поезд хъапIрурин кюмекчиди лихуру. Хъасин думу гизаф йисари душваъ запасной частарин складдин заведующийди лихуру. Гьадму саб вахтна, ариш-вериш апIбан «пишекарвалра» дериндиан дубгъуру: бицIи халачйир, гьадму жюрейиинди дурхнайи кусрийириин илирчру ва жиликк ккирчру гутйирна дорожкйир хьади Дербентдиан Къизлариз гъягъюри, дагъустандин вари базрар ва гьюкуматдин саб кьадар идарйир ликриккан апIури, чан мал-шейъ фу дапIнура, зарафатарииндира, пулсуздира тувну, кьяляхъ хурдайи. Дурарин бригадайиъ айидар дугъан бажаранвалиин мюгьтал шуйи, хъа Аьли эмди гьамцдар дюшюшарикан анекдотар ктагъуйи ва дурар ктитури, чан дустар-алверчйир гьевеслу апIуйи.

Аьхирки Аьли эмдикан багъбанчи-бистанчи шулу. Гъийин Дер-бентдин Агъасиевдин ччвурнахъ хъайи проспектдин заан кIулихъ саб гатIабхьнайи, йимишдин гьарар айи, саки саб сотыхдин йишв дугъу къанунсузди ишлетмиш апIуру. Душв, саб будкара дивну, ужуб къайдайиз хуру: тIумтIин таза ширар кивру, стол, скамейкйир ктауру, бистнин гъирагъар рукьан сеткайиинди ижми дапIну, жюлег алабхъруси апIуру.

Сад йигъан лисхъан Аьли эмди гьаму бахча-бистниъ чан дустариз ипIру-убхърубра гьязур дапIну, багахь шулайи чан 70 йисаз тялукь мажлис тешкил апIуру. Гафар-чIалар, зафаратар апIури, юбилейин йигъ жара вахтназ илдипну мубарак апIурашра, гьевес, кефият дубхьну дуснайидарикан сари гъапи:

– Аьли! Гьамушв, яв зегьметниинди ва табиаьтди увуз багъиш дапIнайи успагьи бистан-багъ уьбхруси апIин, ужуб мелз хъавухъ.

– Шагьур яркьу шула. Тикмиш апIувал зарбди гъябгъюра. Гьаму йимишдин гьарар, гьяйиф вушра, гъузидар, – гъапнийи Аьли эмди. Гьаци гъабхьнура ву. Гьамусяаьт душв’ин туканар, машинарихъ ягъ, бензин, газ хъубзру офис дивна.

Йиз терефнаан узура Аьли эмдин багахь дубхьнайи 70 йис мубарак дапIну, дугъан удукьувал, зиреквал, гьевеслувал дугъаз бахш дапIнайи шиъриинди къайд гъапIнийза.

Чан 80 йисандин юбилей кIуруш, дугъу цIийи дачайиъ (хьадан бахчайиъ) яркьуди къайд гъапIнийи. Кьюб мертебайин эрг’вал йивру, ипIру-убхъру, дахъру-гъудужвру йишвар айи дарамат тикмиш дапIну, чан ярар-дустар гьадина уч дапIну, шадлугънан мярака кIули гъубхнийи. Гьелбетда, му ляхниъ дугъан бицIину гъардаш Айваздинра аьхю иштирак’вал ади шулу.

Аьли эм кьюр хпир гъахир ву. Чан 80 йисан юбилейин шадлугънан мяракайиъ дугъу, учв сарпи хпирихьан фици жара гъахьнуш, ктибтнийи: «Хпир! Узу начра апIурдарза, уву аьйибра мапIан. Гъач, ухьу жара шулхьа. Йиз увухъди сарун аьлакьйир ккутIунза». Вари дуснайидари гьягьйир йивуз хъюгъру. Мушвахь хьайи дугъан кьюрпи хпир Фатма бажийира, гьадму ихтилат дугъу узузра ктибтну, гъапнийи. Вари хъана гъяаьлхънийи.

Аьли эм 2015-пи йисан рягьматдиз гъушну. Ав, гъахьну гьамцир зарафатар, гьякьикьатнан дюшюшарикан анекдотар кадагъну, мажлисариъ ктитру кас. Аьли эмдин дача гьамусра, анекдотарин халси, дугъан бай Мурадди ишлетмиш апIура.