Жилиин инсаният машгъул вуйи пишйирикан жямяаьтлугъдиз варитIан игьтияж айиб, важиблуб, артмиш шулайи наслариз уьмрин яркьу рякъюз диб ккивбаъ асас роль уйнамиш апIурайиб мялимвал ву гъапиш, ягъламиш шулдар. Улупнайи рякъ’ан машгьур философ И.Кантди чан фикрар ачухъ апIури, мялимна гьюкум идара апIурайи вакилар барабарди саб цIарнаъ улупну. Мушваъ аьлава апIузра ккундузуз: дюн’яйиъ варитIан гъагъи пише мялимвал ву, фицики идара апIурайи касарра миди вуйи имбу пишекрарихъди сабси мялимди гьязур апIурайидар ву.

 

 

Гьамусяаьт Хив райондин мектебариъ баяр-шубариз илим ва тербия тувбиин варжариинди мялимар машгъул духьна. Дурарин арайиъ уьмрин ва мялимвалин рякъюъ заан тажруба айи мялимари лайикьлу йишв бисура.

Гъийин макьалайиъ узуз улхуб тялукь мялимарин арайиъ баркаллу зегьмет зигбиинди гьюрмат гъазанмиш дапIнайи Хиварин уьмуми мектебдин харижи чIаларин мялим Асият Мукаиловайикан гъабхуз ккундузуз.

Асият Къадимялиевна Мукаилова 1956-пи йисан Хив гъулаъ бабкан гъахьну. Дугъан абйир-бабар Мажвгул гъулан вакилар ву, амма адашдин гъуллугъ себеб дубхьну, дурари чпин яшайиш Хив ккабалгну. Хиварин уьмуми мектеб ужудар аьгъювалариинди ккудубкIу жигьил шуру илим ва тербия гъадабгъбан рякъ ДГПИ-йин харижи чIаларин факультетдиъ давам апIуру.

– Гъиси дарди, думу вахтари институт ккудубкIубси, жигьил пишекрар тялукь направлениейиинди игьтияж айи йишвариз гьауйи. Гьаци йиз зегьметнан рякъра 1980-пи йисан Асккан АрхътIарин мектебдиъ ккебгънийи. Гьадму йисан узу, ГъуштIил гъулан жигьилихъди эвленмиш духьну, хизанра ккебгъунза. Юкьуд йисан АрхътIарин мектебдиъ лихбалан кьяляхъ, узу Агъул райондин Тпигъ гъулан мектебдиъ 3 йисан харижи чIаларин мялимди зегьмет гъизигунза. Хъасин 3 йисан Мягьячгъала шагьрин 33-пи нумрайин мектебдиъ зегьметнан рякъ давам гъапIунза. Амма бязи себебариан учу хъанара ватандиз кьяляхъ хътакнийча. Гьадму йигълан мина Хиварин мектебдиъ лихураза.

Пишекарвалин рякъ ккабалгбакан гъулхиш, мушваъ асас роль йиз яшнан наслариз аьгъювалар ва тербия тувбаз чан вари кьувватар сарф гъапIу адашди уйнамиш гъапIнийи. БицIи вахтна учу хулаъра гьарган «мектебдиъ» уйнамишар гъахуйча. Ва гьарган узу мялим вуйиси гьисс апIури шуйза. Хъа харижи чIаларин мялим хьуз узу 5-пи классдин кьяляхъ кьаст гъапIнийза: учуз думу дарс киврайи мялим Гюлишан Пирмягьямедовна Агъасиева такабур дишагьли ва гъудуркьу пишекар вуйи. Узу гьарган дугъаз ухшарур хьуз зегьмет зигуйза, – кIваина хура Асият Мукаиловайи.

– Асият Къадимялиевна, гъи увуз мялимвалин 40 йисандин тажруба авуз. Му бицIи вахт дар: ХХI аьсрин наслариз фициб кьимат туврава? Яв байвахтнахь тевиш, жигьиларин фициб фаркьвал ашул!?

– Му месэлайикан аьхир адрубкьан улхуз шулу. Думу вахтари баяр-шубариз мялим вари аьламси шуйи, дугъаз аьхир адрубкьан гьюрмат айи. Хъа гъийин живанарикан фу пузахъа: айи гьякьикьатдин вари шагьидар вухьа. Жигьиларин аьлам телефонарна жюрбежюр гаджетар духьна.

БицIидар фти кIул’ан адаураш, фикир тувай: къайдасуз интернетди ва телевидениейи. Гъи материалин дакьатари инсандин айтIан дюн’яйиин агъавал апIура. Абйир-бабар гъазанмишнан гъаразнаъ духьна, баяр-шубар чпин ихтиярнаъ а. Мушваъ дурарин къуру хиялариз ккунибкьан ихтиярар а.

Аьрз апIубра дюз шуладар. Абйири кIуруганси «гъубзуб ккадабцIури аьдат ву». Му ихь гъайгъусузвалин бегьер ву.

– Мялимдин рякъ думукьан рягьятуб дар. Учвузра читинвалар алахьурашул?!

– Гьелбетда. Читинвалар фунуб ляхниъра алахьури аьдат ву. Амма дурар баркаллувалиинди жвуваз табигъ апIбаъ аьхю мяна а. Мялимдин уьмрин жилгъайикан гъапиш, му рякъ баркаллуди ккадапIуз анжагъ баяр-шубариз умунвал, кIван манишин тувуз удукьру касарихьантIан удукьруб дар. Гьарсар бицIирихьна уьмуми рякъ абгбаъ аьхю мяна а. Гъазанмиш апIбахъ хъергнайи касариз мектебдиъ гьичра йишв адар.

Гъи деврар дигиш духьна: мектебар лазим вуйи материалинна техникайин авадлугъарихъди тямин дапIна. Мялимарин маважибарикан гъулхиш, мушваъра хайлин уж’валнан дигиш’валар духьна. Маважибарин гьевесламиш апIру пай тувувал ккубтIну, кьатI’и маважиб тяйин апIбиин мялимар анжагъ разитIан дар, фицики улихьна йисари му жигьатнаан хайлин гъалатIарра, наразиваларра арайиз гъюрайи.

Ав, ухькан гьарсарин уьмриъ мялимдин эгьемиятлувал кьимат тувуз даршлубкьан аьхюб ву. Дугъу инсандин фагьумлу уьмрин бина ккивра, наслариз ужубна харжиб жара апIуз улупура. Тялукь лишнариккди зегьмет зигбаз чан уьмур ва вари кьувватар сарф дапIнайи Асият Къадимялиевнайин зегьметра давди гъюдубчIвнадар: думу швнуб-саб ражари мектебдин, РОО-йин, Хив райондин администрацияйин терефнаан гьюрматнан грамотйириинди лишанлу дапIна, хъа 2018-пи йисан дугъаз «РД-йин образованиейин отличник» кIуру ччвур тувна. Хъа мялимдин варитIан аьхю хъуркьувал ужудар, баркаллу наслар тербияламиш апIувал ву.

Асият Къадимялиевна, лайикьлу мялимси, ужур кейванира, дадара ву. Дугъу чан уьмрин юлдаш МутIалиб Рамазановичдихъди кьюр ришна сар бай аьхю ва тербияламиш гъапIну.

Гъи дурарикан гьарсар, чпи хизандин вакилар ва гъудуркьу пишекрар духьну, республикайин жавабдар гъуллугъариъ баркаллуди лихура.

Гъит Асият Къадимялиевнайин кIван манишин ва умунвал чан худлариъ давам ибшри! Гъит мялимди илим туву наслар уьмриъ дугъан дамагъ ишри!