«Эгер йиз чIал закур дубгуруш, узу гъи йикIуз гьязур вуза» кIуру гафар вари дюн’яйиз машгьур вуйи шаир Расул Гьямзатовди чIалнахьна вуйи чан гьиссар улупури гъапидар ву. Гьяйифки, гъи дици гужалди бабан чIалнахъ юкIв хъайи касарин кьадар тIубариинди ктухуз шулу. Гьаз вуш гъийин девриъ бабан чIал ккунидар думукьан имдар. Гизафдари, учуз бабан чIал лазим дарчуз, кIура. Гьюкуматди бабан чIалар артмиш апIбаз туврайи фикирра йислан-йисаз зяиф шула.
Мисал вуди гъадабгъиш, улихьна йисари мектебариъ гьяфтайин арайиъ бабан чIалназ 3 сяаьт жара дапIну гъахьнуш, магьа цции думура кам гъапIну. Гьаци вуйиган, аргъаж шулайи наслариз затра бабан чIал аьгъюди гъубзрадар. Гьятта гъулариъ яшамиш шулайи баяр-шубарра аьхирижи вахтари чиб-чпихъди урус чIалниинди улхуз хъюгъна. Мици хьувалин тахсиркрар абйир-бабарра ву. Хъа шагьрариъ дуланмиш шулайидарикан улхуруш, саспидари хулаъ затра бабан чIалниинди гафар апIурадар, веледариз бабан чIал улупурадар. Шагьрариъ яшамиш шула кIури, бабан чIал гьархну ккундар. Гъи милли чIал гъудубгиш, закур миллетра дубгру.
Милли чIал читин гьялнаъ айивалин аьгьвалатназ дилигну, гьамусяаьт Мягьячгъала шагьриъ бабан чIал улупбаз вуйи «Калам» центр ачмиш дапIна. Душваъ табасаран, авар, дарги, лезги, гъумугъ ва лак чIалар кивра. Милли чIалар дургурайивалихьна вижнасузди лигуз даршули, думу центр ачмиш гъапIур Мягьячгъала шагьрин сабну мектебдиъ бабан чIалнаан (авар чIал) дарсар киврайи мялим Марьям Шефиева (шиклиъ) ву.
Ич арайиъ гъабхьи сюгьбатнаъ Марьям Шефиевайи мялум гъапIганси, гъи ихь аргъаж шулайи наслин аьхюнубсиб пай бабан чIал аьгъдарди аьхю шула. ЧIал – ихь халкьдин тарих ва меденият ву.
«Дагъустан – гизаф миллетарин агьалйир саб хизанси сатIиди яшамиш шулайи республика ву. Мушваъ 14 миллетдин чIалариз гьюкуматдин чIаларин статус тувна. Хъа республикайин саки 25 милли чIалар дурграйи чIаларси гьисаб дапIна.
Учу уьмриз кечирмиш апIурайи, чIалар артмиш апIбахъди аьлакьалу проект – Дагъустандин милли чIалар, меденият уьрхбан, дурар гъюзимбу насларихьна рукьбан тереф уьбхюрайи проект ву. Классдиъ дусну, дарс киврайиганси, арайиъ манзил адира бабан чIалнан дарсар киврача, ва гьацира бабан чIалниинди бикIуз, гафар апIуз, удучIвну улхузра улупурача. Хъа асас фикир улхбаз туврача»,
– кIура Марьям Шефиевайи.
Ич сюгьбатнан аьхириъ «Калам» центрин кIулиъ айири къайд гъапIганси, думу ачмиш апIруган асас вуди алабхъурайи читинваларикан саб – жа-жаради вуйи гьарсаб чIалнан дестейиз бицIидар уч апIувал вуйи.
«Гьамусяаьт ич центриъ айи бицIидарин дестйири гьяфтайин арайиъ 3 сяаьтна ляхин апIура. Хайлин бицIидарра уч духьна. Мисалназ, аварарин чIал аьгъю апIру 5 бицIидарикан ибарат вуйи десте уч дубхьна, хъа 5 бицIири манзилнаъди аьгъювалар гъадагъбан жюрейиинди чIал аьгъю апIура. Лезгйирин миллетдин дестейиъ 4 бицIир дарсариз гъюра, хъа 3 бицIири манзилнаъди чIал агъю апIура. Гьаци табасаран чIалнан дестера а. Душваъ 3 бицIири классдиз гъюри, хъа сари манзилнаъди чIал дубгъура»,
– аьлава гъапIнийи Марьям Шефиевайи.
