«Гъийин заманайиъ ляхин апIуз ккуни жигьилариз ужуб гележег ккабалгуз вари шартIар ва мумкинвалар а. Зегьмет зигбахьан ярхла духьну, рягьят гъазанжарин гъаразнаъ айивал насларин бедбахтвал дубхьна. Хъа уьмур гьарган гьаци рягьятуб вуйинхъа? Учуз тялукь аваданвал сабанра гъябкъюб дарчуз. Савадсузвали, гъайгъударвали ужуб аьхирихъна дархур».
Ляхнин табшуругъар тамам апIбан рякъюъ кми-кмиди яшлу, уьмрин аьхю манзил ккадапIнайи касарихъди гюрюшмиш хьувал кьисмат шулайи узуз, дицдар касарикан кми-кмиди зиихъ улупнайи саягънан улхбар ерхьури шулзуз. Жвувра жигьил вуди жигьиларин маракьарин ва уьмрихьна вуйи лигбарин гъавриъ айивалиан, гьякьлуди кIурза, улупнайи улхбариз саб артухъ эгьемият тувну, сюгьбатчйирин тереф уьбхюзра гьялак шуладарза. Ав, яшлуйир дюз ву: гъийин девриъ наслар гъулайваларихъ, рягьятваларихъ хъергна. Хъа дагълариъ дуланажагъ ккабалгувал гьадмукьан рягьят вуйинхъа?! ИкибаштIан, ваъ. Дидланра савайи, гьюкум хилиъ айидар ужуб фагьум хъайи, фунуб ляхинра хил’ан гъюру, бажаранвал кайи жигьиларин терефназди гьякьсузвалиинди, къайдасузвалиинди янашмиш хьпан дюшюшар арайиз хурайи саб жерге нукьсанвалари дурарин уьмрихьна вуйи лигбар дигиш апIбаъ важиблу роль уйнамиш апIура. Натижайиъ дурар, гъуларин кючйиригъ азад вахт адапIури, саб жерге къанунсуз гьяракатарин терефкрарихьинди илтIикIура, ясана багъри гъул дипну, гъурабатдиз удучвIну гъягъюз мажбур шула.
Гъулариъ арайиз дуфнайи гьякьикьатдиз дугъри кьимат тувиш, гъийин девир 10-20 йис улихьна айи аьгьвалатнахъди тевиш, яшайишдин гъулайвалар айивалин гьякьнаан хайлин дигиш’валар духьна. Гьадму гьисабнаан варитIан ярхла гъуларизра табиаьтдин газ дизигна, рякъяр рас апIбаз, деврин тIалабариз тялукь мектебар ачмиш апIбаз дикъатлу фикир тувра. Амма, дарпиди гъитуз шулдар, яша-йишдин шартIар а кIури, му-шваъ гьарсар кас чан хизандиз гъазанмиш апIбан гъаразнаъ хьуз мажбур шула. Улупнайи рякъ’ан жигьиларин улихь дурарикан асиллу дару читин месэлйир гизаф гъузра. Йиз гафар исихъ тувнайи сюгьбатчйирин улхбари субут апIура.
Замир, дилаварчи, хизандин эйси: «Гьякьлуди гъапиш, гьамусяаьтна жигьиларин улихь хайлин учIру месэлйир дийигъна. Жиниб дар, гъи жара вахтар дуфна… Гьарсар кас уьмриъ чан йишв абгбан гъайгъушнаъ а. Дюзра ву. Хъа му рякъюъ варитIан читинуб – жвуваз, жвуван хасиятназ ухшарди гъузувал ву, фицики уву дугъривал абгури, гьялал гъазанмишнан гъаразнаъ имиди, гъирагъдилан увуз кьацI йивуз ккуни «аькьрабар» гизаф удучIвура. Уву гьялал зегьмет зигурава: увуз лазим кюмек тувбан ерина, гьюкум хилиъ айи саб жерге касар, аьксина, увуз манигъ’валар апIуз чалишмиш хьпан дюшюшар гизаф шула. Шаклу гьиссари, тяйин дарували, мюгьтаж’вали, хаинвали инсанарин айтIан дюн’яйиин агъавал апIура. Гьиссарин гъалмагъалин натижайиъ чиркин, кьалу девир дуфна. Эгер улихьна вахтари ихь абйир-бабар уьмрин гьякьикьатдиз ал рангнан аьйнариан лигурайиш, гъи ухьу, гьяйифки, рябкъюрайибдиз кабцIнайи гюзгдиан лигуз мажбур шулахьа. Гьюкмиъ гъахьи дигиш’валарин натижайиъ жара игитарин, эдебнан, рюгьнан вахт гъафну. Жинжалвал кайидарна угърийир, футнакрар улихь-кIулихь хьайидарин гьюрматнаъ айивали гьичра мюгьтал апIура.
Натижайиъ жигьилар уьмрихьна вуйи лигбар дигиш апIуз мажбур шула. Гьаци йигълан-йигъаз гъулар чIикърира шула: жигьилар мялум вуйи ва мялум дару бязи себебариан хизанариинди шагьрариз удучIвну гъягъюра.
Узу Хив райондин гъунна дерейин вакил вуза. Думу гъуларизра газра дубхна, саб гьял вушра рякъярра хъа, хъа му улупбари хизандин вари месэлйир гьял апIурайинхъа?! Ав, гъулахъ ужуб мулк хъа: мал-къара уьбхюз мумкинвал а. Хъа мал-къара дюрюбхю кас, гафариинди гъапну кIури, думу фициб зегьмет вуш, аьхиризкьан гъавриъ шулдар. АйибтIан ужуди яшайиш ккабалгуз мумкинвал айихъан мина, анжагъ саб мал-къара уьбхбиин машгъул духьну гъулаъ гъузувал жигьиларин гъалатI ву. Гьаци учура ич яшайиш Мягьячгъала ва Каспийск шагьрариъ ккабалгунча. Фици вушра шагьрариъ зегьметниин юкIв алириз артмиш’вализ хайлин рякъяр ва мумкинвалар а.
Амма, къайд апIурза, узу гъулхьан, райондихьан, йиз бицIи Ватандихьан саб вахт-нара ярхла гъахьундарза. Му метлебниинди Гьяригъ гъулаъ хусуси хуларин тикилишарра ккергъназа. Республикайин жюрбежюр пIипIариз пай духьнайи гъуландарин уьмуми кьувватариинди ич багъри Ккувигъ гъулаъ мист тикмиш апIузра хъюгънача. Душваъ имбудар кьюб хизан ву. Гъирагъдилан багъри ругариина гъафиган, мистан ужагъ гьарсариз умун хал хьибди.
Гьялимат, жавабдар гъуллугъчи: «Гъи гьюкуматди халкьдин яшайиш ккабалгбан жигьатнаан хайлин серенжемар гъахура. Амма мушваъ фунуб гьякь, хъа фунуб гъалатI вуш, вахтну субут апIиди.
Аьхиримжи вахтна, мисалназ, 3 йислан 7 йис’ина яшнан бицIидар айи хизанариз пулин кюмек тувбан ляхин гъизгъинди кIули гъабхура. Улупнайи кюмекар, къанундиз асас вуди, игьтияж айи, касибвал кайи (РД-йин МРОТ-диз асас вуди, гьар вазлиъ хизандин гьарсар касдиз 10400 манат алалабхърайи) хизанариз тувра. Фикир тувай: гьюкуматдин ляхнариъ айидарин гъазанжар улупруган, кадагънайи налогра гьисаб апIура. Натижайиъ, хилиз гьациб гъазанжтIан гъюри адаршра, тялукь хизанар му кюмек туврударин сиягьнак кахьрадар. Хъа 10 агъзуртIан кепкар камди пенсийир ва аьлава гъазанжар гъадагъурайи хизанар му сиягьнак кахьна. Хъа чпин яш ургуд йистIан артухъ вуйи баяр-шубар айи хизанарикан улхурира дарза. Мициб гьякьикьатдиъ, гьякьлуди кIурза, райондиъ асккан маважибар гъадагъурайи хайлин касар, ляхниан удучIвну, бикарарин жергйириъ учIвуз гьязур ву. Гьюкумдрари кьабул апIурайи саб жерге бегьем дару къанунарин шагьид шулайиган, дурар дюзра ву. Учв гьюкумат цIаруб дубхьна.
Хъа йишвариин ляхин адруган, икибаштIан, гъи вари гъулариан кюч хьуз гьялак шула. Гъирагъдиъ гьисабнаъ адарди гъазанмиш апIура, гъулариъ гьисабнаъ гъузну, лазим вуйи кюмекарра гъадагъура. Пис гьякьикьат дар (аьлхъюра).
Аьлава апIураза, дугъриданра, гьарсар касдин чан хусуси дюн’я, кьисмат, ризкь а. Амма, гьяйифки, гъийин варибдихъди авадан девриъ халис инсандиз уьмриъ чан йишв, инсанвал уьбхюз гъагъи дубхьна. Хайлиндар гьаци къурхулу рякъюъ ахьна. Гьюкумдрари субут апIурайиси, дурари серенжемар кьабул апIура, амма инсанар саб рякъюъди гъахуз лап читин дубхьна. Ав,гьарсариз уьмур саб ражнутIан тувнайиб дар. Гьаддиз думу намуслуди, баркаллувалиинди хъапIуз зегьмет зигувал чарасуз лазим ву.
Шиклиъ: Ккувигъ гъулаъ мажлиснаъ.
