Зегьмет зигру инсандиз халкьдин арайиъ гьарган гьюрмат ади шулу. Дицдар баракаллу уьмур хъапIу, лайикьлу ватанагьлийир табасаран халкьдин арайиъра цIиб адар. Гьацдар касарикан сар Табасаран райондин ЧвулатI гъулаъ аьхю хизандиъ бабкан гъахьи Гьюсейбег Гьяжиевра ву.

 

Йиз фикриан, инсандин намуслуди зегьмет зигбахьна аьшкь хьувал асас вуди думу тербияламиш гъапIу хизандикан, дугъан абйир-бабарикан асиллу ву. Гизаф табасаран хизанариъ бицIидар ужуб гафниинди, яшлу касариз гьюрмат апIрудар, зегьмет зигуз юкIв хъайидар вуди тербияламиш апIруваликан аьгъяхьуз. Гъи узу чакан макьала бикIурайи касра, гьамциб аьдати табасаран хизандиъ тербия гъадабгъну, ихь жямяаьтдин арайиз гъафир ву.

– Узу узуз йиз абйир-бабари улупу рякъюн шилнаъди гъушунза. Наан ляхин гъапIишра ва наан яшамиш гъахьишра, инсандиз уьмриъ гъубзруб чав гъибту ужуб шил, фикрар ву, – ккебгънийи ич сюгьбат Гьюсейбег Гьяжиевди. – Йиз абйир-бабари узуз гъапи гафар гьамусра фикриъ имийиз. ВартIан, жан бай, яшлу инсандин, дишагьлийин ва аьжуз касдин тIалабар тамам апIуз чалишмиш йихь, кIури шуйи дурари.

Гьюсейбег Гьяжиев суму-чIур йистIан артIухъ вахтна жюрбежюр гъуллугъариъ Табасаран райондин жямяаьтдин арайиъ ляхин гъапIу тажрубалу, пишекар кас ву. Гьаму вахтнан арайиъ, лайикьлу зегьмет зигбаз лигну, думу райондин, республикайин терефнаан хайлин пешкешар тувбиинди лишанлу дапIна. Гъи думу, лайикьлу пенсияра гъадабгъури, Дербент шагьриъ дуланмиш шула. Думу ужуб хизандин эйси ва шубур веледдин аба ву.
ДумутIанра савайи, Гья-жибег Гьяжиев бажаранлу тешкилатчи ва гафнан устад ву. Халкьдин мяишатдикан дугъахъди сюгьбат гъабхруган, университетдин лекцйириъ деънайиганси гьугъубжвуру.

– Гьюсейбег Гьюсейнович, гъийин девриъ ихь уьлкейиъ экономика жигьатнаан арайиз дуфнайи аьгьвалатнакан фу пуз шулу?

– Гъийин замана фукьан фушра гьииб ву. Гьаз гъапиш, учу яшамиш шули гъахьи вахтарна гъийин вахтар чиб-чпихъди тевиш, дурарин арайиъ гизаф фаркь’вал а. Ляхин апIуз ккуни касдиз вари вахтар ужудар ву. Гьамусдин ихь баяр-шубариз мутму гизаф дубхьна, гьадди гизаф пай инсанар чIур апIуру. Ихь абйирин «малариз мух гизаф гъабхьну» кIуру мисал айиб ву, ва гьамусдин жигьиларра гьаци духьна. Узу, мисалназ, йиз абайи духну, креслойихъ дитундарзу, гьаз гъапиш, дугъан узусдар баяр-шубар хъана айи. Узу лихури гъахьи вари гъуллугъариз узу йиз зегьметниинди удучIвунза.

Гъира ихь жямяаьтлугъдин аьхюнубсиб пайну гьеле думукьан ярхла тарихназ душну адру ужудар вахтар кьяляхъ гъювалик умуд кивну ими. Ухьуз мялум вуйиганси, наан яшайишдин ва экономикайин дережа исди вуш, гьадушваъ думу умудар артухъди ву. Гьелбетда, экономикайин читин месэлйир гьял апIувал гизаф инсанари райондин, республикайин, уьлкейин улихь-кIулихь хьайир жумартлур хьувалихъдира аьла-кьалу апIура. Ужуди фикир гъапIиш, улихь фицир аьхюр гъахьишра, зегьмет дизригиш, жумартлу аьхюрихьанра ухьуз фукIа тувуз, ихь дуланажагъ тямин апIуз хьибдар.

– Яв фикриан, аьдати инсанарин яшайишдин дережа за апIбан бадали, гьапIну ккунду?

– Ухьу гьарсари ихь зегьметниинди, бажаранвалиинди жвуван уьмур ужу дапIну ккунду. Му гьюкумат ихь гъайгъушнаъ адар кIуру гаф дарихь. Гьелбетда, ихь гьюкумат ихь гъайгъушнаъ а, фицики кьабидариз, инвалидариз вахтниинди пенсйир, бицIидариз пособйир тувра.

Гьюкуматди экономикайиз, гьадму гьисабнаан гъулан мяишатдин циркил артмиш апIувализра, артухъ дикъат тувуз хъюгъна. Амма, йиз фик-риан, дицдар кюмекнан уьлчйири, политикарин ва жара важиблу кампанйирихъди аьлакьалу вуйи жумартвалин ляхнари халкьдин уьмур дибдиан дигиш апIуз гизаф вахт лазим ву. Халкьдин уьмрин ужуб бина ккабалгруб, натижйир хруб инсандин намуслу зегьмет ву.

Гьамусяаьт гизафдариз, асас вуди жигьилариз, зегьмет дизригди, хулаъ деъну имиди гъазанжар гъадагъуз ккунду. Ляхнихъди тяминди дарудариз пособие тувра. Улихьна йисариси, месела, Андроповдин вахтариси, уву кючейиъ гьаз ава, ляхниъ гьаз адарва кIури, суалар туври, гьерхрур адар.
Хъа ухьуз гъи, мисалназ, гъулан мяишатдин цирклиъ гъазанмиш мапIан, зегьмет мизиган, кIурур адар. Дициб мумкинвалра ахьуз.

Гьелбетда, фунуб ужуб ляхинра тешкил апIбан бадали, сифтейин пулин дакьатарси, думу ляхнин тереф уьбхрударра духьну ккунду. Ухьуз, гьяйифки, саб аш, тмунуб ади шулдар. Гъуларин агьалйириз рынокдин илимра гьелелиг бегьемди аьгъю дубхьнадар. Вахтну вари сагъ апIуру кIуруганси, белки, ухьузра гележегдиъ му илим бегьемди аьгъю шул. Гьадмуган гьарсариз уьмур балгуз ляхин-кар бихъур, мумкинвал шул.

– Увуз жюрбежюр жавабдар гъуллугъариъ лихбан аьхю тажруба авуз. Фуну гьядисйир, вахтар артухъси кIваин илмияв?

– Узу жюрбежюр гъуллугъариъ ляхин апIуз ихь гьюкуматдиъ перестройкайихъди аьлакьалу дигиш’валар гъяйиз хъюгъюнза. Перестройкайин кьяляхъра фукьан вушра читинвалар алахьунзуз. Колхозар, совхозар вари ккутIну, ихь гьюкуматдин ва инсанарин терефнаан тIараш’валин гьяракатар арайиз гъафну. Думу вахтар кIваин гъахьиган, ихь абйири жафа дизигну, чпилан мина ухьуз гъиту, табшурмиш гъапIу ляхнар ухьхьан кIулиз адагъуз дархьиган, аьхю дерд шулу. Гьаз гъапиш перестройкайин кьяляхъ, вари къанунар гьюдюхну, инсанари ляхин апIурайи идарйир, заводар, фабрикйир, колхозар, совхозар ккидирчну, дурар вари хусуси касариндариз илтIикIну.

Вушра, сюгьбатнан аьхи-риъ бицIидиси узу ляхин апIурайи вахтна Табасаран райондиъ гъазанмиш гъапIу хъуркьуваларикан пуз ккундузуз.
Узу, хайлин вахтна Чву-латI совхоздиъ директорвал дапIну, хъасин райондин администрацияйиъ ляхин апIуз хъюгъюнза. Думу вахтна Табасаран райондин кIулиъ Шихмягьямедов Нурмягьямед Желилович айи. Фукьан ккундуш, гьадмукьан гъулай кас вуйи, ва дугъахъди узу къад йисанкьан ляхин гъапIунза. Дугъан варитIан ужуб ляхин Табасаран халкь газдихъди тямин апIувал гъабхьну. Гъира ихь уьлкейиъ газ дизигну адру йишвар а. 2012-пи йисан газ зигбаан Табасаран районди Урусатдин гьюкуматдиъ сабпи йишв гъадабгъну. Дидланра савайи, ихь баяр-шубарин гележег ужуб хьпан бадали, хайлин жара ляхнарра гъапIунча, гизаф гъулариъ бицIидариз вуйи багъарра арццну, ихь инсанар ляхнарихъдира тямин гъапIну.

Аьхириъ ихь ругариин ляхин апIурайи касариз уж’вал, жандин сагъ’вал, хъуркьувалар ккун апIураза. Чухсагъул учвузра, гьюрматлу редакция, узу кIваин апIбаз.