12-пи июндиъ ихь уькейин ватандашари Урусатдин Йигъ къайд апIуру. 1990-пи йисан июндин 12-пи йигъан РСФСР-ин депутатарин сабпи съездди, Урусатдин Конституция кIулиъ ади, Урусатдин гьякьнаан Декларация кьабул гъапIнийи. Уьлкейиз Урусатдин Федерация пуз хъюгъну. 1991-пи йисан гьадму йигъан Урусатдин Президент ктагъру вари халкьдин ачухъди вуйи сечкйирра кIули гъушнийи. Сечкйириъ Борис Ельцинди гъалибвал гъадабгънийи.
Думу йисар Урусатдин Федерацияйиз фукьан вушра читиндар гъахьну. Амма уьлкейин кIулиъ айидарин ва гизаф миллетарикан ибарат вуйи халкьдин сабвали ихь уьлке политикайин, экономикайин, яшайишдин читинвалариан адапIну. Думу йисар Урусатдин Федерацияйиз фукьан вушра читиндар гъахьну. Амма уьлкейин кIулиъ айидарин ва гизаф миллетарикан ибарат вуйи халкьдин сабвали ихь уьлке политикайин, экономикайин, яшайишдин читинвалариан адапIну.
Машквар тешкил дапIну 30 йистIан зина гъубшнушра, уьлкейин агьалйирин арайиъ гьар йисан кIули гъахурайи социологияйин гьерхбари улупурайиганси, Урусатдин аьхю пай ватандашари гьелелиг 12-пи июнь вари миллетдин машкварси гьисс апIурадар (дюзди дупну ккунду, дицисдарин кьадар йислан-йисаз цIиб шула). Гизафдар думу машкврин мяна фу вуш гъавриъ адар, гизафдар дидихьна нубатнан дилихру йигъахьнаси янашмиш шула.
«Учу думу къайд апIури шулдарча», «Думу халкьдинуб хьпан бадали, 50 ва артухъ йисар душну ккунду», «Урусат чан ватандашарин гъаразнаъ гъахьиган, му машкварра вари уьлкейин машквар хьибди», «Ич хизанди анжагъ кьюб гьякьикьи машквартIан гьясбикк ккаърадар – Гъалибвалин Йигъ ва ЦIийи йис», – гьамцдар жавабар тувра Урусатдин шагьарарин ва областарин агьалйири, 12-пи июндин гьякьнаан чпин фикрар гьерхиган. Хайлиндарихьан дишлади машкврин ччвур фициб вуш, кIваин апIуз шуладар…
Саб терефнаан, уьлкейин агьалйирин варитIан жигьил машкврихьна вуйи мициcдар рафтарин гъавриъ ахъузра читин дар: машквар ихь улариз рябкъюри, тасдикь гъапIган, дидихьна гьюрматниинди янашмиш хьуз гьаз -вуш читинди шулу, иллагьки думу тасдикь апIувалин бинайиъ вари халкь сатIи апIру ва вари халкьди гьациб вуди гьисаб апIру важиблу гьядиса адарш (хъа 1990-пи йисари ихь уьлкейиъ кIули гъушу гьядисйирихьна, гьадму гьисабанаан макьалайин эвелиъ къайд дапIнайидарихьнара, Урусатдин агьалйирин рафтар жюрбежюрдар ву). Ясана думу машквар халкьди, кьадарсуз аьзабар дизигну, думу бедбахтваларин аьхирси гьисс апIури ккунду (Гъалибвалин Йигъси). Ясана машквар къайд апIбан ярхи тарих ади ккунду (ЦIийи йисси) – думуган, аьдатнаъ абхънайи машкврин мяна фу-вуш, суракь апIрудар шулдар. Хъа 12-пи июндиъ къайд апIурайи машкври гьелелиг гьаму тIалабариз жаваб туврадар, фицики думу депутатари, гьюкмин жягьтлувалиинди тешкил гъапIуб ву, хъа гьюкмин терефнаан гъюру фунуб вушра теклифнахьна, думу хайир кайиб вушра (варитIан таза мисал – гьюкмин кIулиъ айидарин агьалйирихьна коронавирусдиз аькси прививка апIбан тIалаб), аьдати инсанар хъугъвал алдарди, ихтиятвал кади янашмиш шулу. Машквар вари уьлейинубси кьабул апIбан бадали, ватандашари жвуван уьлкейиинди дамагъ апIурира ккунду. Хъа социологияйин улупбари къайд апIурайиганси, Урусат чан ватандашарин гъаразнаъ айивалихъ хътругърударин кьадарра гизаф аьхюб ву – яшайишдин читинвалари, гьар йисан ипIрубдиз, алабхьрубдиз, деъру хал-йишвахъ тувру кьиматар за шулайивали, закурин йигъак миж ктрували гьюкуматдихьна вуйи «ккунивал» гъати апIура.
Вушра, гъи Урусатдиъ хайлин дигиш’валар духьна. Ригъ алабхъру терефнан уьлкйири ихь гьюкуматдиз аьксиди кьабул дапIнайи экономикайин санкцийирикк ккайивализ дилигди, дюн’яйиъ сабпидарди Урусатдин аьлимари коронавирусдихъди женг гъабхру вакцина адабгъну. Урусатдин Яракьлу кьувватарин дяви гъабхбан ва уьлке уьбхбан мумкинвалар артухъ духьна, яшайишдин читинвалар айи гъатариз гьюкуматдин терефнаан кюмекар артухъ шула. Урусатдин экономика яваш-явашди къайдайиз гъюра. Улихьнаси, 2-5-пи июндиъ Санкт-Петербургдин вари халкьарин экономикайин форумдиъ удучIвну гъулху РФ-дин сарпи вице-премьер Андрей Белоусовди къайд гъапIганси, гъубшу йисан Урусатдин правительствойи, уьлкейин экономикайин тереф уьбхбан бадали, кьюб триллион манат харж гъапIну, гьаму йисазра гьадму кьадар дакьатар планламиш дапIна.
Машкврин мянайихьна, думу лазим вуйивалихьна хътакури, саб якьинди пуз шулу: фунуб уьлкейиз вушра, дидин халкь сатIи апIру, ватандаш’валин сабвалин, албагувалин, ватанпервервалин лишан вуйи машквар чарасуз лазим ву. Гьаддиз, гележегдиъ 12-пи июндиъ къайд апIурайи Урусатдин Йигъ якьинди азадвалин, ватандаш ислягьвалин, къанундин ва гьякь’валин бинайиинди вари инсанарин гаф саб вуйивалин машквар шул кIури, миж кивурхьа.
