Ватандин Аьхю дявдин жини сирар, мялум дару машар, мялум дарди дудургнайидар гъира гизаф ими. Гизаф эскрари улупу игитвалариканра гъира ухьуз мялум дархьуз. Хъа, дурар ахтармиш дапIну, варидариз ашкар апIувал – ихь буржарикан ву.
Хив райондианра Ватандин Аьхю дявдиз 1800-тIан артухъ ихь ватанагьлийир гъушну. Дурарикан гизафдари дявдин майднариъ игитвалар улупну. Дурари улупу игитвалар орденариинди ва медалариинди лишанлу дапIна. Дурарин ччвурар ухьуз гъи мялум вухьуз. Дявдин игитарин ччвурар кючйириз, мектебариз ва жара карханйириз тувна. Дявдин гьарсар иштиракчийин уьмрикан кIул`инди китаб бикIуз мумкинвал а.
Гъи узуз гьацдар игитарикан сар вуйи, 1916-пи йисан Мажвгларин гъулаъ бабкан гъахьи Мягьрамов Салмахан Мягьрамовичдикан ктибтуз ккундузуз. Салмахан Советарин Армияйин жергйириз 1940-пи йисан 15 майдиъ жвуван хушниинди гъушнийи. Думугандиз 7-пи класс ккудубкIну, думу мектебдиъ мялимвалра апIуз хъуркьнийи (гьисабнаан карточкайиъ «мялим» дибикIна). Армияйин жергйириз гъягъяйиз, Салмаханди, сумчир дапIну, Суна Аьлиевайихъди хизанра ккебгъну.
1940-пи йисан 17 майдиъ ху апIувал кьабул дапIну, 45-пи стрелковий дивизияйин 181-пи стрелковий полкнаъ гъуллугъ апIуз хъюгъну. Дяви ккебгъну сабпи йигъарилан хъюгъну, Салмахан дявдин иштиракчи гъахьну. Дугъу Ленинград шагьриъ гъуллугъ апIурайи, хъа фашистарин сабпи метлеб – Ленинград шагьур ккидипувал вуйи. Дявдин сабпи йигълан хъюгъну, шагьризди бомбар ирчуз хъюгънийи. 1942-пи йисан Салмахан коммунистарин партияйин жергйиризра кьабул гъапIну. Дугъаз кьюб ражари зийнарра гъахьну. Салмахандин туву сабпи пешкеш «Дирбаш’вал улупбаз лигну» медаль вуйи. Дугъаз пешкеш тувбан кIажнак гьамци дибикIна:
«Эскервалин дережа: бицIину сержан. 17-пи Мюгькам дапIнайи райондин 1-пи пулеметдинна артиллерияйин батальондин 2-пи пулеметдинна артиллерияйин ротайин станокдин пулеметдин начальник.1940-пи йисан 15-пи майдихъантина уьру Армияйиъ гуллугъ ап1ура.1942-пи йисхъантина ВКП(б)-йин член ву. 1943-пи йисан 7-пи февралихъан вуйи фронтдин приказ. Чап дап1на: ВС 23 Ленинграддин фронтдин Армияйиъ.
«Дирбаш’вал улупбаз лигну» медалиинди лишанлу дап1на. Пешкеш тувбан к1аж’ан: «Юлдаш Мягьрамов низам-къайда хъайи, жюрэтлу ва дявдин биц1ину командир ву. дявдин техника дугъаз ужуди аьгъя. Швнуб-саб ражари душмандихьан уьрхбан улхьан жергйириз гъушну, душманди артиллерияйин, пулеметдиан ва минаметариан гужалди ц1а уьлюбхнайивализ дилигди, учв дурумлуди ва жюрэтлуди гъухну. Душмандин терефназди 150-200 метрин манзилназ душну ва дагну 17 лизи финнар терг гъап1ну. 7 эскриз снайпервалин ляхниан аьгъювалар тувну, дурарира хусуси гьисабар ачмиш гъап1ну. Юлдаш Мягьрамовди пулемет ужуб гьялнаъди уьбхюра, фунуб дакьикьайиъра душмандиин ц1а уьлюбхюз гьязур ву. «Дирбаш’вал улупбаз лигну» медаль тувуз лайикь ву. 1-пи ОПАБ-дин командир, майор Герасимов. 1-пи ОПАБ-дин начальник аьхюну лейтенант Потапов.
Правительствойин пешкеш, «Дирбаш’вал улупбаз лигну» медаль тувбаз лайикьлу ву. 17-пи УР-дин комендант, гвардияйин подполковник Шалев».
Ленинграддиъ гизаф читинди вуйи. 1943-пи йисан 12-18 январиъ Волховский фронтдихьан Шлиссельбург шагьрихьна блокада кьатI дапIну, 8-11 км азад йишв дапIнашра, фашистари Ленинград кьялаъ тIапIну имийи, йигъан фашистарин самолётари швнуб-саб ражари бомбар ирчуйи, пушкйириан гьюжум апIуйи. Ихь кьушмари кIубанвал улупбаз лигну, Ленинград азад апIру йигъар багахь шулайи. Салмахандин пешкешарра артухъ шулайи. 1943-пи йисан 11-пи июлиъ дугъаз «Ленинград уьбхбаз лигну» медаль тувну.
Пешкеш тувбан кIажнак гьамци дибикIна:
«1943-пи йисан 11-пи июлиъ «Ленинград уьбхбаз лигну» медаль тувбан АКТ. 17-пи Мюгькам дапIнайи райондин 1-пи Жаради вуйи пулеметдинна артиллерияйин батальондин командир, майор Алексей Фатеевич Герасимовди ССР-ин Верховный Советдин Президиумдин ччвурнахъан исихъ кудухнайи касариз «Ленинград уьбхбаз лигну» медлаь тувунза: 34.Мягьрамов Салмахан. Сержант – отделениейин командир. №014434.»
Дугъаз туву шубубпи медаль «1941-1945 йисарин Ватандин Аьхю дявдиъ Германияйин гъалибвал гъадагъбаз лигну» ву. Салмаханди Гъалибвалин му медаль 1945-пи йисан 9-пи майдиъ гъадабгъну.
Мягьрамов Салмахан 1957-пи йисан уьмриан гъушну. Хъа дугълан тина гъузнайи наслари чпин абайи Ватандин Аьхю дявдиъ гъазанмиш гъапIу Гъалибвалик пай кивнайивал гьарган кIваинди гъибтди. Салмахандин бай Аьфиз чан хизандихъди Мажвгул гъулаъ яшамиш шула. Мицир кIубан адаш чахъ хьувалин Аьфизди гьарган дамагъ апIура.
