Му йигъ миллионариинди ихь уьлкейин ватандашариз гьаммишандиз кIваин гъубзруб гъабхьну. Узу 80 йис мидиз улихьна улубкьу 8-пи сентябрикан улхураза. Думу йигъан Ленинграддин блокада ккебгънийи. Ватандин Аьхю дявдин тарихнаъ му йигъ варитIан дердлу ва хажалатнан йигъарикан саб гьисаб шула. 1941-пи йисан 8-пи сентябриъ гитлерин кьушмари Ленинград кьялаъ тIапIнийи. Блокада 872 йигъан давам гъабхьну. Жюрбежюр улупбариинди, блокадайин вахтна шагьриъ 400 агъзурилан саб миллионна гьацIкьан инсанар гъийихну.
Гъябгъюрайи йисан Урусатдин хайлин шагьрариъ Ленинград уьбхюри гъахьидарин гьюрматназ бахш дапIнайи серенжемар гъурхнийи. Санкт-Петербургдиъра Невский проспектдин ядигарихъ инсанари гвачIниан хябяхъдиз кюкйирин кунцIар диврайи. Му тарихи йишвак «Ватандашар! Немцарин артиллерияйиан йивувалин гьяракатарин вахтна гьаму кюче варитIан хатIалуб вуйи» гафар кади, гакIвлин бицIи тахта кебхна. Гьацира шагьрин вакилар, кюкйирин кунцIарра хьади, блокадайиъ варж агъзрариинди гъийихдар кивнайи Пискаревский накьвариина гъягъюрайи.
ИкибаштIан, кюкйир ва гьюрматнан гафар блокадайин Ленинграддиъ гъахьи, гьамусяаьт ихь арайиъ имбу ветеранаризра важиблу ву. Гьарсар ветерандин тарих му хусуси бедбахтвалин завал ву. Ва дурариз кьисмат гъахьи думу гъагъи йигъарикан вуйи дюшюшарихъ хъпехъруган, кIваз гъагъи шулу.
Думу вахтнан игитарикан сар чан яш 100 йис дубхьнайи Надежда Строгонова ву. Дявдин йисари думу мектебдиъ лихурайи, ва шагьриз бомбйир ирчру вахтна дугъу бицIидар дявдин тIуркIру сяняаьтарихьан уьрхюри гъахьну.
«Гъи узу лап яшлу духьназу. Дидхъан мина хайлин йисар гъушну. Амма йиз уларихь уьмурлугъдиз бицIи майтар хьимийиз. Му яман къурхулувал ву», – улариъ нивгъ ади кIваин апIура Надежда Строгоновайи.
Фикрариъ думу бицIидар гъира дугъахъди яшамиш шула. КIул алдапIру машинкайихъди варидарин сабси алдаънайи кIулар, марцци, амма сабдикан вуйи палат алди, гаш’валиан лап усал духьнайи бицIидар, 80 йис гъубшнушра, дугъан кIваъ гъузну. Дурарин язухъ, му кьаби бабу гъира зигури ими.
«Жандиъ аман адарди, вари бицIидар ликрилан духьну дахьнайи. Дурар хябяхъдиз, учуз уьлин кьацI пай апIру вахтназ, гъудрузруваликан гучI кади шуйчуз. Муччврихьди дурарин силбар жара апIури, ушвниъ меъли ва мани шид убзри шуйча. Дицистар бицIидарин гъвалахъ йишвну даърахди гвачIниндиз гъузуйча. Амма гвачIниндиз уьмриан гъягърударра шуйи», – ктибтура Надежда Строгоновайи.
Блокадайин сабпи кьюрдун вазари сар касдиз сад йигъан 125 грамм уьлин кьацIтIан туври гъахьундар. Ленинграддиз гаш’вал гъафну. 1941-пи йисан январь-февраль вазариъ 200 агъзурихьна инсанар кечмиш гъахьнийи. Надежда Строгоновайин мектебдиъ йитимхана ачмиш апIуру. Амма гаш’вали мушваъ, бицIидаризси, аьхюдаризра аьжал гъабхну. Аьхю йифариантина Нева нирихъна убхъру шид хуз гъягъру рякъ Надеждайиз варитIан гучI кайиб ва къурхулуб вуйи.
Дугъу варжариинди бицIидар ликриин гъапIну. Хайлиндар Уьмрин рякълантина эвакуацияйиз гьаъну. Блокадайин Ленинграддин йитимариз тербиячйир багъри бабар гъахьнийи, фицики дурари жвуваз тувнайи уьлин кьацI, чпи дирипIди, бицIидарин арайиъ пай апIуйи. Надежда Строгоновайихьан чахьанра Уьмрин рякъ’антина далу терефназ гъягъюз шуйи. Амма дугъхьан гъагъи гьялнаъ айи бицIидар гатIахьуз гъабхьундар. Советарин эскрари гъалибвал гъадабгърувалик ва багахь вахтна чпи азад апIрувалик дугъан саб дакьикьайикьан шак’вал гъабхьундар. Эвакуацияйиан дугъаз чав гъюрхю бицIидарихьан кагъзар гъюз хъюгънийи. БицIидари чпиз гаш’вал ктруваликан, маниди вуйиваликан ва чпиз багъри дада гъахьи мялим рякъюз юкIв хъайиваликан бикIурайи.
Йитимхана ичIи гъабхьиган, гьадушваъ мектеб абццбан гьякьнаан къарар гъюру. Надежда Васильевнайи душваъ ккергъбан классариз дарсар киври гъахьну.
Блокада алдабгъбан кьяляхъ Надежда Васильевна гьадму мектебдин директориз швуваз гъушну ва 50 йистIан артухъ мектебдиъ гъилихну. Багарихьди дугъан яш 101 йис шула. Дугъу гъира блокадайиъ айи Ленинграддин тарихнакан, думу вахтнан гьядисйирикан ктибтури шулу. Дугъан вари кIваин илми, ва Надежда Васильевна гьякь ву – чпин жан гьяйиф дарапIди Ленинград гъюбхдар кIваълан гьархну ккундар.
