10-пи сентябриан 12-пи сентябриз Табасаран райондиъ Хючна гъулан гъвалахъ хъайи «Табаристан» кIуру комплексдиъ «Табасаран-2021» ччвур тувнайи жигьиларин туризмдин форум кIули гъубшну. Дина республикайин вари вузариан 25 йисазкьан яш айи 100-тIан артухъ студентар уч гъахьнийи.

 

Форум ккебгъайиз, Табасаран райондин администрацияйин культурайин, спортдинна туризмдин управлениейин отделин начальник Низами Агъаризаевди дуфнайи студентар Табасаран райондиъ айи туриствалин тикилишарин тарихнахъди жикъиди таниш гъапIнийи.

АхьитI гъулан кьялан мектебдин багъри юрд ахтармиш апIру сяняаьткар, тарихчи Замир Нурялиевди чан удучIвну улхбаъ студентариз Табасарандин тарихнакан ктибтнийи.

«Тарихнан бикIбариъ Табасаран Кавказдин Албанияйин провинцияси кIваина хура. «Табасаран» кIуру гафнан мяна гьамциб ву: «табас» – дагълар кIуру гаф ву, хъа «аран» – дюзенар. Табасаран халкь – Дагъустандин халкьарикан саб ву. Табасаран чIал Дагъустандин чIаларин лезги дестейин чIаларик кабхъра, думу дюн’яйин варитIан читин чIаларин хьуб чIалнакан сабси гьисаб апIура ва Гиннессдин китабдиз гъадабгъна. Табасаран чIалнаъ 46 падеж а.

Ихь аьсир ккебгъайиз, II-III аьсрариъ ва IV аьсриъ Табасарандин жилар Кавказдин Албанияйин дахилнаъ айи. Думу ккадабхъиган, Табасаран чан кIул’инди вуйи вилаятси гъабхьну, табасаран халкьра Дагъустандин варитIан кюгьне ва аьхю халкьарикан саб вуди гъабхьну. Табасаран халкьдин вари тарих сасанидарихъди, хазарарихъди, аьрабарихъди, монголарихъдина татарарихъди ва жарадарихъди дявйир апIури гъубшну. XI-XVII аьсрариъ Табасаранарин мясумвал Дагъустандиъ феодалин варитIан аьхю вилаятарикан саб вуди гъабхьну. Душвак, табасаранар яшамиш шулайи жиларси, лезгйир ва азербайжнар яшамиш шулайи саспи гъуларра кахьри гъахьну. Табасаранарин мясумвализ айи кьувватнакан 1485-пи йисан аварарин Андуник нуцали чан чуччун бай Булач нуцализ дибикIнайи васиятнан кагъзиан аьгъю апIуз шулу: «Дагъустан вилаятдиъ 250 агъзур жилир а. Дурарикан 60 агъзур Табасаранар, 50 агъзур Хайдакдин, 100 агъзур жилир падишагь аль-Гумикийин ва 40 агъзур нуцал Ал-Аварийин кьушмар». Гьадму документдиъ Табасаранарин кьадар артухъ шулайиваликанра дупна», – къайд гъапIнийи Замир Нурялиевди.

«Дагъ-Бары Табасаран» кIуру туристарин маршрутдикан маракьлу мялуматар Дарвгъарин кьялан мектебдиъ тарихнан дарсар киврайи мялим Нурлан Исмяиловди ктитнийи.

«Табасаран рйондиъ айи, сасанидарин шагь Хосров Ануширвандин девриъ (531-579-пи йисар) тикмиш дапIнайи Дагъ-Бары гъалайин цалиъ инсанариз ва хялариз аьхю мяна а. Му тикилиш вари дюн’яйиъ айи гъалйирин тикилишарихъди – Британияйиъ тикмиш гъапIу Адриандин сенгрихъди (117 км), Римдин аьтрафариин диву «Лимес» цаларихъди (550 км), Китайдин Аьхю цалихъди (21000 км) тевуз шулу. Дагъ-Бары цалин ярхишнан манзил 40 км ву, вари манзилнаъ 60 жюрейин гъалйир ва гьацIи гъалйир алахьуру, дурарикан 6 Дарвагъ, Зил, ГьепIил гъулариъ ими», – ктибтнийи тарихчийи.

Форум Табасаран райондин сатIиди вуйи фольклорин колективди «Мил» кIуру аьдат улупбиинди ачмиш гъапIнийи. Серенжемдиз гьюрматлу хяларра – Дагъустан Республикайин юстицияйин министр Къазимягьямед Сефикъурбанов, РД-йин Халкьдин Собраниейин депутат Алавудин Мирзабалаев, Хив райондин глава Ярмет Ярметов ва гьацира жарадар дуфнайи. Дагъустан Респуб-ликайин минтуризмдин вакил Муслимат Халимбеговайи Табасаран райондиъ хялар кьабул апIру хулар йислан-йисаз артухъ шулайиваликан, учв Акъа гъулан агьали Мурад Аьлиевдихъди дурарин хялар кьабул апIру хулаз гъушиваликан, чпи душваъ аьхю гьюрматниинди, жюрбежюр хурагар гьивбиинди кьабул гъапIуваликан аьхю аьшкьниинди ктибтнийи.

Шубуд йигъандин арайиъ форумдин иштиракчйир, жямяьтлугъ мяна айи проектар дюзмиш апIури, дурар жюрийин улихь уьрхюри, цIийи аьгъювалар гъадагъури, райондин табиаьтдин ва тарихи уткан йишвариз экскурсйириз гъягъюри гъахьнийи.

Форумдин аьхириъ «галстукар ккадарди» вуйи гюрюшдиъ райондин кIулиъ айи Мягьямед Къурбановди хабар тувганси, форумдин ляхин гьаму шубуд йигъ’инди ккудубкIидар. Жигьилари дюзмиш гъапIу проектарикан варитIан маракьлудариз пулин кюмек тувди ва дурар уьмриз кечирмиш апIиди.
Форум хъябкьру серенжемдиъ думу кIули гъабхуз кюмек туву касариз, форумдин жюрбежюр конкурсариъ гъалиб гъахьи жигьилариз грамотйир ва чухсагъул мялум апIру кагъзар тувнийи. Аьхиримжи нукьтIа Табасаран райондин культурайин, спортдин ва туризмдин управлениейин гъуллугъчйири гьязур гъапIу концертдиинди дивнийи.

Дупну ккундуки, жигьиларин «Табасаран-2021» форум вари Урусатдин жигьиларин проектарин конкурсдиъ гъалиб гъабхьи тялукь грантдин дакьатарихъ Федералин жигьиларин ляхнарин агентствойин, Табасаран райондин администрацияйин, Дагъустан Республикайин жигьиларин ляхнариз лигру министерствойин ва ДГУ-йин профсоюздин кюмекниинди кIули гъубхнийи.