Ихь уьлкейин жара йишвариъси, республикайин жюрбежюр районариъра хайлин агьалйир гъулан мяишатдин ляхнариин машгъул ву. Чпиз айи мумкинвалар гьисабназ гъадагъну, дурарира гьясиллувалиъ ужудар натижйир гъазанмиш апIура.
Саризра жиниб дар, аьхиримжи йисари гъулан мяишатдин артмиш’вализ артухъ фикир тувуз хъюгъна. Мисалназ, багълар, бистнар киврудари ва гъулан мяишатдин жюрбежюр ляхнар апIру хайлин касари гьюкуматдин Россельхозбанкдиан кредитар гъадагъну. Фунур касдихьанра, лазим вуйи документар гьязур дапIну, кредит гъадабгъуз ва гъулан мяишатдин ляхнар кIули гъахуз шулу.
Улихьна йигъари узу, гъулан мяишатдин ва тартиб апIуру промышленностдин гъуллугъчийин Йигъ тебрик апIури, Дербент райондин Карл Марксдин ччвурнахъ хъайи гъулаъ тIумтIин багълар кивну, дурар гьясил апIурайи хусуси арендатор Кьудрат Мягьрамовдихьна итIикIунза.
– Кьудрат Маллаевич, ихь сюгьбатнан эвелиъ увкан жикъиди гъийин гъулан мяишатдин гьялнакан ктибтуб ва уву апIурайи ляхнихъди узу таниш апIуб ккун апIураза.
– Гъулан мяишатдин артмиш’валикан ихь уьлкейин экономикара хайлин асиллу ву. Улихьна йисариси дарди, аьхиримжи вахтари ихь уьлкейин улихь-кIулихь хьайидари гъулан мяишатдин артмиш’вализ артухъ фикир тувуз хъюгъна. Гьаци вуйиган, гьясиллувалра за шула.
Дагъустандин кьибла тереф гизаф жил айивалиинди девлетлу ву. Ва, йиз фикриинди, гизаф жил хъайи фунуб уьлкейинра агьалйирин дуланажагъ, гележег ужуб шулу. Ав, жил гизаф хъади, ади ужу ву, хъа думу тартиб дарапIди, чIуру укIари ккапIну гъабхьиш, йиз фикриан, дициб уьлке улихьра гъябгъидар, я думу уьлкейин агьалйирин гележегра акуб хьибдар. Жили бегьер тувбан бадали, думу ужуб къайдайиз гъюз гъибтну ккунду, дидихъ дилихну ккунду.
Пишекрарин гьисабариинди, ихь республикайин гьарсар касдин кIулихъ 0,18% гектарин жил алабхъура ва гъи ихь гьюкуматди ухьуз вари жилихъди ляхин апIуз мумкинвалар тувна. Увуз фукьан жил герек вуш, думу мянфяаьтлуди ишлетмиш апIуз 49 йисаз тувра. Магьа узу, узуз лазим вуйи кьадар жил хусусивализ гъадабгъну, думу 2012-пи йисхъан мина ишлетмиш апIураза.
Гъийин йигъан ихь рес-публикайиъ варитIан гизаф гьясил апIурайиб тIумутI ву. Гьамусяаьт узухь 5 гектарин жил хьазухь, багарихьди хъана 10 гектарсан жил хусусивализ гъадабгъурза ва тIумтIар кивуз гьязур апIурза. Гьар йисан 100-150 тонна тIумтIар масу туврача.
Гьяйифки, техника жигьатнаан алахьурайи читинвалари ухьуз айи вари кевшенар тартиб апIуз мумкинвал туврадар. Эгер гьубкIну техника айиш, Дербент райондиъ урзру хутIларин кьадар хайлин артухъ хьибдийи. Узуз лазим гъабхьи вахтна, багахьлу гъулариан машин, трактор ва имбу техникара гьерхри шулза.
– ТIумтIарра гьясил апIури, хутIлариъ тумарра урзури, сабишв’инди вари му ляхнар апIуз фици хъуркьраву? Гьюкуматдин терефнаан фициб кюмек авуз?
– Ляхин апIуз ккуни касдиз вари ляхнар гъулайди шулу. Ухьу сабанра ляхнихьан гучI дапIну ккундар, ляхни ухьхьан гучI дапIну ккунду. Узу гьелелиг гьюкуматдин терефназди илтIикIнадарза. Гьаму учвуз рябкъюрайиб вари йиз кьувватариинди тамам гъапIуб вуйиз. Гъубшу йисан, кучIал апIидархьа, 600 агъзур манат субсидйир тувнийиз. Гьадму вуйиз гьелелиг дябкънайиб.
ХутIлар урзбан месэлара гьаци ву. Гьамусяаьт хутIлариъ чвлин мягьсулар урзбан ляхнар гъизгъинди кIули гъягъюра. Кьюрдун йифар ургъайиз, мягьсулар дурзну ккудукIуз планламиш дапIнача. Дюзди гъапиш, ццийин йисан фукIара уч апIуз гъабхьундарчухьан, къуру йис гъабхьну.
– Цци тIумтIар уч апIурайи вахтна 2 гьяфтайиъкьан мархьар ургъури ими. Гизаф мяишатариз му ляхни аьхю зарарар тувну. Хъа учву бегьер фици уч гъапIунчва, вари ккадабгъуз гъабхьнийин?
– Ухьуз варидариз мялум вуйиси, бистнариъ, хайлин гектарариъ дурзнайи, кивнайи мейвйир гьясил апIувал думукьан рягьят ляхин дар. Иллагьки гьясиллувалин кьялаъ айиган, думу чIур хьуз хъюбгъиган, яна бегьер битмиш шлу вахтна дурзнайи ва кивнайи мейвйириз цIар йивруган, аьхю мархьари чIур апIруган, арендаторариз ва бистанчйириз аьхю зарар шулу. Цци кьюб гьяфтайин арайиъ гъургъу мархьари фукьан зарарар тувну. Дюзди гъапиш, аьхю мяишатари экинар дурзнайи хутIларин, бистнарин, багъларин гьавайин дицдар хатIалуваларихьан страхование апIуру, ва битмиш гъабхьи бегьер чIур гъабшиш, дурариз компенсация тувру. Хъа хусуси секториъра чпин бистнар-багъларин страхование апIуз мумкинвал айдари думу гъапIну.
Узуз таниш вуйи хайлин арендаторарин тIумтIарин бегьернан саб пай чIур духьну, дурариз аьхю зарарар гъахьну. Гизафдарин тIумтIар чяхрар гьясил апIру заводари кьабул гъапIундар. Йиз гъурзу экинариз цIар гъивну. Табиаьтдихъди ухьхьан гьюжат апIуз шулдар, кьисмат вуйиб гъубзиди.
Узу йиз тIумтIин багъдиан 40 тонна тIумтIар масу тувуз хъуркьунзу, имбунудар чIур гъахьну.
Гъубшу гьяфтайиъ Дагъус-тан Республикайин правительствойин преседателин заместитель Аьбдулмуслим Аьбдулмуслимовди Дербент райондиъ тIумтIар уч апIбан аьгьвалат фициб вуш ахтармиш гъапIну, тIумтIарин гьялназ гъилигну, дидин анализ гъапIну ва зарарар гъабхьи арендаторариз кюмек апIуз гаф тувну. Миж кивраза, думу сиягьнак узура кахъур кIури.
– Чухсагъул, Кьудрат Маллаевич. Гъадагъурайи бегерар йислан-йисаз бул ишрияв.
