Дагъустан гизаф миллетар, гьарсаб халкьдиз чан тарих, кюгьне аьдатар, культурайин ирс ва хусуси чIал айивалиинди девлетлу ву. Амма ухьхьан, вари сатIи апIурайи уьмуми урус чIал адайиш, аьхю уьлкейин паярикан саб хьуз хьибдайи.
Гъи ухьуз урус чIалнакан, дугъриданра, кьюбпи багъри чIал гъабхьну. Йиз фикриан, дидин асас вазифа – ихь миллетарин арайиъ сабвал уьбхювал ва думу хъана мюгькам апIувал ву. Ихь республикайин фунуб гъул гъадабгъишра, саб тухмиъ швнуб-саб жа-жара миллетарикан арайиз дуфнайи хизанар алахьуру. Ихь культурйир, аьдатар уьмуми саб къайдайиз илтIикIура. Республикайин жара халкьарин милли яратмишарихъди, культурйирихъди урус чIалнан кюмекниинди таниш шулахьа. Мидланра гъайри, ихь аьдатар вари уьлкейиъ адлу хьпаъ урус чIалну асас роль уйнамиш гъапIну.
«Дагъустандиъ урус чIалну миллетарин арайиъ аьлакьйир уьрхбан роль уйнамиш апIура, ва дидиз гьюкуматдин тялукь статус а. Республикайин вари аьтрафариин халкьарин арайиъ сабвал яратмиш апIуз ва Дагъустандиъ айи халкьар чиб-чпихъди улхуз гъит- ру чарасуз алат гъабхьиб анжагъ саб урус чIалтIан дар. Гизаф миллетар ва жюрбежюр чIалар айи Дагъустандиъ урус чIал яркьуди ишлетмиш апIували мектебариъ ва вузариъ думу кивбан методика ужу алапIбан месэла арайиз адабгъура. Республикайиъ, бицIидарин багъарилан гъадабгъну, милли чIаларихъди сабси, урус чIалра дубгъура. Урус чIалнаан гьарсаб халкьдин чан хусуси нугъат арайиз дуфна»,
– кIура ич сюгьбатнаъ ДГУ-йин милли чIалар аьгъю апIру Центрин директор, ихь ватанагьли, филологияйин илмарин доктор Марина Гьясановайи (шиклиъ).
Аьлимдин гафариинди, шагьрарин ва гъуларин аьгьвалат бинайиан фаркь’вал айиб ву. Дагълу районариъ кюгьне вахтари урус хизанар яшамиш шули гъахьундар. Хъа гъубшу аьсрин 50-70-пи йисари дагъустандин дагълу гъуларин мектебариъ лихуз хайлин урус мялимар гъафнийи. Думуган урус чIал лап зяифдитIан аьгъдайи. Гьадмуганра, гьамусра урус чIал аьгъю ва артмиш апIбаъ важиблу роль уйнамиш апIурайи алатарикан саб – телевидение ву. Ухьуз рябкъюрайиганси, шагьрариъ бицIидари сабпи гафар урус чIалниинди апIураш, дагълу гъулариъ баяр-шубар мектебдиз гъягъру йисари урус чIалниинди улхуз хъюгъру.
«Шагьриъ бицIидариз урус чIал жвуван хизандиъ ва чпин таярихъан аьгъю шула. Гьаддихъди сабси, къайд дапIну ккундуки, республикайин шагьрарин аьхю кьадар хизанар дагълу гъулариан кючмиш гъахьидар ву. Миди гъи Дагъустан, мушваъ урус миллетдин вакилар цIибтIан адаршра, урус чIалниинди улхрударин кьадар гъюблан-гъюбаз артухъ шулайи регионарикан сабдиз илтIибкIурайивал улупура. Мисалназ, 2002-пи йисан дагъустандин шагьрариъ яшамиш шулайи агьалйирин уьмуми кьадарнакан урус миллетдин вакилар 4,7% вуйи, хъа 2010-пи йисандин улупбариинди дурар 3,6%-тIан имдар. Гьамус урус хизанарин кьадар хъана цIиб дубхьна, амма урус чIалниинди улхрударин кьадар артухъ гъабхьну. ДГУ-йин бинайиинди бабан чIалар аьгъю апIру Центри 2018-пи йисан Дагъустан Республикайиъ урус чIалназ мялуматаринна пропагандайин кюмек тувбан, думу артмиш апIбан гьякьнаан проект гьяракатнаъ ипнийи. Думу проектдин кюмекниинди Дагъустандиъ урус чIал дубгъурайивал, думу кивбан къайдйир ва дидиз хас вуйи лишнар ахтармиш гъапIну.
Урус чIалну ухьу ватандиъ, дюн’яйиъ шулайи гьядисйирихъди, гъубшудихъди ва гъюзимбубдихъди таниш апIура. Урус чIалнан кюмекниинди дагъустанлуйир уьлкейин ва вари дюн’яйин классикарин эсерарихъди, яратмиш апIбарихъди таниш шула, ва гьацира урус чIалну дагълу халкьарин культура жара уьлкйириз улупуз мумкинвал тувну. Гъи урус чIал гьарсар дагъустанлуйин ифдиъ а. Диди Дагъустандиъ уйнамиш апIурайи баркаллу роль сарихьанра зяиф апIуз хьибдар»,
– гъапну Марина Гьясановайи.
Узура дагъан гафарин тереф уьбхюраза. Йиз шуру Маринайи, ДГУ-йиъ филологияйин образование гъадабгъну, Каспийск шагьрин мектебдиъ урус чIал ва литература кивра. Дугъу ва урус чIал киврайи гьарсар мялимди республикайин бицIидариз урус чIалнан къайдйир улупура, дурар литературайин эсерарихъди таниш апIура. Мектебдин гьарсаб классдин баяр-шубари урхбан йисан аьхириъ урус чIалнаан имтигьян тувру. Гъи ухьуз урус чIал багъри бабан чIалси важиблуб дубхьнахьуз. Сарун дидин важиб-лувалин дережара ис апIуз хьибдар.
