Гьар йисан Росстатди Урусатдиъ варитIан гизаф папрус зигурайи регионар ахтармиш апIбан серенжемар гъахури шулу. Думу идарайин улупбариинди, папрус зигбаан сабпи йишв’ин Чукотка ал. Му региондиъ гьар йигъан 48% агьалйири папрус зигура. Кьюбпи йишв’ин Магаданский область (41%), шубубпи йишв’ин – Еврейский АО (36%) ал. Думу сиягьнан варитIан аьхиримжи йишв’ин алиб Чечен республика ву – душваъ агьалйирин уьмуми кьадарнакан папрус зигурайидар анжагъ 2%-тIан дар. Му улупбариан Чечен РеспубликатIан зина Ингушетия (5%) ва Дагъустан (9%) ерлешмиш духьна.
Дагъустан Республикайин наркологияйин диспансерин духтир-нарколог Раисат Сагьидовайин гафариинди, вари дюн’яйин тембеку зигбаз ваъ кIуру Йигъахъди аьлакьалу вуди, му медицинайин тешкилатди РД-йин Роспотребнадзорин управлениейихъди, ДГМА-йин студентарихъди сатIиди гьар кьюд-шубуд йисак республикайиъ папрус зигрударин арайиъ гьерхбар гъабхури шулу. Аьхиримжи улупбариинди, тялукь анкетйир 500- дихьна инсанари ацIну. Дурарикан 454 касди папрус дипуз ухдихъан мина фикир апIура, амма дидин асиллувалиъ ахъну, чпин хушниинди дурарихьан зарарлу гъиллигъ дипуз шуладар.
«Алкоголизм ва наркомания жямяаьтлугъдин арайиъ чIуру уьзрарси, хъа папрус зигувал – инсандик кайи чIуру тIулси гьисаб апIура. Хайлиндари инсандин му нукьсан гъиллигъназ асас фикир туврадар. Амма папрус зигувал наркоманияйик гьисаб ву. Дидин асиллувалиъ ахънайивалиан хайлиндарихьан папрус дипузра шуладар. Никотинди, папрус зигурайиризси, дидин кум гъафи ватандашарин сагъ’вализра зарар тувра», – гъапну ич сюгьбатнаъ Раисат Сагьидовайи.
Наркологдин гафариинди, папрусик жюрбежюр зегьерлу сурсатар ка. Дурарикан вуди, кьатIран (дёготь), углероддин оксидар, никотин, альдегидар, эфирар, синильный кислота, углеводородар, радиоактивный элементар (полоний-210, радий-226, торий-228) ва жарадар улупуз шулу.
«Вари гьаму сурсатар агъу кайидар ву. Инсандин бедендиз бицIи кьадарнаъди гъюрайивализ лигну, беденди дурар тартиб апIура. Амма, гьаци вушра, дурари, цIи-цIибди уч шули, вари гьендемариз тясир апIура. Папрус зигували кIван гьендемариз, нефес хътабгъру гъурулушдиз лапра аьхю зарар тувру. Папрусин кумру ифдин дамарар лап зяиф апIуру ва холестериндин кьадар артухъ хьуз гъитру. Мицдар дюшюшариъ тромбар арайиз гъюру, гьаддиз инсан хабарсузди кечмиш хьувалин дюшюшар шулу. Мидланра гъайри, илмин ахтармишари тасдикь апIурайиганси, папрус зигурайидар онкологияйин уьзрариан ухди аьзарлу шулу. Думу уьзрар гъати хьуз папрусин кумрак кайи углеводородари ва радиоактивный сурсатари кюмек апIуру. Гьацира, онкология ачмиш хьуз папрусин кумрак кайи канцерогенарира (рак уьзур арайиз хру шей’ар) гуж тувру. Онкологияйилан гъайри, папрус зигувалин натижайиъ аьхю фунин ва жара гьендемарин уьзрар ачмиш шулу», – къайд гъапIнийи наркологди.
Раисат Сагьидовайин гафариинди, папрус зигували инсандин нервйирин гъурулушдизра чIуру тясир апIуру. Папрусик кайи нейротропдин агъуйи инсандин фикир, улариз рябкъювал зяиф апIуру, ухди хъял гъювалин гуж артухъ хьуз кюмек тувру.
Хайлиндари, папруси инсандин бедендин гъагъи, читин гьял яваш хьуз гъитру, кIуру жюрейин фикрар апIурашра, аьлимари тасдикь дапIнайиганси, диди инсандин инжиклувал артухътIан апIдар. Гьаддиз сагъ’валикан фикир апIру касди чIуру гъиллигъ, дарш жвуван сагъ’вал ктабгъуруш, фикир дапIну ккунду.
