Гьаму йигъари 89 йисан яшнаъ ади, аргъаж шулайи наслин ляхнар-карарин, гафар-чIаларин ужур насигьятчи, инсаниятдин гвачIин-хябяхъдин гъавриъ айи, хабар-этерин гъадриъ айи, саб гафниинди, улмат-миллетдин энциклопедия, гьацI аьсиртIан артухъ имамвал апIури гъахьи Хив райондин Зилдикк гъулан агьали Аьбдусемед Нюдюрмягьямедов (шиклиъ) ихь арайиан гъушну.

 

Аьбдусемед Нюдюрмягьямедов 1933-пи йисан 20-пи мартдиъ Кюре округдин Зилдикк гъулаъ марччлихъан Нюдюрмягьямеддинна гьалав-ха-лачийин устад вуйи Рукь’яйин хизандиъ бабкан гъахьну. Чпин кюлфетдиъ думу кьюрпи велед вуйи. Аьбдусемеддин улихь чи Жейран, кьяляхъ сарсан чи Жигьан ва бицIину чве Аьбдулягьяд бабкан гъахьнийи.

Аьбдусемед Нюдюрмягьямедовди сифте багъри гъулан 7-пи класс ккудубкIну, хъасин аьгъювалар гъадагъувал Табасаран райондин ТIивак гъулан мектебдиъ давам гъапIну.
Нежбрин хизандиъ бабкан хьувализ лигну, Аьбдусемед мал-къарайиин, багълар-бахчйириин гизаф юкIв алир гъахьнийи. Гьаддиз дугъу чан вари уьмурра багъри гъулаъ, хулаъ хъапIнийи.

Аьбдусемед абайи чан уьмрин юлдаш Аьйшатдихъди 12 веледдиз (6 риш ва 6 бай) тербия тувну, дурар ликриин ва эвленмиш дапIну, хал-йишвахъди тямин дапIну, дурарикан баркаллу хизан-кюлфетдин адмийир ктаъну. Гьяйифки, веледарикан 2 риш ухди уьмриан гъушну.

Йигъ-йишв дарпиди арфси лихури, аьхю хизан лазим вуйи къайдайиинди ва баркаллувалиинди ликриин апIури, 1964-пи йисхъан мина Аьбдусемед халу, вахт-вахтарик кьюб-шубуб вазлизди гьам Бакуйиз, гьамсана Ашгъабатдиз гъягъюри-гъюри, лихури гъахьнийи.

Набалугъ байди имидитIан дугъу чан халу Ягь’яйихъан гъудган-жилкIан апIуз, гьацира Кьур’андиан вуйи марцци келимйир аьраб чIалниинди урхуз ва кIваълан апIуз хъюгънийи. Аьбдусемед халу чIалар аьгъю бюлбюл вуйи гъапишра, узу гъалатI даршул, фицики дугъу яд уьлкейиъ алахъу касарихъди тюрк, азербайжан, урус чIалариинди рягьятди гаф-чIал апIуйи.

Гьамци, хайлин йисари жара уьлкйириъ ляхин-кар апIуз дудубгъну, Аьбдусемедди багъри гъулаъ ва багарихь ерлешмиш духьнайи гъулариъ цалин, рукьан, гакIвлин ва гюзгдин уставал апIури гъахьну. Гъи багъри гъулаъ дугъан хиларилантина 28 хулар, мистан, ФАП-дин идарйир тикмиш дапIна.

ЮкIв хъайириз, аьгъювалар гъадагъуз гьич саб вахтнара кьан дар кIуру, 1968-пи йисан Аьбдусемедди, Хив гъулаъ аьхю аьшкьниинди арфарин гвачIин-хябяхъдикан дубгъури, шубуб вазлин курсар ккудукIуру. Саб вахтна думу колхоздин арфарин гъуллугъчи вуди лихури гъахьну, кьяляхъна йисари дугъу чан хусуси арфар ккергъну.

Аьбдусемед халу Хив ва Табасаран районарин гъулариз, гъулариан шагьрариз кючюрмиш духьнайи ихь ватанагьлийириз малла ва Зилдикк гъулан имам Семедси машгьур ву.
Ав, дугъриданра, узу зиихъ къайд гъапIганси, Аьбдусемедди чан уьмрин аьхюну пай му гъуллугъназ бахш гъапIну. Хив ва Табасаран районариъ, Дербент, Дагъустандин Огни, Мягьячгъала шагьрариъ Аьбдусемеддин иштирак’вал адарди табасаранарин машкврарин, мевлюдарин, яшлуйирин мажлисар гьеле-меле кIули гъягъюри гъахьундар.

Дугъу халуйихъан, аьхю абйир-бабарихъан, хъа гьацира 1997-пи йисан гирами гьяждиз гъушиган гъадагъу ва чав китабариан кIул’инди гъудургъу аьраб чIалнаан аьгъювалар ва гъудуркьу дикIбар гъи сан-гьисаб адрубкьан касарихьна дурукьна. Дугъу чахьна илтIикIу фунур касдизра, гьам мистаъ, гьамсана хулаъ, чаз гьуркIну айи кьат’и аьгъюваларин дарсар туври гъахьну.

Гъи Аьбдусемеддин табасаран чIалназ аьраб ва тюрк чIалариан таржума дапIнайи варжариинди келимйири ва дикIбари ихь арайиъ чпин хусуси йишв дибисна. Таржума дапIнайидарин арайиъ Тюркистандин Сулеймандин «Мягьямад Пайгъам-бар (с.аь.в) дюн’яйилан аьхиратдиз гъушну» кIуру риваятди Аьбдусемеддин бажаранвал хъана тасдикь апIура.

Аьбдусемеддин улхбан уткан сеснахъ гьарсаб мажлисдиъ ва саламдиъ инсанар аьхю аьшкьниинди ва иштагьниинди хъпехъуйи. Имамдин инсанвалин шартIар мялум вуйи касари дугъан бикIбан хатI, рякъ-хулиъ алахъу-гьахъу касдиз бакар хьувал, гъи аьхю гьярфналан хури, дугъан ччвурназ икрам апIури, думу рягьматдикк ккаъра. Дурарин арайиъ Аьбдусемед абайин хьуцIурилан зиина худлар ва сумчIуртIан артухъ гудлар а. Гьамци, чан дилавар ва ширин мелз айивализ лигну, дугъу халкьдин арайиъ аьхю хатур-гьюрмат гъазанмиш гъапIну.

Аьбдусемед абайи гьаммишан кIури шуйи: «Аллагь сар ву, Мягьямад пайгъамбар гьякь ву», кIуру кас, ккунш жугьуд ишри, ккунш урус ишри, думу халис гъардаш вая чи вуйиз».

Пуз ккундузузки, думу гьамусдин саб бязи дин-тIяаьт хъапIрайи ватанагьлийирси дарди, халкьдин культурайихьна, музыкайихьна, медениятдихьна, фольклорихьна ва тарихнахьна гизаф гьякь-гьюрмат айи касра вуйи. Дидкан наслариз сюгьбатарра апIуйи.

Аьбдусемед аба инсанаризси, Аллагьдизра багахьна вуйи касарикан сар вуйиб думу гьаму аьзиз Рамазандин вазлиъ ихь арайиан гъягъювали сабансан ражну субут апIури а. Думу гьаммишандиз вуйи аьхиратдин хулаз гьаъри, варжариинди инсанар уч гъахьнийи. Aьбдусемед Нюдюрмягьямедов гъябгъюрайи йисан 12-пи апрелиъ багъри гъулаъ кивнийи.

ИкибаштIан, ужуб яш гъабхьнушра, мицир кас ихь арайиан гъягъювал, багъридаризси, багахьлуйиризси, думу таниш вуйидаризра учIврушин ву. Фицики гъийин заманайиъ мицир касдин сюгьюр кайи, Аллагь кIваин алди, дюз рякъ`ин алаъру, аьхюр-бицIир гюзет апIру насигьятнан гафар-чIалар ухьуз уьмрин дарсар ву. Дугъан девир ва уьмур ухьуз аьсрариинди нумунади гъузди.