Мялум вуйиганси, 1986-пи йисан 26-пи апрелиъ Чернобылин атомный электростанция гъутIубкIнийи. Авария гъабхьихъанмина 2022-пи йисан апрелин вазлиъ 36 йис тамам шула. Амма, гьяйифки, думу тIубкIували зарар тувувал гьамусра давам шули ими. Думу бедбахтвалин дюшюшди, СССР-интIан савайи, жара уьлкйирин агьалйирра жандин сагъ’валихъ мягьрум гъапIнийи, хайлиндар гъийихнийи.
Дупну ккундуки, 1986-пи йислан 1990-пи йисазкьан Чернобылин аварияйин натиж-йир терг апIуз СССР-ин 800 агъзур кас жалб гъапIнийи, гьадму гьисабнаан ихь республикайианра 3 агъзур кас. Эгер ихь уьлкейин агьалйирин дирбаш’вал гъабхьундайиш, аварияйи тувру зарар хъанара аьхюб хьибдийи кIури, сянаьткрари мялум апIура.
Чернобылин аварияйин натижйир терг апIбаъ Табасаран райондиан хайлин касар иштирак гъахьну ва дурарикан гъийин йигъаз анжагъ бицIи кьадартIан яшамиш шули имдар. Душваъ иштирак гъахьидарикан анжагъ сар Табасаран райондин ТIаттиль гъулаъ яшамиш шулайи Нурмягьямед РустамовдихъдитIан гюрюшмиш хьуз гъабхьундайзухьан.
Нурмягьямед Рустамовичди, Чернобылин аварияйикан улхури, гьамци гъапнийи:
«1986-пи йисан 26-пи апрелиъ, гвачIнинган Чернобылин атомный электростанцияйиъ авария гъабхьну кIури, хабар тувнийи. Жилиин думу къабпи аьсриъ гъабхьи техногенный варитIан аьхю аварйирикан сабси гьисаб гъапIну. Хъа, пишекрарин гьисабариинди, думу авария 1957-пи йисан «Маяк» ПО-йиъ гъабхьибтIан 2,5 ражари, Хиросимайиъ гъутIубкIу атомный бомбатIан 600 ражари кьувватлуб ву кIури а. Дугъриданра, думу аварияйин натижйир терг апIуз гъушдарикан хайлиндар гъийихну, имбудар инвалидар гъахьну.
Му аварияйин натижйир терг апIбак ихь райондин агьалйирира аьхю пай кивну. 1988-пи йисан Табасаран райондин райвоенкоматдиан туву повесткайиинди, «партизнарин десте» кIури, жвуван хушниинди къанна юкьур кас гъурхнийи, дурарин жергейиъ узура ахъунзу. Хъа, кюмекназ гъюрча кIури, повесткйир тувдарин кьадар гизаф вуйи. Амма жюрбежюр себебариан дурар кьяляхъ гъапIнийи.
Душваз гъягъру вахтна йиз яш 28 йистIан дайиз. Ляхин апIуз варитIан гьевес кайи вахт. Гъи мицисдар натижйир шулу дупну, гьич сар касдинра фикриъкьан адайич. Ич фикриъ айиб – гьадушваъ имбу касариз кюмек апIувал вуйи. Гьеле узуз аьгъюдар 24 кастIан дайи, хъа варжариинди, агъзрариинди зарарар гъахьидара а. Магьа гъи дурарин ччвурар ктухурзавуз, гьаз гъапиш ухьуз душваъ иштирак гъахьи касар аьгъяди ккунду.
Къазиаьгьмед Мягьямедбегович Ханялиев, Демюрбег Мягьямеднабиевич Демиров – Рушвул гъулан агьалйир; Аьликпер Ярягьмедович Ханягьмедов, Аьмиряли Нейматович Герейханов, Сураят Шагьбановна Амирасланова, дугъан жилир Вурдихан Аьмирасланов ухди гъакIну (ЦIанак гъул); Мягьямедкерим Аьбдуселимович Мютелимов, Аслан Мягьмудович Шагьбанов (Хючна гъул), Аьлимягьямед Рамазанович Нуров (Цалак гъул); Пир Аьличубанович Шагьбанов (Хюряхъ гъул), Уьмар Ибрагьимович Рамазанов (ТинитI гъул); Рамазан Усманович Мягьмудов (Пилигъ гъул); Рамазан Рамазанович Аьбдуллаев (Дагъни гъул); Нейбуллагь Гьюсейнялиевич Зюльфикьаров (СиртIич гъул); Ферезуллагь Гьябибулаевич Темирханов (Хили-Пенжигь гъул); Лачин Аьбдукеримович Гьяжифейтуллаев; Аьли Аьлиханович Гьяжикеримов (Гуми гъул); Агъамирза Гьямидович Базутаев (ТIивак гъул) ва жарадар.
Гъи узу ктуху гьаму касарикан гьацIаркьан чIивиди имдар, ва имбудариканра хайлиндар иццру духьнайидар ву. Амма шагьрарин ва гъуларин агьалйир яшайиш жигьатнаан уьрхру тешкилатариан, Чернобылин аварияйин натижйир терг апIбаъ иштирак гъахьидар вари гьисабназ гъадагъну, учу гъизигу аьхю зегьметназ дилигну, гьюкуматдин жюрбежюр компенсацйирра туврачуз. Хъа дюзди гъапиш, сагъ’вал гизаф ккундийчуз».
Дугъриданра, Нурмягьямед Рустамовди ктуху касар ктарди, гьеле ухьуз аьгъдарди му аварияйи зарар туву инсанар фукьан ашул?! Гъи ихь аьлимари, гьадму авария гъабхьихъанмина муганайиз мялум дару жюрбежюр уьзрар ачмиш гъахьну, ва дидин гъагъи натижйирин тясир хайлин вахтнасан гъубзиди кIури, текрар апIура. Аварияйин натижйирин тясир гъийин уьмриъ ухьуз рябкъюрахьуз. Гьамусяаьт бабкан шулайи хайлин баяр-шубар шикаствал кайидар, сагъ’валин зяифудар шула. Му авария ихь халкьдиз аьсрин бала гъабхьну.
