Гьаму йисан 15-пи сентябриъ ихь республикайиъ Дагъустандин халкьарин сабвалин йигъ 11-пи ражари къайд апIура.
Дагъустандин халкьарин сабвалин йигъ жигьил машквар ву. Думу машквар 12 йис улихьна Дагъустандин халкьарин 3-пи Съезддиъ республикайин гизаф миллетарикан ибарат вуйи халкьар сатIи апIбан бадали, тяйин гъапIуб вуйи.
«Республикайин машквар – Дагъустандин халкьарин сабвалин йигъ тяйин апIувал метлеблу вуди гьисаб апIураза. Думу машкври дагълу уьлкейин ужударсдар аьдатар уьрхюз кюмек апIиди», – гъапнийи 3-пи Съезддиъ 2010-пи йисан РД-йин Президентди лихурайи Мягьямедсалам Мягьямедовди.
КIваина хурача, Дагъустандин халкьарин сабпи – Дагъустандиз автономия мялум гъапIу – Съезд 1920-пи йисан 13-пи ноябриъ Темир-Хан-Шурайиъ кIули гъубшнийи. Кюбпи Съезд 1992-пи йисан, хъа шубубпи Съезд 2010-пи йисан кIули гъушнийи. Сабвалин йигъан гьякьнаан теклиф аьхиримжи съезддиъ дивнийи.
Дагъустандин халкьарин тарихдиъ 15-пи сентябрин йигъ аьхю мяна айи йигъ ву. 1741-пи йисан гьаму йигъан Дагъустан табигъ апIбан кьаст ади алжагъу Надир-шагьдин кьушмар дагълуйирин армияйи дагъитмиш гъапIну.
Гьадму гъалибвалик табасаран халкьдинра лайикьлу пай ка. XVIII аьсрин 30-40-пи йисари Ирандин чапхунчйир швнуб-саб ражари дагълу аьтрафариин алжагъну. Дурари дагълуйирин гъулар цIа кипну ургури, ккидирчури, бицIидарин гадар апIури, айи мал-девлет тIараш апIури гъахьну. Гизафси дурарин аьзаб табасаран халкьдиз гъябкъну. Ирандин кьушмарин кьадар ва кьувват аьхюб вушра, табасаранар чапхунчйириз рей духьну гъузундар. Гьагь мушваъ, гагь тушваъ дирбаш жигьилари душмнарихъди женгар гъахури гъахьну.
Табасаранарин XVIII аьсрин дирбаш эскер ва шаир Кьалухъ Мирзайи думу гьядисйириъ чан шил гъибтну. Думу ТIивак гъулаъ, Кьалухъ дагъдин улихь, НитIрихъ, Яргъил ва жара гъулариъ Ирандин чапхунчйирихъди вуйи дявдин женгарин иштиракчи ву.
1741-пи йисан табасаран жямяаьтди Кьалухъ Мирза чпин амирди ктагъну. Дугъан регьберваликкди табасаранарин дестйир, дагълуйирин жара кьушмарин дестйирихъди, Андалал дюзендиз Надир-шагьдин чапхунчйирихъди женгназ гъушну. Кьалухъ Мирзайин Агъулдиъра багахьлувалар ади гъахьну. Дугъу Яракк гъулхьан ярхла дарди, кафари терефнаъ «Чру сивар» кIуру йишваъ дагълуйирин азадвал бадали женг гъабхуз гьязур вуйи касар уч хьувал тешкил дапIну, табасаранарин ва агъуларин арайиан 7 агъзур кьушмикан ибарат вуйи десте арайиз гъабхнийи.
Андалалин дюзендиъ гъахьи гъати женгариъ Кьалухъ Мирзайиз гъагъи зийнар гъахьну, гьадму зийнариан Табасарандиз вуйи рякъюъ гъалибвал гъадабгъну кьяляхъ гъюрайи табасаранарин кьушмарин регьбер гъакIну. Ихь заманайиз дуфнайи бязи дакьатариан мялум шулайиси, Кьалухъ Мирзайин 27 йис яш вуйи.
Кьалухъ Мирза чан Ватан ва халкь бадали жан фида гъапIу кас ву. Дугъу дагълуйирин азадвал, халкьарин сабвал бадали, женг гъубхну. Чан шиърариъ Кьалухъ Мирзайи ханар, беглер тянкьид апIури, дурарихъди женг гъабхуз дих апIури гъахьну.
Дагъустандин халкьарин сабвалин йигъ республикайиъ лап яркьуди къайд апIуру: фольклорин коллективари концертар гъахуру, спортдин милли жюрйириан талитар тешкил апIуру, ярмаркйир ва жара серенжемар гъахуру.
Машкврин асас пай республикайин меркездин аьхю майдандиин Дагъустандин кIулиъ айидарин тебрикнан гафарилан ккебгъру ва машгьур артистарин, жюрбежюр ансамбларин яркьу концертдиинди гъябгъюру.
Ццира му машквар яркьуди къайд апIиди. 15-пи сентябриъ Мягьячгъалайиъ «Дуствалин хал» ГБУ-йиъ сяаьт 10.00-диан сяаьт 16.00-диз «Раккнар ачухъди вуйи йигъ» кIули гъябгъиди. Душваъ гьамусяаьт «Халкьдин палтарин поэзия» шикларин выставка, дагъустан авторарин китабарин выставка ккатIабццна.
Родопский бульвариъ культурайин серенжемар-конкурсар, викторинйир, тамшир, шиклар зигрударин шикларин выставкйир тешкил апIиди.
Ак-Гель паркдиъ Мягьячгъалайин артистарин ва бицIидарин коллективарин иштираквалиинди концерт, Дагъустандин гьюкуматдин филармонияйиъ Дагъустандин эстрадайин артистарин концерт гъабхувал планламиш дапIна.
