Улихьна йигъари махлукьатлу хабрарин дакьатариан, Табасаран райондин Гюгьрягъ гъул’ан вуйи ихь ватанагьли Аслан Гьяжиагъаевди «Рукьан адми» ччвур гъазанмиш гъапIну кIури, мялумат тувнийи. Аслан Гьяжиагъаевдикан гьамусдиз учу газатдин машариъ швнуб-саб ражари гъибикIнийча. Ихь ватанагьли дюн’яйин варитIан ягъал дагъларин (Килиманджаро, Эльбрус, Аконкагуа ва гь. ж.) кIакIарра мютIюгъ гъапIу, думу кIакIариина Дагъустандин пайдагъ хьади гъушу альпинистра ву. Хъа гъийин макьалайиъ пишекарвалин спортсмен дару кас спортдиан фици «рукьан адми» гъахьнуш, ктибтуз ккундучуз. Дугъахъди гъабхьи сюгьбат исихъ жикъиди чап апIурача.

 

 

– Аслан Хуршидович, узуз айи мялуматариинди, уву альпинист, футбол апIрур, велосипед хъапIрур, сирнав апIрур, зарбди жаргърур вува. Гьамушвхъантина сарун фуж…?

– Сарун чIяаьн вуда (зарафат кади). Хъа давам апIуруш, уву зиихъ къайд гъапIдар ктарди, узу атлура, дагълариъ лицрурра ва лыжйириинди чвурхрурра вуза. Эгер узу хъана жарабдиинра машгъул гъахьиш, йиз хизанари узу хул’ан утIуккуб мумкин ву (аьлхъюра).

– Спортдин гьаму жюрйириин машгъул хьпан гьевес фици кубчIвунвук?

– Йирхьуд йис мидиз улихьна лыжйириинди чвурхуз аьшкь гъабхьнийиз. Нубатнан ражари дустарихъди чвурхурайи вахтна, сари узуз, дагълариз удучIвурхьа кIури, теклиф гъапIнийи. Гьязур дархьиди сабпну ягъал дагълариз удучIвуз шлуб дар. Гьаддиз, дугъан теклиф кьабул дапIну, узу гьязур хьуз хъюгъюнза. ИкибаштIан, дагълариз удучIвуз жандиъ кьувват хьпан бадали, сабпи нубатнаъди жаргъуз ва сирнав апIуз хъюгънийза. Жаргъурайири фикир гъапIунза: «Узу гьамци давди гьаз жаргъурайир ву? НаанкIа талитариъ иштирак духьну ккунду».

Гьаддиз жюрбежюр марафонариъ иштирак хьуз хъюгъюнза. Гьацдар хиялар лепе йивурайиганра кIулиз гъафнийиз, ва думу жюрейин спортдианра талитариъ иштирак хьуз хъюгънийза. Узу Москвайиъ яшамиш шулайир вушра, ляхниан командировкайиз жара шагьрариз гъушган, эгер душвариъ фицдаркIа талитар тешкил дапIнаш, дурариъ иштирак шули гъахьунза. Узхьан жаргъузра, сирнав апIузра, велосипеддиинди гъягъюзра удукьрувалиин инанмиш гъахьиган, триатлон спортдин талитариъ иштирак хьуз кьаст гъапIунза ва гьязур хьуз хъюгъюнза. Дюзди гъапIиш, му талитариъ ишлетмиш апIурайи велосипед аьдати велосипед дар. Думу велосипеддиин элеъруган, чаз гьаддизтIан хас дару ликариин алахьрудар тувра. Дурар педаларик карснайидар ву. Янаки чав велосипед тягьярсузуб ву. Швнуб-саб ражари дидлан ахънура вуза.

Триатлон – сирнав апIувал, велосипеддиинди гъягъювал ва жаргъувал сатIи дапIнайи спортдин талит ву. «Рукьан адми» кIуру ччвур гъазанмиш апIбан бадали, йиз яшарин категория-йиъ айидари 16 сяаьтнан арайиъ гьюлик кахъну, 4 километрин манзилнаъ сирнав дапIну, хъасин 180 километрин манзилнаъ велосипед хъапIну ва 42 километрин манзилнаъ дажаргъну ккундийи. Узу пишекарвалин спортсмен дарувализ лигну, вари тIалабар тамам апIуз цIиб гъагъиди вуйи. Хъа узу гьаммишан йиз улихь дивнайи метлеб кIулиз адабгъурайир вуза. Гьаддиз гьаму ражарира му талитариъ иштирак хьувал йиз метлебси гьисаб дапIну, гьязур хьуз хъюгъюнза. Тамамди 9 вазлиъ гьязур гъахьунза. Гьяфтайиъ сад йигъан ктарди, имбуну вахтна гьар йигъан триатлондин талитарихьна гьязур шули гъахьунза. Вари халкьарин арайиъ вуйи талитариъ иштирак хьайиз, гьаму вахтнан арайиъ узу ихь уькейиъра 6 ражари талитариъ иштирак ва гъалиб гъахьунза. Узу сарун гьязур духьнайивалин гъавриъ гъахьиган, Турцияйиантина Испанияйиз триатлондин талитарин иштиракчиди гъушунза. Душваз талитариъ иштирак хьуз 100 гьюкуматдиан 2000 спорт-смен дуфнайи. Гьяйифки, Урусатдин спортсменар пайдагъ хьтарди удучIвну. Талитнан серенжемариз улупнайиб 16 сяаьт вушра, узу, 12 сяаьтна 50 дакьикьайин арайиъ вари тамам дапIну, финишдиз хъуркьунза. Узуз медалра тувнийиз ва вари халкьарин арайиъ вуйи рейтингдиъра, «Рукьан адми» кIури, йиз ччвурра гъибикIну.

– Гьамкьан вахтнан арайиъ чалишмиш шули жандиъ кьувват фици гъубзрайив?

– Му олимпиадайин спортдин жюре ву. Сабишв’инди гъадабгъиш, 226 километрин манзил ккадапIура. ИкибаштIан, думу жандиз гуж ву. Асас вуди му талитарихьна 2 йисандин арайиъ гьязур шулу, хъа узуз, жаргъбаанра, сирнав апIбаанра ва велосипеддиинди гъягъбаанра тажруба айивализ лигну, 9 ваз чIяаьн гъабхьунзуз. Му талитариъ кьувват кми-кмиди ипIруб ипIували уьбхюра. Узу ккадапIу 12 сяаьтна 50 дакьикьайин арайиъ, аман дудрубгбан бадали, гьарсаб 25-30 дакьикьайиъ фу-вуш ипIури гъахьунза. Асас вуди ипIурайидар углеводар ву. Жаргъру вахтнара гьарсаб 3-4 километ-рин манзил ккадапIган, шид, бананар ва хъанара жара итIру мутмйир туври шулу.

Дюзди гъапиш, 4 километрин манзилнаъ сирнав апIури, узу зат эргундайзу. Думу манзил саб сяаьтна 17 дакьикьайиъ ккадапIунза. Хъанара ухди гъюз шуйзухьан, хъа йиз кьувват уьбхувал метлеб вуди, гьялак гъахьундайза. Хъа велосипеддиинди гъягъруган кIуруш, мушваъ 180 километрин рякъ яваш-явашди дагъларилан, гьюлин гъирагъдихъди ва уччвудар йишвариан гъягъюри ккадапIурайиб ву. Мушваъра гизаф кьувват лазим шуладар. Хъа имбу 42 километрин манзилнаъди жаргъруган, магьан гьамушваъ гизаф кьувват лазим шулу. Янаки, узу зиихъ гъапиганси, кми-кмиди ипIруб ипIури, жандин кьувват фагьумлуди пай дапIну ккунду.

Узуз ликариин тIирх алабхъури, сарун жаргъуб давам апIуз даршули гьацI рякъюъ деъри гъахьи хайлин инсанар гъяркъюнзуз. ТIирх алабхъувал асас вуди бедендиз кьил гьудрубкIрайивалиан арайиз гъюрайиб ву. Гьаддиз бедендиз игьтияж айиб вахт-вахтарик, гьубкIруганси, апIури ккунду.

– Дагълариина удучIвуз дустари дих гъапIниз кIури, гъапнийва. Хъа увуз думу фу вуш аьгъдрувалиан гучI гъабхьундайнуз?

– Дюзди кIуруш, сифте думу фу вуш аьгъдрувализ, дидихъди таниш дарувализ лигну, цIиб артухъди фикрар апIури гъахьнийза. Таниш хьпан бадали, гизаф мялуматар агури гъахьунза. Инсанари жюрбежюр саягъариинди бикIурайи. Саспидари бикIурайибди кIвак гъалабулугъвал кипуйи, фицики дагъдин кIакIназ удучIвбахъ, душваъ кислороддин кьадар цIиб шула. Дициб аьгьвалатну инсандиз хатIара хуб мумкин ву.

– Сабпи ражари уву дагъдиина за хьпакан фу кIваинди илмияв?

– Кислород гьудрубкIрайивализ лигну, гьаммишан кIул иццури шуйи. Гьадму йиз затра кIваълан дурубшур.

– Уву гьамцдар хатIалу йишвариз гъягъювалихьна яв хизанар фици янашмиш шула?

– Узуз кьюр аьхю баяр азуз. Дурари гьарсаб вахтна йиз тереф уьбхюру, хъа уьмрин юлдшиз узу апIурайи ляхнарикан цIиб гучI кади шулу. Аьдати дишагьли ву, сарун.

– Эгер яв баяриз уву апIурайи ляхин давам апIуз ккун гъабхьиш, дидиъ алахьурайи читинваларин варибдин уву гъавриъ айивализ лигну, дурарин тереф уьбхидина?

– Ав. Фицики, узу машгъул духьнайи спортдин жюрйир уьмур хъапIбан къайдаси гьисаб апIуз шулу. Мисал вуди триатлон гъадабгъиш, дидин талитарихьна кьюд йисандин арайиъ гьязур духьну ккунду. Фикир апIин, инсанди, спортдиин машгъул духьну, кьюд йисандин арайиъ сагъу уьмур хъапIра. Гьаддиз узу зат дурариз ваъ даркIарза.

– Уву наънан вуш, сарун варидариз аьгъя, хъа яв байвахт кIваинди иминав?

– ИкибаштIан. Узу Гюгьрягъ гъулаъ аьдати хизандиъ бабкан гъахьир вуза. Учу 6 чвена кьюр чи вуча. Мектебдиъра ужуди дарсар урхури гъахьир вуза. Аттестатдиъ айидар вари хьубар вуйиз, аммаки, гьаз вуш, медаль тувундайзуз. Хъа гъи йиз веледари Москва шагьрин мектебар гъизилин медалариинди ккудукIну. Кьюридизра кью-кьюб медаль тувну – саб Урусатдин Федерацияйин образованиейин министерствойиан, тмунуб – Москва шагьриан. Дурари узуз кIури гъахьну: «Адаш, увуз райондиан тутруву медаль учу Москвайиъ гъадабгъунча».

– Аслан Хуршидович, рябкъюрайиганси, уву вари апIуз хъуркьраву. Увуси вари ляхнар гьамци хъайи-хъайиганси тамам апIбан бадали, гьапIну ккунду?

– Жвуван уьмур хъапIувал дюзди планламиш дапIну ккунду. Узу сад йис улихьна йиз вари ляхнар планламиш апIури шулза, хъа йигъандин ляхнар планламиш апIувал хъанара рягьятди ву. Узу гьар йигъан гвачIнин сяаьт йирхьубдин гьацIаъ уягъ шулаза. Йиз хулаъ айидар даахну имиди, кьюб сяаьтнан тренировкйириз душну, кьяляхъра гъюз хъуркьразу. Гьятта жвуван мирасариин улукьубра узу планламиш апIураза. Гьаци дарш, ляхин улихь гъябгъюрдар.

 

***
Ич сюгьбатнан аьхириъ Аслан Гьяжиагъаевди гьамци гъапнийи: «Инсандин хъуркьувал – зигурайи зегьметнаъ ва чан гафналан улдудучIвувалиъ а». Гьаддиз, ужудар хъуркьувалар хьпан бадали, юкIв хъади зегьмет дизигну ккунду.

Хъа увуз, Аслан Хуршидович, уву зигурайи зегьметнаъ, улихь дивнайи метлебар кIулиз адагъбаъ хъанара артухъ хъуркьувалар ишри.