Февралин 17-диъ, Бабан чIалнан вари халкьарин йигъаз бахш вуди, Аь. Аь. Тахо-Годийин ччвурнахъ хъайи дагъустандин илми ахтармиш апIру институтдиъ «Бабан чIалар ва образованиейин гъурулуш: гъийин гьял, дурар уьрхбан ва артмиш апIбан гележег» ччвур тувнайи вари халкьарин илминна практикайин конференция кIули гъубшну. Думу тешкил гъапIдар РД-йин образованиейинна илмин министерство ва Аь. Тахо-Годийин ччвурнахъ хъайи ДНИИП вуйи.
Серенжемдиъ РД-йин образованиейинна илмин министерствойин, ДНИИП-дин гъуллугъчйир, республикайин шагьрарин ва районарин образованиейин управленйирин методистар, мектебариъ бабан чIалнанна литературайин дарсар кивру мялимар, культурайин цирклин вакилар ва хайлин жара касар иштирак гъахьнийи.
Конференция ачмиш апIури, ДНИИП-дин кIулиъ айи Альбина Аруховайи республикайин халкьарин бабан чIалар аьгъю апIбаъ хатIалу аьгьвалат арайиз дуфнайиваликан гъапнийи ва месэлайин гьякьнаан багарихьди РД-йин Правительствойиъ совещание гъабхруваликан мялум гъапIнийи.
«Гьяйифки, гъи Дагъустандиъ, бабан чIалниинди дарсар киври, саб миллетдин вакилари аьгъювалар гъадагъурайи мектебар имдар. Ихь урхбан планариъ йислан-йисаз сяътарин кьадар кам апIура. Учхьан ич институтди гьязур гъапIу учебникар, урхбанна методикайин литература вахтниинди чап апIуз шуладарчухьан. Республикайиъ бабан чIал аьгъю апIбахьна маракьлувал хьуз гъитру мультимедийный, жигьиларин ва гь.ж. проектар адар… Мисалназ, Татарстандиъ бабан чIалар аьгъю ва артмиш апIбаз, 1 миллиардна 40 миллиондин бюджет ади, кIул’инди вуйи программа кьабул дапIна. Багарихьди правительствойиъ кIули гъябгъру совещаниейиъ зиихъ кудухнайи месэлйир мажбури вуди гъитIирккидича ва республикайиъ бабан чIалар уьрхбан ва артмиш апIбан программа чарасуз вуди кьабул ва уьмриз кечирмиш дапIну ккунивалин жягьтлувал улупидича», – гаф тувниийи институтдин кIулиъ айири.
РД-йин образованиейинна илмин министрин заместитель Аида Далгатова чан удучIвну улхбаъ республикайин мектебариъ бабан чIалар кивбан, баяр-шубар бабан чIалнан учебникарихъди тямин апIбан варитIан учIру месэлйириин дийигънийи.
«Гьелбетда, гъи республикайиъ бабан чIалар аьгъю апIбан месэла лап учIруди дийибгъна. Хъа учебникар чапдиан адагъбакан улхуруш, думу гьамусяаьт варитIан гъагъи месэла ву, фицики ухьуз затра учебникар адар. Ккудубшу йисан бюджет кьабул апIруган, РД-йин образованиейинна илмин министерствойин, гъайгъудар касарин, депутатарин кюмекниинди бабан чIалнанна литературайин учебникар чапдиан адагъуз 220 миллион манат жара апIбан месэлайин тереф уьбхюз гъабхьнийи. Му дакьатарра вари игьтияжар гьуркIуз цIибди ву, гьаддиз, учухьна заказдин кьимат хътапIиган, аьлава вуди дакьатар жара апIбан тIалаб хьади удучIвидича», – гъапнийи республикайин образованиейинна илмин министерствойин гъуллугъчийи.
Аида Далгатовайи сабсан учIру месэла гъитIибккнийи – урус чIал бабан чIалси аьгъю апIувал къанундиинди кьабул дапIнайивал. Натижайиъ бязи урхурайидарин абйир-бабари чпин баяр-шубариз мектебдиъ бабан чIал кивбаз отказ апIура, ва бабан чIалси урус чIал ктабгъура. «Гъи гьаму месэлайин гьякьнаан республикайин культурайин министерствойиъ совещание кIули гъябгъиди. Учуз бабан чIалар аьгъю апIбахьна халкьдин культура, халкьдин яратмиш апIбар жалб апIуз ккундучуз. Аьгъювалар тувбан ляхнихьна халкьдин яратмиш апIбар жалб апIували бицIидарин маракьлувал гьадмукьан за апIидики, думуган урхурайидарин улихь бабан чIалси фунуб ктабгъуруш, месэла гъубзидар», – давам гъапIнийи дугъу.
Гьелбетда, му ляхин къайдалуб ву, диди дишлади натижйирра тувидар. Амма му ляхниъ саб натижайихъна гъюру рякъяр дагну ккунду, дарш йислан-йисаз республикайиъ бабан чIалси урус чIал ктабгъурайидарин кьадар артухъ шула.
Конференцияйиъ за гъапIу сабсана читин месэла ФГОС-диъ айи нукьсанваларихъди аьлакьалу вуйи. Дидиъ дибикIнайиганси, образованиейин идарйириъ бабан чIал кивувал мумкинвал аштIан тешкил апIурадар. Гьамди дицдар идарйирин кIулиъ айи сасдар касариз дюз дару къарарар кьабул апIуз мумкинвал тувра.
Конференцияйин пленарный засеадниейин пайнан аьхириъ республикайин йисандин варитIан ужур мялим конкурсдин гъалибчйири – Гуниб райондиан вуйи бабан чIалнанна литературайин дарсар киврайи Рамазан Гьязимягьямедовди ва Къизилюрт шагьриъ бабан чIалнанна литературайин дарсар киврайи Сарат Мюгьюмаевайи мастер-классар улупнийи. Хъасин конференцияйин ляхин бабан чIалнан, урус чIалнан ва литературайин, бабан чIалнанна дагъустан литературйирин секцйириъ давам гъабхьнийи.
Конференцияйин аьхириъ, натижйир йивури, саб миллетдин вакилари урхурайи мектебарин ккергъбан классариъ аьгъювалар бабан чIалниинди тувбахьна хътакбан, учебникар чап апIбан месэлйир, чапханйирихъди сатIиди ляхин гъабхури, гьял апIбан, милли культура аьгъю апIбан цирклиан аьгъювалар гъадагъбан, абйир-бабарихъди жанлуди мярифатнан ляхин гъабхбан, бабан чIалнаан ва литературайиан дарсар кивру пишекрар гьязур апIбан теклифар кьабул гъапIнийи.
