Гьар йисан 26-пи апрелиъ Чернобылин атомдин электростанцияйиъ гъабхьи авария кIваин апIури шулхьа. ЙицIуд агъзрариинди инсанарин уьмрар гъуху, Европайин аьхю пай зегьерлу гъапIу думу вахтнахъанмина 37 йис гъубшну.
1986-пи йисан 26-пи апрелиъ йишвну Чернобылин АЭС-дин 4-пи энергоблокдин реактор гъутIубкIнийи. Бязи аьлимарин улупбариинди, думу авария атомдин энергетикайин тарихнаъ варитIан зарарлуб гъабхьну. Советарин Союздин гьюкмари реакторик кабхънайи цIа ктIубшвури, Припять шагьриан вари инсанар адаури гизаф вахт гъабхьну. Гьадму йисан 14-пи май улубкьайиз, аьхю кьадар радиация кубкIнайи, 30 километр радиусдиъ яшамиш шулайи 116 000-тIан артухъ инсанар жара йишвариз адаънийи. Дидин кьяляхъ йисари 220 000 кас цIибди зегьерлу духьнайи йи-швариз адаъну гьаънийи. Энергоблок хъябкьри, атомдин кьувватну гъургу жилар зегьерсуз апIури, хайлин йисар гъушну. Экспертарин гьисабариинди, думу пашман гьядисайин зарарар ккеркуз, СССР-и 130 миллиард долларин кьадарнаъди пулин дакьатар харж гъапIну.
Гъийин йигъарикан улхуруш, сагъламвализ айи хатIайиз дилигди, варжариинди агьалйир чпин багъри йишвариз кьяляхъ хъадакну гъафну. Чернобылин станцияйин багахь аьтрафар къайдайиз гъюбан бадали, 20 000 йис лазим ву.
Аварияйи хурайи зарарар яваш апIбан ляхниъ Советарин Союздин 500 000-ртIан артухъ ватандашар иштирак гъахьну, гьадрарихъди сабси дагъус-танлуйирра. Дагъустандиъ айи «Союз Чернобыль» жямяаьтлугъ тешкилатдин кIулиъ айи Салигь Исмяиловдин гафариинди, Чернобылин аварияйин кьяляхъ кIули гъуху жюрбежюр ляхнариъ Дагъустандиан 3 агъзуриинакьан ватандашар иштирак гъахьну. Дурарин арайиъ армияйиъ гъуллугъ апIурайидар, студентар ва аьдати ватандашар айи. Дидхъанмина ккудушу 37 йисандин арайиъ дурарикан 1200-тIан артухъ гизафси онкологияйин уьзрариан гъийихну. Имбудар – 1600-диинакьан, РД-йин зегьметнан ва яшайишдин артмиш’валин минис-терствойин улупбариинди, инвалидар ву. 1991-пи йисан 15-пи майдиъ «Радиацияйин аварйир гъахьи йи-швариъ зегьмет гъизигдарин яшайишдин ихтиярар уьрхбан гьякьнаан» къанун адабгънийи. Думу къанунди Чернобылиъ ляхин гъапIдарин игьтияжар гьисабназ гъадагъну.
Тешкилатдин кIулиъ айири къайд гъапIганси, Чернобылин иштиракчйири, гьадму вахтна ватандаш’валин буржи тамам апIури, чпин сагъламвализ зарар тувну. Гьаддиз дурариз къанундиинди гьюкуматдин терефнаан хайлин кюмекар улупна: дармнарин, пулин, яшамиш шлу хулар масу гъадагъруган тувру ва гьацдар жарадар.
Урусатдин гьамусдин атомдин электростанцйирин реакторар деврин ва хатIасузвалин, гьацира вари халкьарин МАГАТЭ-йин тIалабариз жаваб туврудар ву.
Чернобылин АЭС-дин авария ядерный цирклиъ лихурайи аьлимариз, инженерариз аьхю ва кIваълан дурубшру дарс гъабхьну. 1986-пи йисан кьяляхъ атомдин цирклин пишекрари реакторарин хатIасузвал за апIбиин хайлин зегьмет гъизигну.
1988-пи йисан, Чернобылин аварияйин себебар ахтармиш апIбан бадали, РАН-дин атомдин энергетика хатIасузди ишлетмиш апIбан месэлйириз лигру институт (ИБРАЭ) ачмиш гъапIнийи. Гьаму 35 йисандин арайиъ институт дюн’яйиъ ядерный ва радиацияйин хатIасузвалин цирклин илимдин варитIан машгьур центрарикан саб гъабхьну. Институт «Росатомдикан» асиллу дару, РФ-дин илимдин ва заан образованиейин министерствойин дахилнаъ айи ахтармишарин центр ву.
