Эвел гъубшу нумрайиъ

Учу машиндин кьябаъ ургмариин дахъну даахнайидар, йишвну кьанди дадайи нивкI’ан уягъ гъапIнийи. Вазлин аквкьан адайи, вари мучIуди вуйи. Машинарин фарйирин аквну учу айи йишв аку апIурайи. Ич машиндихьна военный палат алидар дуфну, кагъзикан фициб-вуш къарар дурхну, ич фамилияра гъапнийи. Хъасин ич машин аьхю хуларин гьяятдизди хъапIнийи. Шофери, машиндиан эдеъну, ич машиндихьна гъафи эскрарихъди хуларизди учIвну, акв кабхьу. Учуз, бицIидариз, машиндиан эдеуз кюмек гъапIу жигьил эскрари ич шей’арра хулазди гъухнийи. Вари удучIвнийи, хъа учу ич цIийи хулаъ гъузча.

Хулариъ лицури, учу мюгьтал, русвагь духьнайча. Вари йишвариъ марццишин айи, хиял апIин, мушв’ан инсанар цIиб вахт улихьна удучIвну амийи. Хулан цаларик шикларра керхнайи. Дявдиз улихьна йивнайи шикларикан учухьинди мялум дару инсанарин суратар лигурайи. Пичриин шурпа айи йигьаг, хъа столиин лизи кIаркIатI илипну дубжнайи уьл амийи. Дадайи, жилиин ич ахнар ккирчну, саб кьацI уьлна шид тувну, учу ахуз ккаънийи. ГвачIнинган учуз жара, таниш дару уьмур ккилибгурайи, учу цIийи жюрейиинди яшамиш хьуз ва дявдиан адашдиз ккилигуз хъюгъча.

ГвачIнин ухди дадайи учуз, аьхюну юкьби шубариз, нивкI’ан уягъ дапIну, гьяятдиз дих гъапIнийи. Дагълариъси дарди, мушваъ маниди вуйи. Багарихь хьайи хулариз инсанар ади машинар гъюрайи, эскрари гъафидариз кюмек апIурайи. Мушваъ фу-вуш саламатди дайи… ЦIиб вахтналан гъавриъ гъахьиза…

Йитим гъахьи хулан гьяйванатар ишурайи. Хянариъ айи ккудурзну адру малар, чарвйир рагурайи, хъа варитIан аьхю сес ади хуйири аьмпар апIурайи. Йиз 9 йистIан дайиз, гьаци вушра узу гъавриъ гъахьнийза: учу гьялакди удучIвну гъушу касдин хулаз яшамиш хьуз дуфнайча. Хулан эйсйир, йисариинди чпи гъазанмиш гъапIуб дипну, гьаз-вуш удучIвну душнайи. Му гъулаъ айи вари хулар гьаци дирчну душнайидарин вуйи. Шубуд йигъандин арайиъ му гъулаъ сар инсанкьан адайи, хъа магьа гьамус мина учу дуфнайча ва учусдар жарадар.

Дадана учу, чйир, гъазмайиз гъушча. Мушваъ бицIи кIари хъайи хюни рабгури айи. Хюндин улариъ нивгъар айиси гъябкънийзуз. Дидин хяв никкди абцIну дябгънайи. КIари кIуруш, гьялсуз дубхьну, лембейиин дабхънайи. Дадайи учкан гъазма марцц апIувал ккун гъапIнийи, хъа учв бедре ва ччимдин тики хьади гъафнийи. Думу ччим хюндин хявракан ктатнийи ва хюни явашди ккудубзуз хъюгънийи. Никк ифи кади гъюрайи. Хюни ккудубзури дадайин саб сяаьткьан гъабхьнийи. Хюни рабгури имдайи. КIардиз мани, меълишин ккайи шид тувнийча. Хъа хюндиккан ккудубзу никк дадайи хуйин захаъ убзнийи. Гьамцдар ляхнар дапIну, учу хулаз гъушча. Дадайи, вари суфрайихъна уч дапIну, учуз ипIруб тувнийи, хъа чав, хуларин эйсйирин шей’ар уч апIури, гьяятдиъ айи хулариъ дивуз хъюгъю. Учура дугъаз учхьан удукьруси кюмек апIурайча. Сифте лизи рукьан кIулар хъайи кровать, гакIвликан дапIнайи буфет, хъа гъабар-кьулар, ахнар-леъфар вари хъайи-хъайиси дивнийча. Саб ишкIиъ вари документар, хулаъ айи шиклар уч гъапIнийча. Алахьру палтарра кмиди дадайи, гъат-гъатди диври, гьяятдиъ айи хулаз гъухнийи. Фуну вахтна вушра эйсйир кьяляхъ дуфну, чпин шей’ар кьяляхъ тувуб ккун апIувал мумкин вуйи, кьяляхъ тутрувиш, учу угърийир гьисаб шулу кIури, дадайиз гучIуйи. Адашдизра ич гьякьнаан нач шлуси дапIну ккундар. Дада гьякь вуйивалиин умудлу вуйча, гьаддиз кюмек апIурайча. Вари шей’ар гьяятдиъ айи хулаз гъахбан кьяляхъ, дадайи думу хулан раккин хъябкью ва жюлег мюгькам йишвахь диву. Гьаддихъан мина гьар йисан хьадан варитIан мани йигъан учу вари шей’ар ригъдихьна адагъуйча, хал марцц дапIну, кьюлан дарман дивуйча, шей’ар хъана чпи айи йишваъ ивуйча. Гьелбетда, му хулариъ учу гъяйиз чеченар яшамиш шули гъа хьиваликан гьамус ихтилатар деерхьнайчуз. Дурар наана-вуш, гьаз-вуш алдаъну. Дидхъан мина гизаф йисар гъушну.

Ватандин Аьхю дявира ккудубкIну. Гъалибвал гъадабгъбан кьяляхъ гьацI йис гъубшиган, ич адашра сагъ-саламатди хулаз кьяляхъ гъафнийи. Учу аьхю духьнайча. Аьхюну чйир швуваз гъушнийи, узукра лишан кипнайи.

Сад йигъан хябяхъган, учу суфрайихъ уч ду хьнайиган, ич унчIвик шли-вуш кучнийи. Адаш дишлади гьяятдиз удучIвнийи, дугъан кьяляхъди гъардшарра. ЦIиб вахтналан хулаз адашдихъди ва гъардшарихъди уткан кIалбарин ягъли жигьил гъафнийи.

Дугъан ччвур Ибрагьим вуйи. «ЙицIишубуд йис улихьна, йиз 12 йис вуйиган, йишвну лап кьанди дявдин палат али инсанар гъафнийи. Дурари, автоматар алаъну, ич вари хизан кючейизди адаъну, гъагъ зигру машинариъ итнийи. Му гъулан ва гъунши гъуларин вари агьалйир машинариъди рукьан рякъюн вокзалихъна духну, гъагъ зигру вагъунариъ тIаъну, Казахстандиз гъухнийи ва ичIи чюлиъ дитнийи. Чечен миллетдин гизаф агьалйир гъийихнийи… Ич хизандиканра гьацаркьан гъузундар. ЧIивиди имбудар, жилиъ хулар дапIну, гьяйванатарси мукьариъ яшамиш шули гъахьну…

Гьамус дурариз азад апIбан гьякьнаан справкйир тувна. Хъа улихьди яшамиш гъахьи йишвариз кьяляхъ гъюз ихтияр адар», – гъапнийи дугъу.

Ибрагьимди учузра гьадму справка улупнийи. Гьадмуган узуз «депортация» кIуру гучI тувру гаф сабпи ражари гъеебхьнийзуз. Хъа учу му бай учухьна гьаз дуфнайир вуйиш, гьичра гъавриъ шуладайча!? Дугъу гьаму хулар учв аьхю гъахьи, чан абйир-бабарин хулар вуйиваликан мялум гъапIиган, вари ккебехънийи. Хулаъ айи сяътин яваш сес ебхьуйи. Дадайин машнан рангар ккадатIнийи. Адаш гъудужву ва баликан, хулар азад апIбан бадали, шубуд йигъ тувувал ккун гъапIну. Ибрагьимди инчI ккадиси гъапи: «Улихьна фици яшамиш шули гъахьнуш, гьамусра гьаци яшамиш йихьай.

Хулар ужуб гьялнаъ а, йиз адашдин зегьмет барбатI дапIнадар. Анжагъ, ич документар, шиклар, бязи хусуси шей’ар гъадагъуз ккундийзуз, хъасин узу гъягъидиза ва ич хизанди учву затра инжик апIидар».

Адашди дурарин мутму айи хулан раккин ачмиш гъапIу. Чпин шей’ар хъайи-хъайиганси дивнайивал гъябкъю балин уларилан нивгъар гъушу. Вари документар ва шиклар дугъу саб сумкайизди иву. Хъасин, адашдиз дих дапIну, дурари сатIиди мутзиин жюрбежюр шей’ар дивкайи кроватдин лизи кIулар ккадагънийи. Ибрагьимди лизи кIуларин зиин али кIакIар алдагъну, жилиин лизи чарч ккипнийи. Гьадму чарчлиинди кроватдин кIулар кIул исизди гъу тIурчIвнийи. Чарчлиинди гъатху манатар адахьуз хъюгънийи. Учу мюгьталди дийигънайча. Гьамкьан йисари мушваъ яшамиш духьну, гъвалахъ аьхю девлет хъайиваликан хабар адайчуз.

Кроватдин кьюбиб кIуларра ичIи гъапIиган, чарчлиин манатарин саб чIвеъ гъабхьнийи. Бали ич адашдихьан, хизандиъ швнур велед аш, гьерхнийи. Учу йирхьур вуйиб аьгъю гъабхьиган, дугъу, гьисаб дапIну, йирхьуб гъизилин манат адашдихьна туву. Имбудар чан сумкайиъ ивну, Ибрагьимди ич дадайикан вари шей’ар ишлетмиш апIувал ккун гъапIнийи. Баркаллагь дупну, мучIу йишван бай гъушнийи. Адашди му дюшюшдикан ктибтувал учуз къадагъа гъапIнийи, фицики сабпи нубатнаъди жаза учуз тувуз мумкин вуйи. Гьаддихъан мина ич хизандиъ айи гьарсар веледдиз Урусатдин аьхиримжи паччагьдин сурат кайи манатар гьякларси вучуз.

Наиля, Сталиндин репрессйирин машинди инсафсузди гъачIабкIу аьхю халкьдин барбатI гъапIу кьисматнан хабарсуз шагьид гъахьи яшлу дишагьлийин ихтилатнахъ хъпехъури амиди, маршруткара Мягьячгъалайин автостанцияйиккна хъубкьу. Яшлу дишагьлийин улихьна чан ришна худул гъафнийи. Думу, Наиляйизра баркаллагь дупну, гъагъи вахтарикан вуйи чан фикрарра чахьди хьади, инсанарин арайиъ гъудургу.

Таржума гъапIур Г.Мягьямедова