Фуну дявдира инсаниятдин тарихнаъ гъагъи ва хажалатну абцIнайи шил гъибтру. XX аьсриъ гизаф уьлкйирин ругариин дявйир гъахьнушра, инсанариз варитIан гучI тувуб Америкайи Японияйин Хиросима ва Нагасаки шагьрариз атомдин бомбар ирчуб ву. Гьар йисан 6-пи августдиъ вари дюн’яйи, атомдин бомбариан гъийиху инсанрихъан дерд зигури, Хиросимайин йигъ — ядерный яракь ишлетмиш апIбахъди женг гъабхру вари халкьарин йигъ къайд апIуру.
Гьелбетда, гъийин читин, Урусатди хусуси метлеб айи дявдин операция гъабхурайи вахтна, дюн’яйин ригъ алабхъру терефнан уьлкйир ва США, Украинайин миллетчйирин тереф уьбхюри, Урусатдиин экономикайин санкцийир илитIну, ихь уьлкейиз къаршуди дийигънайиган, учхьанра думу пашман йигъ кIваин дарапIди гъитуз шулдар.
1945-пи йисан США-йиъ атомдин бомба адабгънийи. Америкайин кIулиъ айидари дицдар кьюб бомба фашистарин терефкар вуйи Японияйизди ирчуз, гьаддиинди СССР-изра гучI ккапIуз къарар адабгъуру. Гьадмуган США-йин президент вуйи Труменди августдин садпи йигъари бомбар ирчуз амур гъапIнийи. Хиросима – Японияйин яракьлу кьувватар тямин апIру, уьлкейин кьибла терефнан къураматар уьрхюрайи кьушмарин штаб айи промышленностдин центр вуйи.
США-йин ВАС-ди Хиросимайиина бомба гвачIнинган сяаьт урчIвубдиз 15 дакьикьа дилибхнайиган ипнийи. 4,4 тоннайин гъагъ айи бомба шагьрин зиин 400-600 метр завуъ гъутIубкIнийи.
Японияйин Хиросима (6-пи август) ва Нагасаки (9-пи август) шагьрариъ ядерный бомбар тIуркIувалиан гъийихдарин уьмуми кьадар гьамусра мялум дар (140 агъзурилан 200 агъзуриинакьан). Уьмрихъ мягьрум гъапIдарин аьхюну пай ислягь агьал-йир вуди гъахьну. Бомба гъутIубкIу йишван кьялаъ айи 80 агъзуриинакьан инсанр дишлади гъийихну, имбударин аьжал хъана чIуруб гъабхьну. 4000 градусдин манишну инсанарин майтар саб шилра гъидрибтди гъургну. ТIубкIувалин кьувватну вари дагъитмиш апIури, швнуб-саб километр манзилнаъ йишвар цIин ялавну дидисну гъахьну.
ЧIивиди гъузу инсанарикра мялум дару уьзрар киври, сагъ апIуз даршули, йихури гъахьну. Японияйин гьюкмарин аьхю гъалатI гьадму гъабхьнуки, дурари, зегьерлу аьтрафариин яшамиш шули, гьадушв’ин шагьур цIийи алапIуз хъюгъну.
Магьа думу гьядиса гъабхьихъан-мина 78 йис гъубшну. Хиросима аьхю ва уткан шагьриз илтIибкIну. Амма шагьрин агьалйири думу йигъ саб дакьикьайиъкьан кIваълан гьапIрадар. Гьаци вушра, Японияйин Америкайихьна вуйи даккнишин рябкъюрадархьуз. Японияйин аьхюну пай агьалйири, Америкайихъди вуйи дяви 1941-пи йисан декабрин вазлиъ Япония Перл-Харбориина алжагъувалилан ккебгъну кIури, гьисаб апIуру. Хъа дявдин аьдати алжагъувална ядерный яракь ишлетмиш апIувал саб вуйинхъа? Ядерный яракьдин къурхулувалин вари гъавриъ а. Японияйин гизаф агьалйир дявдин кьяляхъ Америкайи Япония цIийи алапIуз гъапIу кюмекнанра гъавриъ а. Гьамцдар себебариз лигну, гъийин девриъ Японияйинна США-йин аьлакь-йир ужудар ву.
6-пи августдиъ гвачIнинган сяаьт миржибдиъ Хиросима шагьрин кьялан паркдиъ ядерный яракьдиз аьксивал улупбан пашман серенжем кIули гъябгъиди. Гьар йисан думу серенжем тешкил апIбан метлеб – дюн’яйин агьалйир гьамциб гъагъи дюшюш хъана арайиз гъювалихьан ярхла апIувал ву.
