Гьаму йигъари Хив райондиз нубатнан командировкайиз гъушур, узу «Сельсовет Кандикский» гъулан поселениейин глава Фридман Асваровдихъди гюрюшмиш гъахьнийза. Думу, учв отпускдиъ ашра, гъулан месэлйирикан, улихь дивнайи планарикан, гъабхурайи ляхникан вуйи суалариз жавабар тувуз саб манигъ’валра адарди рази гъахьнийи.

 

– Фридман Асварович, «Сельсовет Кандикский» гъулан поселениейин главади лихури, хайлин йисар вуяв. Узу увхьан гъулан администрацияйи аьхиримжи вахтна гъапIу ляхнарин натижйирикан ва улихь диврайи планарикан гьерхуз ккундузуз.
– Фунуб-вушра идарайин тамам апIурайи ляхнар я эвелиндар, ясана аьхириндар шлуб дар. Саб ляхнин натижа арайиз гъафибси, тмуну месэла гьял апIуз хъюгъну ккунду. Гьаци учура гъулан поселениейиъ гьисабнаъ айи Гъвандикк, ЦIудихъ, Арчугъ гъуларин ва Сюгют участокдин улихь дийигънайи месэлйир гьял апIру рякъяр агурача. Гьамусяаьт ЦIудихъ гъулаъ цIийи мектеб тикмиш дапIну ккудубкIна ва думу урхбан цIийи йисан гьяракатнаъ ипуз гьязур шулача. Имбуб анжагъ мектебдин гьяятдиъ асвальт улубзувал ву. Гьаму йисан гьял апIуз улихь дивнайи месэлйирикан саб – Гъвандикк–Чювекк гъуларин арайиъ айи рякъ хяхял ккабхьну рас апIувал ву. ИкибаштIан, асвальт улубзнийиш, лапра ужуди хьибдийи. Асвальт улубзбан гафар а, амма республикайин бюджетдиан думу ляхнариз пул жара апIурадар.

– Гъулан поселениейик 4 гъул кахьра гъапнийва. ВаритIан учIру месэлйир фунуб гъулаъ а?
– Мисалназ, Гъвандикк штун месэла гьял дапIну ккудубкIнадар.

– Узуз айи мялуматариинди, гъулаз шид дизигна, аьхир. Месэла хъанара учIру гьаз дубхьна?
– Ав, Зубайдат, шид гъизигунча. Гъулаъ шид а. Амма бязи касари думу шид чпин хутIлариз, багълариз деебтура, гьаддиз думу жара хизанарихьна рубкьурадар. Учу му месэлайин гьякьнаан гъуландарихъди гъаврикк ккаъбан сюгьбатар гъахурача. Гьелелиг месэла гъагъиди гъубзра.

– Штухъди аьлакьалу мес-элайикан улхури амиди, узуз гъеебхьу сабсана мялумат ачухъ гъапIнийиш, ккундийзуз. Гъвандиккинди гъюрайи нирин шид ГъуштIил гъулазди ктабгъну кIури, хабрарра а. Гьаддиз гъулаз шид бегьем шуладар. Гьамдин гьякьнаан фу пуз шулу?
– ГъуштIлари кадабгънайи штун месэла гъи – закур гьял апIиди. Сяргьятар гьадатIбан цIийи генеральный план тасдикь дапIна. Гьадму пландиин биналамиш духьну, нир фунуб гъулан аьтрафарилан гъябгъюраш, ахтармиш апIурча. Гьадмуган, эгер шид Гъвандикк гъулан сяргьятарилан гъюраш, думу Гъвандикк гъулазди хъипуз йикьрар дапIнача.

– Жара гъулариъ убхъру штухъди аьлакьалу месэла фициб гьялнаъ а?
– ЦIудихъ гъулаъ убхъру штун месэла гъагъиди ву. Му гъул штухъди тямин апIбан месэла Хив райондин глава Ярмет Аьлиметовичдин улихьна адабгъунза. Арчугъ гъулан сиварин аьтрафариин али шид ЦIудихъ гъулаз зигбанди вуча. Манзил лап ярхла вушра, му месэла гьял апIру рякъяр агурача.

– Мисалназ, фу рякъяр?
– Гьамусяаьт агьалйирин яшайиш мюгькам апIру шартIар арайиз хуз швнуб–саб программа, проект гьяракатнаъ ирчра. Гьадрарикан вуди «Городская среда», «Ерли жягьтлувалар» («Местные инициативы») ва гьацдар жарадар улупуз шулу. Гьадму программйирин бинайиинди проект тартиб дапIну, шид ЦIудихъ гъулаз хуз планламиш дапIнача.

– Фридман Асварович, рякъярин гьялра гъагъиб ву…
– Рякъяр, рякъюравуз, Зубайдат, цци гъургъу аьхю мархьари чIур гъапIну. Гъвандикк ва жара гъуларин рякъяр мархьлин штари ккудухну. Цци Гъвандикк гъулан айитI кьюб бицIи гьяж рас апIуз планламиш гъапIнийча. Мархьарин кьяляхъ рякъяриъ хяхял абхьунча. Амма абхьу хяхял руг кайиб гъабхьну. Гьаци вушра, рякъяр саб тягьяр къайдайиз гъахунча. Багахь гележегдиъ Гъвандикк гъулазди гъюру Гъюржерикк йишв’ан мина вуйи рякъра къайдайиз хуз пландик кайич.

– Уву Сюгют гъул ичв поселениейик кабхъра гъапнийва. Думу гъул Дербентдиз багарихь хьайи галариин ерлешмиш дубхьна. Думу гъулан агьалйириз ичв идарайиз илтIикIуз гъагъиди дарин?
– Дюзди гъапиш, гъул райондиз багахьди ерлешмиш дубхьнайган, фунуб-вушра месэла гьял апIуз гьииди шулу. Думу гъулан агьалйири, чпиз жюрбежюр справкйир вая жара кагъзар ккун апIури, учуз телефондиан зенгар апIуру. Дурариз лазим вуйи кагъзар хьади Хивна дурарин улихьна гъягъюри шулча.

– Уву ухдихъан мина Сюгют участокдиз гъулан статус тувбан месэла гьял апIуз хъюгънайва. Дидин натижа фициб гъабхьну?
– Ав, Сюгют участокдиз гъулан статус тувбахъди аьлакьалу ляхнихъ хъюгънача, амма месэла гьял апIувал улихь гъябгъюри адар. Эгер Сюгют участокдиз гъулан ччвур тувнайиш, гъулан аьтрафариин али жилариин, гъулан айитI вуйи месэлйир гьял апIуз гьииди хьибдийи. Думу малар – марччар алдаъру йишвси гьисабназ гъадабгънайивализ дилигну, Сюгютдиз бюджетдиан финансар жара апIбан бадали, думу гъул жаради кипуз шуладар. Думу гъулан жилар РД–йин гьюкуматдин мутмуйин гьисабнаъ а. Душваъ 65-рихьна хизанар яшамиш шула, мектеб, ФАП либхура.

– Гъулан аьтрафариин жигьилариз лихру йишвар адар. Дурари чпин хизанар фици уьрхюра?
– Гьяйифки, узукра гъалабулугъ’вал кипрайи месэлйирикан саб – гъулариъ жигьилар гъузри адрувал ву. Дурарин гъавриъ ахъуз шулу, гъулариъ ляхин адар. Гьаддиз жигьилар хизан уьбхюз, пул гъазанмиш апIуз жара йишвариз гъягъюз мажбур шула.

– Хъа гъулан аьтрафариин жил арендайиз гъадабгъуз, гьадушв’ин лихуз мумкинвал адарин?
– Гъулан айитI ва багахь гъирагъариин ерлешмиш духьнайи жилар, гъулан жямяаьтдин комиссия уч дапIну, 5 йисан гъулан мяишатдин жиларси ишлетмиш апIуз гъуландарин арайиъ пай дапIнача. ИчIиди дирчнайидар сиварин жилар ву. Жил арендайиз гъадабгъуз ккуни касарихьан думу 49 йисахьнакьан ккуни вахтназ арендайиз гъадабгъуз шулу.

– Арчугъ гъулкан фу пуз шулу?
– Арчугъ гъулаъ 9 хизан яшамиш шули ами. Мархьарин кьяляхъ, думу гъулаз вуйи рякъярин аьгьвалатра цIиб гъагъи гъабхьну. Гъубшу йисан думу гъулаз вуйи рякъяр рас гъапIнийча. Амма аьхю мархьари дурар пуч апIура. Арчугъ гъулаз гъягъру рякъюъ тарихдин багьалу мяна айи гъяд алабхъуру. Думу шлубкьан уьбхюз ккундучуз.

– Аьхиримжи йисари уьлкейиъра, республикайиъра гъулар, шагьрар артмиш ва уткан апIру программйир гьяракатнаъ ирчра. Думу программйир учву фици ишлетмиш апIурачва?
– Ав, гьацдар программйир а. Мисалназ, «Ерли жягьтлувалар» «Городская среда» программйирикан улхуруш, гьарсабдиз хусуси кагъзар, кадастровый паспорт ва гьацдар жара документар гьязур дапIну ккунду. Дурариз гьарубдиз пул лазим ву. Хъа думу метлебариз харж апIуз администрацияйиъ дакьатар адар. Гьаци вушра, саб программайиинди гъулан кьялаъ администрацияйин гьяят, инсанар уч шлу йишв, плитка кабхьну, скамейкйир дивну, гьязур апIуз ва аквар зигуз пландик кайич. Мидланна гъайри, гъулан гъирагъдиъ РД-йин Халкьдин Собраниейин депутат Нариман Асваровди чан дакьатарихъ стадион тикмиш апIбан ляхнар ккергънийи. Гьадму проектра аьхириз гъабхнийиш, харжи хьибдайи. Хъа, гьяйиф, думу касди стадиондин бина кивну. Хъа, адми-нистрацияйиз пулин дакьатар адрувализ дилигну, ляхин аьхи-рихъна хуз шуладарчухьан.

– Республикайин хайлин районариъ гъи зир-зибилихъди аьлакьалу месэлара учIруди дийибгъна. Гъвандик гъулан поселенийиъ аьгьвалат фициб ву?
– Учу гъул зир зибилихьан марцц апIбан гьякьнаан «ЭкологиКа» кIуру фирмайихъди йикьрар гъийитIунча. Амма гъул’ан зир зибил марцц дарапIри, кьюбпи ваз ву. Му месэлара гъулаъ учIруди дийибгъна. Жюрбежюр йишварихь хъархъсар уч дапIна, амма дурар гъахру машин адар.

– Фридман Асварович, урхбан цIийи йис ккебгъра. Мектебарин гьязурлугваликан фу пуз шулвухьан?
– Саки вари мектебар урхбан цIийи йисахьна гьязурди а. Гъюру йисан Гъвандикк гъулан мектеб «100 мектеб» проектдик кипуз ккундучуз. Вари кагъзар уч дапIну, Мягьячгъалайиз хъадаънача.

– Думу программайиинди мектебар рас апIбаз пул деебтбан бадали, сифте инвес-торар аш ахтармиш апIура. Учвуз дурар айин?
– Ав, инвесторар хьиди. Узу Гъвандикк гъулан мектеб ккудубкIу гизаф ватандашариз зенгар гъапIунза ва гьадму проектдикан, мектеб рас апIуз пулин кюмек лазим вуйиваликан гъапнийза. Рази гъахьидарра а, саб жюрейинра кюмек апIударча, кIурударра гъахьну. Ихь айи кьувватариинди ва ватандашарин кюмекниинди му месэлара гьял апIидихьа.

– Фридман Асварович, сюгьбат гъабхбаз чухсагъул. Гъулан поселениейин глава азад вахт адру гъуллугъчи ву. Гьит, увуз яв гъуллугънан вазифйир тамам апIбаъ вари гъуландар кюмекчйир ишри. Думуган увхьан фунуб-вушра месэла гьииди гьял апIуз хьибди.