Гьар йисан декабрин 1-пи йигъан вари дюн’яйиъ СПИД-дихъди женг гъабхру йигъ къайд апIури шулу. Дидин метлеб – ВИЧ/СПИД-дин гъагъи месэлйирикан инсанарин арайиъ артухъди мялуматар тарагъувал, агьалйирин фикир думу эпидемияйихъди женг гъабхбахьна жалб апIувал ву.
Гъийин девриъ ВИЧ-инфекцияйин эпидемия сагъламвалин, инсандин ихтиярарин ва социалин циркларин варитIан гъагъи месэлйирикан саб вуди гъубзра. Анжагъ саб гъубшу йисан вари дюн’яйиъ му уьзриан тазади аьзарлу гъахьи 1,7 миллион касар ашкар гъахьну, хъа 770 000 кас гъи-йихну.
Гъябгъюрайи йисан эвелариъ Урусатдиъ ВИЧ-инфекцияйиан аьзарлу духьнайи 1,3 миллион (1 326 239) кас гьисабназ гъадагънайи. 2019-пи йисан анжагъ 1-пи кварталиъ РФ-диъ ВИЧ-инфекцияйиан аьзарлу хьпан 47 971 таза дюшюшар ашкар гъапIну.
Дагъустан Республика-йиъра ВИЧ-инфекция кайи агьалйирин кьадар йислан-йисаз артухъ шула. Гъябгъюрайи йисан 10 вазлин арайиъ Республикайиъ 213 цIийи дюшюш гьисабназ гъадагъна (гъубшу йисан тялукь вахтна дицдар дюшюшар 159 вуйи). Му улупбари уьзур 34% артухъди тарабгъурайиваликан шагьидвал апIура. Дагъустандиъ ВИЧ-инфекцияйин сабпи дюшюш 1989-пи йисан ашкар гъабхьнийи. Гьадму йисхъан мина гъийиз республикайиъ СПИД уьзриан 3316 кас аьзарлу гъахьну, дурарикан 1049 кас гъийихну.
Улихьна йисариси, гьамусра республикайиъ му уьзур кади гьисабназ гъадагънайи аьзарлуйирикан 67,2% – жилари, хъа – 42,2% дишагьли-йири тяйин апIура.
Му уьзур тарабгъбан асас далил – чиб чпихъди бегьемди таниш дару жилижвуван ва дишагьлийин арайиъ лап багагь аьлакьйир хьувал ву. Гьаму рякъ’ан аьзарлу гъахьидари уьмуми гьисабниинди 88% тяйин апIура. Наркотикар ишлетмиш апIурайи вахтна аьзарлу гъахьидарин кьадар 11%-диина ис дубхьна. ВИЧ-инфекция кайи бабарикан 355 бицIир гъахьну, дурарикан 16 гъябгъюрайи йисан.
Цци республикайиъ ВИЧ-инфекция каш 337 агъзур касдин сагъ’вал ахтармиш гъапIну. ВИЧ-инфекцияйин профилактика апIбак агьалйирин тестирование гъабхувалра кабхъра. Диди уьзур бедендиъ тазади амиди ашкар апIуз кюмек тувру. ВИЧ-инфекцияйин диагноз фукьан ухди дивиш, гьадмукьан ухди сагъ апIувал ккебгъуз, думу СПИД уьзриз илтIибкIуз гъидритуз, инсан вахтназ улихьна кечмиш дархьуз мумкинвал тувди.
ВИЧ-инфекция сагъ апIру дарман гьелелиг адабгънадар, гьаддиз му уьзур сагъ апIуз даршлударин гьисабнаъ а. Думу уьзрихьан уьрхбан бадали, профилактикайин вари мумкинвалар ишлетмиш апIури ккунду. Эгер ВИЧ-инфекцияйиан аьзарлу гъахьнуш, СПИД-дихъди женг гъабхру ва профилактикайин центрин духтрарихьна кми-кмиди гъягъюри, уьзур гъагъи дархьуз думу гюзчиваликк уьбхюри ккунду. Мицдар дюшюшариъ ярхи уьмур хъапIузра, сагъу велед арайиз хузра вари мумкинвалар а.
Дагъустан Республикайиъ айи Роспотребнадзорин Управлениейи, вари Урусатдин «Дийибгъ ВИЧ/СПИД» Акцияйин тереф уьбхювалихьна дих апIури, республикайин вари агьалйирикан ВИЧ-инфекция каш ахтармиш апIру тестирование гъабхувалиъ иштирак хьувал ва му уьз-рин профилактикайин къайдйир уьрхювал ккун апIура.
