Ватандин Аьхю дявдиъ гъалибвал гъадабгъну 75 йис тамам шула. Му йигъ Урусатдин гьарсар ватандашдиз аьхю машквар ву.
Ватандин Аьхю дявдин чюлиъ гъийихдариз, уьмриан гъушу ветеранариз, ихь арайиъ гъира яшамиш шули айи дявдин иштиракчйириз гьюрмат апIури, ухьу гъавриъ духьну ккунду: дявдиъ дурари улупу дирбаш’валиинди, игитвалиинди, фронтдин далу терефнаъ ихь абйир-бабари гъизигу зегьметниинди Гъалибвал гъазанмиш гъапIну. Дурари жилиин ислягьвал дебккну, наслариз ихь Ватандин азадвал гъюбхну. Аьхю Гъалибвал багахь гъапIдар кIваинди уьрхюрахьа.
Хив райондин Асккан Яракк гъул’ан вуйи Садикь Аьбдурягьманович Мусаев Ватандин Аьхю дявдиъ ислягьвал багахь гъапIу ихь ватанагьлийирикан сар ву. Думу 1916-пи йисан бабкан гъахьну. Садикь Мусаев 1939-пи йисан Советарин армияйиз чан буржи тамам апIуз, хулаъ чан хпир ва бицIир дитну, гъушнийи. Дяви ккебгъуз кьюб-шубуб ваз ккимиди, думу армияйиан гъафнийи. Думу вахтнан жигьилариз уьмрикан мянфяаьт ктабгъуз мумкинвал гъибтундар. 1941-пи йисан дяви ккебгъиган, Ярккарин гъул’ан гизаф баяр-жилар фашистарихъди вуйи дявдиз гъушнийи.
Лейтенант Садикь Мусаев Белорусский 2-пи фронтдин 33-пи Армияйин Рославльдин стрелковый 344-пи дивизияйин стрелковый 1154 полкнан минометдин взводдин командир вуди гъахьну.
1942-пи йисан женгариъ зиян дубхьну госпиталиъ сагъ апIбан кьяляхъ, думу 10 йигъазди гъулазра гьаънийи. Дугъаз дявдин сабпи орден тувбан гьякьнаан вуйи кагъзиъ гьамци дибикIна:
«Юлдаш Мусаев – дяви ккебгъхъан мина Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи ву. Сабпи ражари дявдин женгариъ дугъан кIулиз зиян гъабхьнийи, кьюбпи зиян – Украинайин Харьков шагьрин багарихь, шубубпи ражари Калининский областдин Тоцкое кIуру йишваъ ликриз зиян гъабхьну. Садикь Мусаев мюгькам низам, къайда хъайир, чахьна тIалаблу, чан ихтиярназ тувнайи эскрарин гъуллугъар тамам апIбаз фикир туврур ву. Думу Ватандин Аьхю дявдин 2-пи дережайин орден тувуз лайикь ву.
Рославльдин 344-пи стрелковый дивизияйин командир, полковник Дружинин.
1944-пи йис, 10-пи июнь».
1944-пи йисан 12-пи июндиъ 33-пи Армияйин кьушмариз дявдин пешкешар тувбан гьякьнаан вуйи приказдиъ гьамци дибикIна:
«Немцарин чапхунчйирихъди вуйи женгар гъахруган командованиейин улихь дивнайи дявдин месэлйир чешнелуди тамам апIбаз ва женгнаъ улупу дирбаш’вализ, жюрэтлувализ дилигну, минометарин взводдин командир, лейтенант Садикь Аьбдурягьманович Мусаевдиз Уьру Хядран орден тувуб».
Приказдин исихъ 33-пи Армияйин кьушмарин командующий, генерал-лейтенант Кроченкиндин, 33-пи Армияйин дявдин Советдин член, генерал-майор Банийчукдин, 33-пи Армияйин штабдин начальник, генерал-майор Пенчевскийдин къулар дизигнайи.
Садикь Мусаев дявдин кьяляхъ 1947-пи йисан багъри гъулаз хъадакну гъафну.
«Адаш, дявдиъси, чав апIру гьарсаб ляхниъра жавабдар кас вуйи. Дявдин кьяляхъ йисари думу Хив райондин компартияйин инструкторди лихуз хъюгънийи. ЦIиб вахтналан компартияйин тIалабниинди Хив райондин «Гъалибвал» колхоздин председателди Ляхла гъулаз гьаънийи. Ужур председатель жвуван гъулазра лазим вуйивализ дилигну, багъри гъуландарин тIалабниинди думу «Уьру Хяд» колхоздин председателди Асккан Яраккна гъафнийи. Мидланра савайи, дугъаз «Юзбековский» рабочкомдин председателвал апIувалра алабхънийи.
Адашдизна дадайиз 6 веледра айи. 1974-пи йисан пенсияйиз удучIву ич адаш чан хизандихъди Дербент райондин Ш.Аьлиевдин ччвурнахъ хъайи совхоздиз кючмиш гъахьнийи. Пенсияйиъ аза дупну, адаш сабанра ляхин дарапIди гъузу кас дайи. Душваъра дявдин ва зегьметнан ветеранарин советдин председателвал апIури гъахьну», – аьхю гьюрматниинди ктибтура ветерандин бай Аьбдулхаликь Мусаевди.
Ватандин Аьхю дявдиъ гъалибвал гъадабгъну 40 йис тамам хьпаз лигну, Садикь Мусаевдиз Ватандин Аьхю дявдин сабпи дережайин орден тувну. Дугъаз гьацира «Гьюрматнан лишан» орден, 20-дилан зиина медалар ва 30-рилан зиина грамотйир а. Гьюрматлу ветеран 1996-пи йисан уьмриан гъушну, думу Мамедгъалайиъ накьваригъ кивна.
«Адашди чан веледариз, худлариз дявдин йисарин читинваларикан гьарган ктибтури шуйи. Фун абцIну ипIуз уьл адру читин вахтар, дявдин гъагъи йисар, дявдин кьяляхъ йисар – дурар улуркьу касдин кIваълан гъягърудар дар.
Адашди кми-кмиди чан Сталиндихъди вуйи гюрюш кIваина хуйи. Дугъу ктибту саб дюшюш кIваина хуруза. Чан взводдиз эскрари хъчIюрхюри сар кас гъахнийи, кIур. КIару чIардин му эскриз бегьем урус чIалра аьгъдайи. Кавказдин миллетдин вакил вуйивализ лигну, адашди думу наънан вуш аьгъю гъапIну. Му вуйиштIан Хив райондин Зилдикк гъулан агьали Мусаиб халу. Думу чан дестейихъан хъадахъну айи. Адашди дугъан командириз дих дапIну, гъабхьибдикан ктибтну, ватанагьлийиз кьяляхъ гъягъюз кюмек гъапIну», – ктибтну учуз Аьбдулхаликь Мусаевди.
* * *
Дявдиан кьяляхъ дяргъи касарин арайиъ чпикан шилкьан имдарди гъудургдарра а. Ва гъийин деврин вакиларин асас вазифа – дицдар эскрарин шил абгувал, дурарин гъунарарикан мялуматар вари халкьдиз, асас вуди жигьил наслиз, ашкар апIувал ву. Гьюрматлу ватанагьлийир! Ватандин Аьхю дявдиъ иштирак’вал гъапIу ичв багахьлуйирикан макьалйир дидикIну, «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиз хътаувал ккун апIурача. Гъит дурари улупу гьунарарикан ихь вари халкьдиз аьгъю ибшри, дурар ихь тарихдиъ гъузри.
