Шарафудин Дашдемиров
Йисан аьхир, аьдат вуди, ккудушу ляхнарин натижйир йивру ва апIуз кка-йибдин планар дивру вахт ву. 6-пи декабриъ, гьербе йигъан, Мягьячгъалайиъ Этнический культурайин центриъ Дагъустандин Правительствойин кIулиъ айи Аьбдулмуслим Аьбдулмуслимовди, республикайин журналистарихъди гюрюшмиш духьну, яркьу пресс-конференция гъубхну. Мина урус ва милли чIалариинди вуйи телевидениейин, радиойин, газатар-журналарин – яни меркездиъ айи вари СМИ-йин вакилар уч гъахьнийи.

 

Тамам юкьуб сяаьтна кIули гъубшу пресс-конференцияйин сабпи пайнаъ Аь. Аьбдулмуслимовди, республикайин яшайишдинна гьясил апIбан вари терефарикан, экономикайин циркларикан, ккудушу йисари фицдар натижйирихъна гъафнуш ва улубкьурайи йисан республикайин гьюкмари фицдар месэлйир гьял апIуз планламиш дапIнаш, якьин ляхнариинди, гьисабариинди ва процентариинди яркьу мялумат тувну. Пресс-конференцияйин кьюбпи пай айи игьтияж’валарикан журналистари гьязур дапIнайи ва докладдин мялуматариан удучIвурайи суалариз ва премьерин жавабариз гъубшнийи.

Аь. Аьбдулмуслимовдин гафариинди, Правительствойи, кьаназ дидрипди, ухди дапIну ккуни ляхнар тяйин апIбаъ дагъустанлуйирихьан вуйи теклифарра гьисабназ гъадагъна. Фицики гьюкмин удукьувал, агьалйирин игьтияжарин гъаври ади, дурар республикайин программйирик кирчри, шлукьан гизафдар юрутмиш апIуз удукьувалилан асиллу ву. Гъюз имбу ляхнарикан улхури, Аьбдулмуслимовди 2024-пи йисан шлу асас гьядиса – Урусат Федерайияйин Президентдин сечкйир – кIваин гъапIну, ва СМИ-йи мялуматвалин ляхнар фици гъахуруш, сечкйирин натижа саб кьадар гьаддиканра асиллу ву, гъапну.

Гъубшу гьяфтайиъ Дагъустан Республикайин Главайихъди гъабхьи прямой эфириъ агьалйири улихь диву месэлйирикан бязидар гьял дапIна, саб кьадар месэлйириин гьамусяаьт лихура, хъа имбудар, гьисабназ гъадагъну, гележегдиъ юрутмиш апIуз республикайин гьюкмари чпин ляхнарин планарик кирчна. Мидира тамам апIбан гьюкмин органари агьалйирихъри ачухъди ляхин гъабхурайибдин шагьидвал апIура, къайд гъапIнийи Аьбдулмуслимовди.

Дагъустанлуйирин яшайишдин месэлйирикан мялуматар тувувал республикайин Правительствойин кIулиъ айири хусуси мяна айи дявдин операцияйилан ккебгъну. Дугъу, му жигьатнаан республикайи вари гьюкуматдихъди «сабси эл хътабгъура», гъапну. Дагъустанлуйирин зегьметниинди Запорожский областдин Михайловский райондиъ яшайишдинна тямин апIбан 32 объектар тазакIултIан дивра, думу ляхнариз ихь республикайи тамам 200 млн манат пул харж апIура. Яшайишдин игьтияжар гьуркIбан бадали 2022-пи йисан ихь республикайиъ тешкил дапIнайи «Вари сатIиди» фонддиз резервный фонддиан 600 млн манат, хъа жюрбежюр мяднариан гъюрайибра кади 848 млн манат пул гъафну. Дидкан му фондди 650 хизанарихьна ва зийнар гъахьи эскрарихьна 711,8 млн манат пул гъурубкьну. Мидлан савайи, кечмиш гъахьидарин кюлфетариз жюрбежюр кюмекарра апIура.
Аьбдулмуслимовди гьацира Дагъустандин Глава С.А. Меликовдин табшуругъниинди Донбассдиз, Сирияйиз ва Гъазайин Секториз кюмекнан дакьатар уч гъапIу ва чпин самолетариъди думу гъагъар йишв’ина гъурукьу республикайин МЧС-дин гъуллугъчйириз баракаллагь гъапну. Дугъу гьацира чан разивал ва аферин гьаму кьанди республикайиъ «КIваинди уьр-хбан багълар» итуз хъюгънайидаризра мялум гъапIну. «Багарихьди, аьхю духьну, му багълари кюкю адабшвиди, ва хусуси мяна айи дявдин операцияйиъ улупу ихь кьягьяларин намуснакан, лайикьлуваликан, дирбаш’валикан ва игитваликан ихь кIваин апIури гъибтбиин инанмиш вуза», – гъапнийи Аь. Аьбдулмуслимовди.
Дагъустандин макроэкономикайикан улхури, дидин артмиш’вализ манигъвал апIурайи чIатан шартIарра гьисабназ гъадагъишра, республика йис’ан-йисаз дурумлуди ва мюгькамвалиинди артмиш шула, гъапну премьер-министри. 2023-пи йисандин 9 вазлин арайиъ жямяаьтлугъдинна экономикайин еришди гьамцдар улихьна гъягъбар улупура: промышленностдин гьясил апIбар – 2,8%, гъулан мяишатдин гьясил апIбар – 3,2%, асас капитализ инвестицйир – 22,4%, тикмиш’валин ляхнар – 4,0%, яшамиш шлу хулар – 1,8%, ариш-веришдин ляхнар – 5,2% ва гь.ж.

Ктабхъурайи йисандин 9 вазлин арайиъ гьарвазлин маважиб кьялан гьисабариинди 10,1%, хъа якьинди вуйи маважиб 5,3% артухъ гъабхьну. Агьалйирин нуфусдин кIулихъ вуйи гъазанж 13,4%, хъа якьинди вуйи гъазанж 9,2% зиина гъабхьну.
2023-пи йисандин улупбариз ва республикайиъ айи вари мумкинвалариз гъилигиган, улубкьурайи йисанра гьаму къайдайин улихьна гъяру дигиш’валар хьиди. Гьамци ВРП-йин артмиш’вал – 3,1%, промышленностдин ва гъулан мяишатдин гьясилвалар – тялукь вуди 3,7% ва 3,5%, инвестицйир – 5,2%, ариш-веришдин ляхнар – 5,2%, кьялан гьисабариинди гьарвазли бикIурайи маважиб – 10,1% за хьиди.

Цци июлин вазли Правительствойи Дагъустан Республикайин 2030-пи йисазди вуйи Жямяаьтлугъдинна экономикайин артмиш’валин стратегия юрутмиш апIбан план тасдикь гъапIну. Дидин мяна гизаф вахтназ вуйи артмиш’валин ляхнар ва серенжемар лазим вуйи къайдайиинди гъахуб ву.
Республикайин бюджетдикан улхуруш, ккудубшу 11 вазлин арайиъ 162 млрд манатдин гъазанж, ваяки 2023-пи йисаз улупнайибдин 91,1% арайиз гъафну. Налогарин ва налогар дару гъазанжариан бюджет, 5,1% улихьна дубшну, 36,8 млрд манатдин кьадарнаъди (1780,7 млн манатдин артухъди) тамам гъабхьну. Амма йисазди тяйин дапIнайибдихь тевган, гьелелиг кьяляхъ хъими – гьамусдиз тамам дапIнайиб вари 83,6% ву. Гьаци вушра жямяаьтлугъвалин эгьемият айи ва сабпи нубатнаан дапIну ккуни харжарин мажбурнамйир 2023 йисан заминвалиинди ва гьуркIну тамам апIиди.
Аьбдулмуслим Аьбдулмуслимовди пресс-конференцияйин вахтна республикайин экономикайин цикрлариъ гъазанмиш дапIнайи хъуркьувалариканра яркьуди ктибтнийи. Дурарикан газатдин гъюру нумрайиъ мялуматар тувдича.