Гюльнара Мягьямедова
1989-пи йисан февралин 15-пи йигъ Советарин Союздин вари халкьарин кIваъ гьаргандиз гъубзди. Думу йигъан Афгъанистандиан Советарин кьушмарин аьхиримжи десте адаъну, читин дявдин операция ккудубкIнийи.
ЦIибдиси Афгъанистандин тарихра кIваин апIурхьа. 1973-пи йисан уьлкейин айитI дявдин гъярхьувалар хьпан натижайиъ, Афгъанистан республика вуди мялум гъапIнийи. Хъа 1978-пи йисан халкьдинна демократвалин партияйин регьбрари гьюкуматдиъ аьхю дигиш’валар дапIну, Афгъанистан демократвалин республикаси мялум гъапIнийи. Натижайиъ думу уьлкейин айитI политикайин аьгьвалат лап гъагъи гъабхьнийи. 15 республикайикан ибарат вуйи Советарин Союздихъди сатIи сяргьятар айи Афгъанистандиъ къайдасузвалар хьуваликан ихь уьлкейиз хатIа айивализ дилигну, 1979-пи йисан душваъ Советарин кьушмарин дестйир тIаънийи.
1979-пи йисан декабрин вазли Советарин кьушмар Афгъанистандиъ тIаиган, думу дяви 10 йисан давам шул кIури, саринра фикир дайи. Гьадму 10 йисандин арайиъ Афгъанистандин ругариин 620 агъзур дявдин гъуллугъчйири, гьадму гьисабнаъди Советарин Армияйин 525 агъзур гъуллугъчийи, 5 агъзур офицерари ва эскрари, 21 агъзур ватандаш гъуллугъчйири, хъа гьацира 95 агъзур КГБ-йин, айтIан кьушмарин ва милицияйин вакилари чпин ватанпервервалин буржи тамам апIури гъахьну. Афгъандиъ кIули гъушу дявдин женгариъ кьягьялвал улупбаз дилигну, 200 агъзуртIан зиина дявдин гъуллугъчйир медалариинди ва орденариинди лишанлу дапIна (11 агъзур йикIбан кьяляхъ), 86 кас Советарин Союздин Игит ччвурназ лайикьлу гъахьну (28 кас йикIбан кьяляхъ).
Афгъандин дявдин завал гъябкъдарин арайиъ Табасарандин хайлин вакиларра ади гъахьну. Гьадрарикан сар Жвулли гъулан агьали Мусаиб Мирзабегов (шиклиъ) ву.
Мусаиб Мирзабегов Жвулли гъулаъ Аьлибег ва Назханум Мирзабеговарин аьхю хизандиъ бабкан гъахьну. Аьлибег ими уччвуб сес айи, ужур зегьметкеш, гьарсаб мяракайиин ухшар алапIру, зурна йивуз лап ужуди аьгъю дирбаш кас вуйи. Мусаиб дурарин хизандиъ йирхьурпи велед вуйи. Дугъу мектеб ккудубкIруган, Афгъанистандиъ дявдин гьарай айи ва гьаруриз Афгъанистан фу-вуш аьгъяйи. Маскуриъ халачйир урхури деънайи дадйири, чйири армияйиз душнайи чпин баяр, чвйир Афгъанистандин дявдин цIигъ гъядряхъювал Аллагьдикан ккун апIури, дюъйир апIури шуйи. Магьа мектеб ккудубкIнайи Мусаибдизра Советарин армияйиз дих апIури, повестка гъафнийи. Думу Афгъанистандиъ ахъур кIури, шлин фикир вуйи?
«Узуз 1983-пи йисан хьадукран призывдин вахтна повестка гъафнийи. 29-пи майдиъ Дагъустандиан жигьил призывникарикан ибарат вуйи ич десте Батайск шагьриз гъубхнийи, хъа 2-пи майди гьадушв’ан Ашхабаддиз гьаънийи. Душваъ учу дявдин гъуллугънахъди вердиш апIури 6 ваз дубхьну ккундийи. Амма ич учебкайин вахт, лазим вуйи йишваъ эскрар гьуркIри адрувализ дилигну, жикъи гъапIнийи, ва учу Термез шагьриз гьаънийи. Дилин тина, гъядра алди, Хайратон шагьур рябкъюру. Душваъ лап цIиб вахтнатIан имдайча. Хъасин учу Самарканд шагьриз гъухнийи. 1983-пи йисан 24-пи декабри Самарканддиан самолетдиъди йишвну учу Афгъанистандин Шинданд шагьриз гъафнийча. Эскрар айи самолетар йишвну тIирхури шуйи, фицики, душмнари ракетйир йивури, завуъ айи самолетар тIуркIуйи», – ктибтнийи Мусаиб Мизабеговди.
«Ич дестейин дахилнаъ айи миллетарикан улхуруш, гизафси урус ва белорус, узбек, таджик баяр вуйи. Учухъди хъайи таджик баяр афгъанарин чIал аьгъюдар вуйи, дурар таржумачйирси шуйи. Телефонар, интернет думуган адайи. Гъулариз кагъзар дикIури шуйча. Ич кагъзариз дадйир ккилигурайиб аьгъяйчуз.
Ерли агьалйирин учухьна вуйи рафтарикан улхуруш, гьелбетда, ич машнаъ дурари чпин разивал улупуйи, хъа дурарин кIваъ фу аш, саризра мялум дайи. Ич частнан командирари ерли агьалйирихъди аьлакьа уьбхюз ихтияр тувдайи. Думу вахтнаъ аьгъдарди алдабгъу гьарсаб лик аьхю хатIа хьуб мумкин вуйи.
Афгъанистан учв ихь уьлкейихь тевуз шлу йишв дар. Душван табиаьт жараб ву: къуру дагълар, гъумар, хъа инсанарин яшайиш лап аьжузуб вуйи.
Дявдин женгариъ учухъди гъуллугъ апIурайи хайлин баяр гъийихнийи, хайлиндариз зийнар гъахьнийи. Думу вахтар кIваин апIуз затра ккун шулдар», –къайд гъапIнийи Мусаиб Мирзабеговди.
Улихьнаси социалин сетариъ Табасаран райондин Жвулли гъулан агьали Фарман Мусаибович Мирзабеговдиз «Йихурайидар уьрхбаз лигну» медаль тувну, кIуру мялуматар гъурхиган, Мусаиб Мирзабеговдин бай вуйивалиин саб шакра гъубзундайиз. Гьелбетда, узу дугъканра суал тувнийза.
«Ав, Фарман Украинайиъ гъябгъюрайи хусуси метлеб айи дявдин операцияйин иштиракчи ву. Дугъу Каспийскдиъ гьюлин пияда кьушмариъ контрактдиинди гъуллугъ апIури 5 йискьан ву. Фармну чан гъуллугъ намуслувалиинди тамам апIура. Жвувахъди женгнаъ айи, дерд-хажалат пай апIурайи, саб суфрайихъ уьл ипIурайи инсанар лап багъри шулу. Эгер гъи дугъу чан дустариз кюмек гъапIиш, закур дугъазра кюмек апIиди. Жавабдарвал хасиятнан ужуб лишан ву», – гъапнийи ич сюгьбатнан аьхириъ Мусаиб Мирзабеговди.
Афгъандин дяви ветеранарин гъийиху офицерарин ва эскрарин хизанарин кIваъ гьаммишандиз сагъ даршлу зиянси гъубзди.
Гъи ухьу Ватандин улихь намуслувалиинди буржи тамам дапIну, ислягь уьмрихъна дуфну, жигьилариз ватанпервервалин тербия туврайидариин хуз дамагъ апIурахьа.
