Зубайдат Шябанова
Терроризмди фуну уьлкейинра милли хатIасузвализ къурху туврайиваликан, дидихъди женг гъабхурайи гьяракатарикан ва профилактикайин ляхнарикан учу кми-кмиди бикIури шулча. Экстремистарихъди ва террористарихъди женг гъабхбаъ жямяаьтлугъдин арайиъ вуйи профилактикайи асас йишв бисура.
Терроризмдин ва экстремизмдин профилактика – му, гьюкмин кIулиъ айидаринси, жямяаьтлугъдин вакиларинра улихь хьайи учIру месэлйирикан саб ву. Му ляхниз хизандиъ ва мектебдиъ фикир тувну ккунду, фицики хатIасузваликан бегьем мялуматар адру жигьилар ва живанар террористари рягьятди чпин терефназ илтIикIурайи дюшюшар гизаф шула.
Гьаму макьала гьязур апIурайган, узу саб жерге ихь табасаран бицIидарихьна ва живанарихьна терроризмдикан ва террористарин гьяракатарикан суалар хьади илтIикIнийза. Дурари туву жавабари улупганси, 80% мектебариъ урхурайидариз терроризмдин гьяракатарин къурхулуваликан хабар а, хъа 20% живанарихьан терроризмдикан кьатI’и жавабниинди чпин фикир ачухъ апIуз гъабхьундар.
«Терроризм кIуру гафнан фици гъавриъ ахъраву? Яв фикриан, террористар фужар ву? Дурарикан ухьуз хатIа айин?» – ихь живанариз магьа гьамцдар суалар тувнийза. Жавабар туву саки 90% живанари терроризмдихьан хатIасузвал уьбхбаъ гьюкуматдик ва ихтиярар уьрхру органарин вакиларик миж кивра.
Мектебариъ терроризмдин профилактикайин дарс гъабхуз кюмек гъапIу табасаран чIалнан мялимариз – Дагъустандин Огни шагьриан вуйи Гюлушан Мусаевайиз, Табасаран райондиан вуйи Лейла Сефербеговайиз ва Хив райондиан вуйи Гюлизар Беговайиз – чухсагъул мялум апIуз ккундузуз. Дурари чпи дарсар киврайи мектебарилан гъайри, жара мектебариъра, бицIидарихъди му темайиан дарсар ва сюгьбатар гъухну. Терроризмдикан вуйи суалариз бязи бицIидари туву жавабарихъди учвура таниш апIурача.
Закир Гюлечов, 14 йис, Каспийск шагьур, 8-пи класс: – Террористар инсанариин алархьури, аьдати уьмриз хатIасузвал ва къурхулувал хурайи вягьшйир ву. Магьа, мисалназ, гьамусяаьт Палестинайиъ ислягь, аьдати инсанар дагъитмиш апIура. Урус чIалниинди кIуруш, палестинлуйирин геноцид гъябгъюра. Гьадму терроризм дарди фу ву?
Террористар, Дагъустандиъси, фуну йишваъра ади хьуб мумкин ву. Узу дицистарин терефкар дарза. Террористар вари тIанкь дапIну ккунду. Гьадмуган дюн’яйиъ ислягьвал хьибди.
Идрис Ибрагьимов, Рушвул гъул, 8-пи класс: – Террористар я армияйиин, я полицияйин вакилариин гъалиб хьуз даршлу тахсиркрар ву. Гьаддиз дурар кинойиз вая ляхниз гъягъюрайи аьдати инсанариин вая мектебариъ айи бицIидариин яракьламиш духьну алархьура. Гьяйифки, улихь ккимиди террористар фуну йишв’ин алархьуруш, аьгъю апIуз шулдар. Амма ухьу ва ихь хизанар бандитарин ва террористарин гьяракатарихьан уьрхру къайдйир аьгъяди, сабдихьанра гучI дарапIди, дикъатлуди гъузну ккунду. Му тамаша дар.
Малика Гьюсейнова, Хючна гъулан 2-пи нумрайин мектеб, 9-пи класс: – Терроризм «террор» гафнакан арайиз дуфнайиб ву. Дидин мяна инсанариз аьрвалариинди гучI кипувал ву. Дюн’яйиъ му варитIан къурхулу тахсиркарвал гьисаб шула. Чпин кIваъ айи пис хиялар кIулиз адагъуб метлеб вуди, террористари ислягь инсанариина гьюжум апIура. «Терроризм» гафнахьна йиз кIваъ анжагъ чIуру гьиссар уягъ шулайиз. Дугъриданна, дидкан инсаниятдиз аьхю хатIа а. Думу бинайиан терг апIбан бадали, вари инсаният сатIи духьну ккунду. Гьаци дархьиш, терроризмди ислягьвал ва сабвал рабгъуру. Гъийин йигъан террорин акцйир, ихь республикайиъси, Урусатдин жара регионариъра алахьури шулу. Полицияйин гъуллугъчйирин гьяракатарин кюмекниинди дурар вахтниинди терг апIура.
Зубейда Уьмарова, Дагъустандин Огни шагьур, 8-пи класс: – Терроризмдихьна вуйи йиз янашмиш’вал лап чIуруб вуйиз. Думу къурхулувал, аьжал хруб, учIру зулумкарвал, инсафсузвал ву. Боевикарин хил’ан саб жюрейин тахсир кадру хайлин инсанар гъийихну ва йихура. Дурариз бицIидаринкьан язухъ гъюрадар. Гьар-саб цIийи урхбан йис ккебгъруган, учу Бесландиъ террористарин хил’ан гъийиху бицIидар кIваин апIури шулча. Бесландиъ гъахьи гьядисйирин видеойиз лигруган, юкIв гъагъи шулу ва гучI кабхъру. Террористаригъ маш гъядар. Дурар юкIв ва рюгь адру бандитар ву. Жямяаьтлугъдиз терроризмдикан аьхю хатIа а. Дурари хайлин дараматар пуч апIура, гизаф инсанар йихура. Гъи ихь уьлкейиз Ригъ алабхъру терефнаъ айи хайлин уьлкйир къаршуди дийигънайивализ лигну, террористарин гьяракатар хъана арайиз гъюз мумкин ву кIури, бязи инсанар фикрари ккагъна. Хъа ихь гьюкмин кIулиъ айидари террористарин кьастар сабра тамам хьуз гъитидар.
Ирина Мягьямедова, ТинитI гъулан мектеб, 9-пи класс: – Гьаму девриъ терроризм яркьуди тарагънайи пис гьяракатарикан асасуб ву. Узу думу инсанарин гъавриъ гьичра ахърадарзу. Фу бадали дурари инсанар, бицIидар, кьабидар йихура? Дурари бицIидариз фициб чешне, намуна улупура? Дурар чпира абйир-бабар ву. Дурарин веледари закур фици уьмур хъапIру? Террористари хурайи писваликан фикир дарапIри, дурарин гьяракатар нумунади гъадагъурайидар вая тамашаси гьисаб апIурайидар ади хьуб мумкин ву. Гьаци дурарин жергйирра яркьу шула. Фикирсуз ва гележег хъадру рягьимсуз инсанари арайиз хурайи гьяракатари аьдати инсанарин хизанар, хулар, сагъвал, уьмур пуч апIура. Сагъи фикир хъайи кас саб вахтнара террористарин терефкар хьидар. Хъа дурарин гьяракатар кьабулди вуйидар ва дурарин терефкрар фикрин ками инсанар ву.
Адам Къазиев, 5 йис, Каспийск шагьур: – Узуз думу гаф сабпи ражари ебхьурайиб вузуз ва дидин мяна фу вуш аьгъдарзуз. Узу интернетдиан бицIидарин передачйириз ва телевизориан мультфильмйириз кми-кмиди лигури шулза. Я интернетдиан, ясана бицIидарин багъдиз гъюрайи йиз дустарикан му гаф гъийиз гъеебхьуб дарзуз.
Узуз варитIан Адам Къазиевдин жаваб кьабул гъабхьунзуз. Гъит ихь веледариз, терроризм фу вуш, затра аьгъю дарибшри. Хъа вушра, мугъаятвал дудубгну ккундар. Гьаддиз фуну дараматдиъ, клубдиъ, спортзалиъ, мектебдиъ, кинотеатриъ вушра, гьяятдиз гъягъру вари раккнар наанси аш, аьгъю апIинай. Гьацира поликлиника ва ФАП наанси хьаш мялум вуш, мидканра зарар хьибдар. Таниш дару инсанарин пакетар, сумкйир, кьутйир вая пешкешар дисуз хай шулдар. Абйир-бабарин ва мялимарин теклифарихъ ва насигьятарихъ хъебехъай.
