Гюльнара Мягьямедова
Гьар йисан сентябрин садпи йигъан, марцци палат алабхьну, хьадукран уччвудар кюкйирси бицIидар мектебдиз гъягъруган, 20 йис улихьна Бесландиъ гъабхьи вягьшивалин дюшюш кIваин дарапIди гъибтуз шулдар. Думу шагьриъ Аьгъюваларин йигъ гьаммишандиз хажалатнан кIару йигъди гъубзди. 2004-пи йисан 1-пи сентябри Кафари Осетияйин Беслан шагьрин сабпи нумрайин мектеб террористари гъибиснийи. Шубуд йигъан гирав вуди дидиснайи 1200-дилан зиина баяр-шубар ва дурарин абйир-бабар, манишнан бугъ абхънайи спортзалиъ, я шид, я ипIруб адарди, къанун уьбхру органарин вакиларин кюмекнак умуд кади, ккилигури гъахьну.
2004-пи йисан 1-пи сентябри ФСБ-йин Хусуси мяна айи центрин «Вымпелин» кIуру хусуси дестейин командир Урустдин Игит Вячеслав Бочаров (гьамусяаьт РФ-дин Жямяаьтлугъ палатайин секретарин сарпи заместителди лихура) мектеб дибиснайиваликан хабар гъурубкьган, Подмосковьейиъ ади гъахьи дугъан десте, дишлади Бесландиз гъитIирхнийи. Дурар мектебдихьан 400 метр манзилнаъ айи техникумдиъ ерлемиш гъахьнийи.
Бочаровдин гафариинди, террористари, чпин хатIасузвал тямин апIбан бадали дидиснайи аьхюну пай жилар кьюбпи мертебайиъ йивну дийихну, майтар унчIвариан жилиинди гатIархьнийи.
Думу вахтна Кафари Осетияйин президент Александр Дзасоховди террористарикан бицIидар деетувал ккун апIури, дурарихъди мясляаьтар гъахурайи, амма гъачагъар рази шуладайи. БицIидариз хътаурайи дармнар, шид, ипIруб террористари бисурдайи.
Гъачагъари мектебдин дараматдиз деету сар кас Ингушетияйин президентди гъилиху Руслан Аушев вуйи. «Узу спортзализ хъади гъушиган, йиз улариз гъябкъюбди узу мюгьтал ва гъах гъапIнийи – спортзал дишагьлийири, бицIидари, яшлуйири абцIнайи, душваъ манишнан бугъ абхънайи, бицIидар, ккуртар илдитну, гъяцIалди айи. Йиз гьисабариинди, мектебдин дараматдиъ 1000-рилан зиина инсанар дидисну уржнайи.
2-пи сентябри Руслан Аушевди, террористар гъюдли дапIну, мухрихъ бицIир хъайи 26 дишагьли деетуз гъитнийи.
Шубудпи йигъ лапра гъагъиб гъабхьнийи. Манишнааан, шид, жара ипIруб адрувалиан гиравди гъадагънайи бицIидар ва аьхюдар гьялсуз духьну, амриан гъягъюз хъюгънийи. 3-пи сентябри мектебдин спортзалиъ кьюб ражари тIуркIру сяняатарин пакьар гъахьнийи. Думуган варажариинди инсанариз зийнар гъахьнийи ва гъийихнийи. Гьадмуган, жандик жаргъуз аман кайидар вари мектебдин унчIварихъинди жаргъуз хъюгънийи. Боевикари жаргъурайи бицIидариин ва дишагьлийириин гюлдин цIа уьлюбхнийи.
ТIуркIувалари ва йивбари къанун уьбхру органарин гъуллугъчйир мектебдиина гьюжум ккебгъуз мажбур гъапIнийи. Гиравди дидиснайи дишагьлийир ва бицIидар террористари чIиви арчалси ишлетмиш гъапIнийи. Мектебдин саб пай гъубгнийи, хъа саб пай гъарабгънийи.
335 кас террористарин вягьшивалин акцияйин йисирар гъахьну: гиравди гъадагънайи 318 кас, дурарикан 186 бицIидар.
Террористар терг апIбан метлеб айи операция 3-пи сентябри йишвну кьаназ давам гъабхьну. Къанун уьбхбан гъаравлиъ айи ихь офицерари саки вари гъачагъарин десте терг гъапIнийи. ЧIивиди гъузу тахсиркар Нурпаша Кулаев уьмурлуг дустагъдиъ итну. Шубуд йигъандин арайиъ Ватандин Аьхю дявдиъ гъийихкьандар Кафари Осетияйин агьалйир гъийихнийи. Душваъ Ватандин Аьхю дявдин женгариан 357 жилижви кьяляхъ гъафундайи.
Гиравди дидиснайидар азад апIруган, РФ-дин ФСБ-йин «Альфа» ва «Вымпел» спецназдин 10, МЧС-дин 2 гъуллугъчи, йисирарди дидиснайидар азад апIуз кюмек гъапIу Бесландин сар агьали гъийихнийи. Спецназдин аьхюну пай эскрар бицIидар чпин жанарихъди уьрхюри гъийихдар вуйи.
Гьамус Осетияйиз гъафи гьарсар гъафи туристди «Малаикарин шагьур» («Город ангелов») улупуб ккун апIуру. Душваъ гъийиху 334 касдикан 266 касдин накьвар а. Аьхюну пай бицIидар. Накьварихъ хъурснайи гъванарин улихь шид айи птулкйир дивру. Сентябрин думу пашман йигъари бицIидар штухъ дахаргну, шид ккунди имиди гъийихну.
Душван багахь спецназдин эскрариз дивнайи ядигар хьа. Бесландин гьядисйириъ гъийиху «Альфайин» ва «Вымпелин» гъуллугъчйир Москвайиъ накьваригъ кивна. Саб операцияйиъ му кьадар офицерар думу подразделенйириан сабпи ражари гъийихнийи. Ядигарик «БицIидар уьрхюри ичв юкIв ккиву баяр – учву гьаргандиз Бесландин кIваъ гъуздичву» дибикIна.
Теракт вахт ккимиди гьязур дапIнайиб вуйи. Террористари 2002-пи йисан Дубровкайиъ Театральный центр бисруган деету гъалатIар гьисабназ гъадагъну, мектебдин дараматдин читин гъурулуш ва гизаф кьадар инсанар гиравди гъадагъуз шлувализ дилигну, чпи бисуз мектеб ктабгънийи.
Бесландин мусибат Урусатдин тарихдиъ гъахьи варитIан чIуру терактарикан саб ву. Диди терроризм фукьан инсафсузуб ва писуб хьуз мумкин вуш варидюн’яйиз улупну.
Террористарин акт гъубху шубуд йигъан гиравди дидиснайи 810 касдиз ва Бесландин агьалйириз, ФСБ-йин, МЧС-дин, полицияйин гъуллугъчйириз жюрбежюр зийнар гъахьнийи. Бесландиин гъачгъар алжагъувалиан зарар гъабхьидар вуди 1315 кас гьисаб гъапIну. Террористари дидисну гъахьи 126 кас инвалидар гъахьну, гьадму гьисабнаан 72 бицIир. Дурарикан гизафдариз гъира кюмек лазимди ими.
Гьаму хажалатнан гьядиса улариин нивгъар алдарди кIваин апIуз шулдар. БицIи инсандиз тербия тувру, думу аьхю хьайизкьан ужубна харжиб фу вуш улупру, аьгъювалар тувру хул’ина, гунагь ктру бицIидариина гьюжум апIуз аьдати инсандихьан даршул. Хъа террористар инсанар дар, дурар инсандин бедендиъ учIвнайи, деллу духьнайи вягьши гьяйванатар ву. Гъубшу аьсрин 90-пи йисар, 2000-2010-пи йисар ихь республикайиз, Кафари Кавказдиз ва вари уьлкейиз гизаф гъагъидар гъахьнийи. Гъит дицисдар гьядисйир саб йишваъра текрар даришри.
2005-пи йисхъанмина 3-пи сентябрь, Бесландиъ гъахьи пашман гьядисйир кIваин уьрхюри, Урусатдиъ терроризмдихъди женг гъабхбаъ сатIивалин йигъси къайд апIура.
