Наргиз Гюлечова
Аьхиримжи вахтари республикайин муниципалитетари гъулан мяишатдиз артухъдиси фикир тувуз хъюгъна – цIийи хутIлар урзура, цIийи багълар кивра, мал-къара уьбхюра. Гьаддихъди сабси мектебариъ урхурайи баяр-шубар гъулан мяишатдихъди таниш дапIну, гележегдиъ дурарин уьмур гьаддиз бахш апIбан метлеб ади, мектебариъ гъулан мяишатдикан вуйи дарсар кивру классарра ачмиш апIура.
Гъийин йигъаз республикайин гъулан мяишатдин жюрбежюр цирклариъ гъазанмиш дапIнайи хъуркьувалари йиз гафар тасдикь апIура. Дурарихъди учву таниш апIурача.
Тахил
Гьаму йисан республикайиъ хьадукран вазари 362 агъзур гектарин хутIлариъ тумар гъурзну. Му кьадар сачтIан 4,8 агъзур гектарин артухъ ву.
Дагъустан Республикайин гъулан мяишатдин ва ипIру-убхру сурсатарин министерствойиан тувнайи мялуматариинди, цци варитIан гизаф тумар дурзнайи мяишатар Къизлар (61,5 агъзур гектар), Хасавюрт (57,5 агъзур гектар) ва Нугъай (саки 49 агъзур гектар) районариндар ву. Гьаму шубрид районари дурзнайи хутIлари, вари республикайиъ дурзнайи хутIларикан 42% тяйин апIура. Гъийин йигъаз дюгдин хутIлариан ва дагълу терефназди айи муниципалитетариъ мейвйир ктарди, имбу вари хутIлариан бегьер уч дапIну ккудубкIна.
ХутIлариъ гъурзу тумарикан жа-жаради улхуруш, цци 166 агъзур гектарин хутIлариъ тахил дубзна. Гьадму кьадарнакан 93 агъзур гектариъ тахил чвлин вазари гъубзуб ву, хъа дюгюна (34,7 га) гьяжибугъда (12 га) ктарди имбуну тумар 26,8 агъзур гектариъ хьадукран вазари гъурзну. Уьмуми гьисабариинди, вари хутIлариан 495 агъзур тоннайин тахил ккадабцIувал планламиш дапIна.
Дюгю
Гьаму йисан Урусатдиъ 206 агъзур гектар хутIлариъ дюгю дубзна. Уьлкейин регионарин арайиъ му культура гьясил апIбаан Дагъустан Республика кьюбпи йишв’ин ал, Краснодар крайин кьяляхъ. Цци Дагъустандиъ дюгдин бегьер 6% -тIан артухъ за апIуз кка. Республикайин гъулан мяишатдин ва ипIру-убхъру сурсатарин министерствойин пресс-гъуллугънаан тувнайи мялуматариинди, гьамусяаьт региондиъ дюгдин хутIлар ургури ими, ва 165 агъзур тоннайин бегьер ккадабцIуз план дивна. Му сачтIан 10 агъзур тоннайин артухъди ву. КкадабцIурайи бегьернакан 65 агъзур тонна дюгю кьаназ гъибтну, думу уьбхру йишвар гьязур дапIна.
Аьхиримжи 3 йисандин арайиъ, ухьухь дюгю гьясил апIру 4 завод ачмиш дапIна ва кьюбсана завод 2025-пи йисан ачмиш апIуз кка – саб Къизлар райондиъ, саб Тарумовский райондиъ — .
Пуб лазим вуки, аьхиримжи 10 йисандин арайиъ Дагъустандиъ гьясил апIурайи дюгдин кьадар 4,5 ражари артухъ дубхьна. Дюгю убзурайи хутIларин кьадарра 10 агъзур гектарилан 34,7 агъзур гектариина за гъабхьну. Янаки, 2017-пи йислан 2023-пи йисазкьан федеральный ва региондин бюджетариан кюмек апIбиинди, 11 агъзур гектарин хутIлариъ дюгдин инженервалин гъурулушар яратмиш гъапIну ва 20 агъзур гектариъ айи инженервалин гъурулушар цIийи алаъну.
Улупнайи кьадар дюгдин хутIларирикан 24,8 агъзур гектар хутIлариз гъюрайи шид Терек нир’ан ву. Аммаки, аьхиримжи вахтари нириъ шид цIиб шулайивализ лигну, артухъси ерийин дюгдин бегьер ккадабцIуз манигъвал шула.
Мейвйир
Республикайин экономикайин гъазанжарик асас пай киврайи гъулан мяишатдин циркларикан саб набататчивал ву. Республикайин минсельхоздин мялуматариинди, мейвйир уч апIбаан аьхиримжи йисарикан варитIан ужудар натижйир ккудубшу йисан улупну. Сач республикайиъ 1290 агъзур тоннайин мейвйир уч гъапIну, хъа цци кIуруш, мейвйир дурзнайи хутIларин кьадар сачтIан 600 гектарин артухъ гъапIну, ва цци ккадабцIру бегьерин кьадар тахминан 1350 агъзур тонна хьибди.
Картфар
Республикайин районариъ саки 19 агъзур гектариъ картфар кивна. Гъийин йигъаз 310 агъзур тоннайин картфар уч дапIнашра, вари хутIлариъ айи бегьер гьеле алдабгънадар. Пландиинди 365 агъзур тонна уч апIуз кка.
Картфарин цирклин артмиш’валра йислан-йисаз ужи шула. Эгер улихьна вахтари картфар киврайидар хусуси мяишатар вуйиш, аьхиримжи йисари СПК-йири, КФХ-йири ва хусуси дилаварчи касарира му цирклиз артухъди фикир тувра.
Йимишар ва бахчайин культурйир
Республикайиъ бахчайин культурйир кивбан бадали, гьар йисан 7 агъзур гектар хутIлар жара апIура. Гьадму кьадар хутIлариъ ццира бахчайин культурйир гъурзну. Натижайиъ 200 агъзур тоннайин бегьер ккадабцIну.
Хъа йимишарикан кIуруш, цци 230 агъзур тоннайин йимишар уч апIуз планар йитIна. Гъийин йигъаз тIумтIин багълар ктарди, Дагъустандиъ айи йимишарин багъларин кьадар 30,7 агъзур гектар ву. Гьадрарикан 22,4 агъзур гектарин багълар бегьер туврайидар ву. Пуб лазим вуки, гьар йисан республикайиъ 1 агъзуртIан артухъ багълар итра. Киврайи багълар асас вуди гъелемар цIиб ара ади кивра, дурар гизаф бегьер хрудар ву. Гъийин йигъаз дицдар багъларин кьадар 4031 гектар дубхьна. ВаритIан гизаф багълар киврайи мяишатар СтIал Сулейман (425 гектар), Мягьярамкент (190 гектар), Дербент (119 гектар) ва Хасавюрт (77 гектар) районариндар ву.
Гьацира йимишар артухъ апIбан бадали, республикайиъ инвестицйирин проектарра юрутмиш апIура. Гьадрарин арайиъ СтIал Сулейман райондиъ айи «Полоса» ООО мяишат (417 гектар), Дербент райондиъ айи «Анжелина» ООО (244 гектар) ва Мягьярамкент райондиъ айи «Сад» КФХ (190 гектар) а. Му багълариъ кивнайи гъелемар лап заан ерийиндар ву, ва кудухнайи мяишатариъ гьаму деврин технологйирра ишлетмиш апIура.
