Багъир Ражабов,
юстицияйин полковник, РД -йин лайикьлу юрист,
шаир, публицист
Гьяйифки, ихь халкьдин тарихнан кафалиъ ухьуз гизафси гирами, машгьур, аьдалатлу ва бажаранл бязи мургар, дурари хъапIу баркаллу уьмрин шил тарихнан пердейин сирнихъ насларихьан вархиди гъубзна. Гьацдарикан сар рягьматлу Асланбег Везировра духьна. Чан вахтна думу, узу йиз макьалайин кIулиъ къайд апIурайиси, дугъриданра, аслансирра, асланарин бегсирра гъахьну. Йиз фикриан, дугъан адаш Ил’яс абайи дугъаз гьаму ччвур тувубра саб дюшюшдин ляхин гъабхьундар, дидиз саб чан
далил ади гъабхьну.
Хиварин гъулаъ Ил’ясгъярин аьхю ва баркаллу сихлин кIулиъ гъаши дугъу, му сихлик кахьрайи чан, Исабеган, Гьясанбеган, Салмандин ва Мингьажутиндин (Махачдин) вари хизанар ликри-кIул’ин дапIну, мурари багъри халкьдин дуствал мюгькам
апIури, райондин экономика ва меденият дурумлуди улихьна гъабхбак чпин лайикьлу пай киври гъахьну.
Гьадму саб вахтна Асланбег Везировди, учв табасаран литературайин асул-бина диву, ихь литературайин агъсакълар ва классикар вуди гъаши Темирхан Шалбузовдин, Абумуслим Жяфаровдин, Манаф Шамхаловдин, Багьаудин ва МутIалиб Митароварин,
Къазиаьгьмад Рамазановдин жергейиъ ади, ихь литературайин хазна дерин ва девлетлу апIбакра чан лайикьлу пай киври гъахьну. Кюре округдин Советдин председателди ихь элугъли Ражабов Дадаш Абаевич лихури гъаши вахтна, Асланбег Везиров му округдин прокуратурайин силисчиди лихури гъахьну.
Дугъу чан муаьййан жягьтлувалиинди округдиз дахил шулайи гъуларин агьалйирин къанунарихьна айи авамвал терг апIбан ва дурарин ватанпервервалин рюгьлувал за апIбан, зегьметнан низамлувал мюгькам, къанунарин
аьгъюваларихьди халкь яракьламиш апIбан йигъар тешкил апIури, му ляхниз силиснан ва диван апIру идарйирин гъуллугъчйир яркьуди жалб апIури гъахьну. Му ляхни, гьелбетда, ужудар натижйир туври, агьалйирин аьгъюваларин къанажагълувалин дережа за апIури гъахьну. Йиз гьамусра кIваин илмийиз, фици учу, кьюред мирасар, ич хулаъ эрг’вал йивури дуснайи вахтна, дугъу узуз саб маракьлу ихтилат гъапIнийиш.
– Узу прокуратурайин силисчиди лихурайи вахтна, мирас, – гъапну дугъу, Кур гъулан сар агьали дуфну, хил гукIниди чан бачукI ултIубкIну, тавакъу апIури, узуз гъапну:
– Асланбег халу, йиз балик гьич саб тахсирра ктарди, футначи сар мердимазарин аьрзайиинди думу дустагъ дапIна.
Тавакъу апIураза, уву учуз мумкин вуйи саб кюмек апIин. Сабсана кIурзавуз, – гъапну дугъу узуз, чан ихтилат давам апIури, – белки, думу увузра аьгъдарди даршул, хиварна кургъуландар ухдитIан вафалу дустар ву. Мидланра гъайри, увуз мялум дарш, Дагъустандин машгьур, бажаранлу аьлим Алкьадарийин такабур риш – Сакинат ча кIурушвар гизаф гъахьну, амма саризри тутрувди, ичв Гьяжи Кьуттайиз тувубра ич, кургъуландарин, жягьтлувал гъабхьну. Му ляхнира, Асланбег халу, ихь гъуларин ва ихь кьюриддин дуствал лигим ва дурумлу апIура.
Дугъахъ дикъатлуди хъебехъну, гьамциб жаваб гъапIунза: «Яв гафар вари дюзидар ву, йип халуйиз яв балин фамилия».
– Ханялиев, Асланбег халу, йиз балин фамилия ву, – гъапну дугъу узуз, чан сеснак цIиб-аьхюб гукIнишинра кадиси.
Узу дишлади кассайиан тахсиркрарин делойир адагъну, дугъан балин делойиз гъилигу вахтна, дугъриданра, дугъу чав гъапиганси, Ханялиев Верди тахсиркар дарди, дугъан дело узу хъябкьнадира гъабхьну. Узу чIана думу шадапIарза кIури, йиз хилиз жара кагъзарин гъварч гъадабгъну, магьа халуйин, дупну, дурар пичразди эрчунза. Думу узкан рази духьну, шадди чпин гъулаз гъягъюру. Хъасин узуз мялум гъабшиси, дугъан бай Верди гьадму йигъан дустагъдиан адаъну, гъулазра дуфнади гъахьну.
Гьамцир аьдалатлу, дилавар ва рягьимлу мургу вудира гъахьну ихь элугъли, рягьматлу Асланбег Везиров.
Табасарандиз «Уьру Табасаран» газат туву вахтна, Асланбег Везиров дидин сарпи редакторарикан сар вуди, редакцияйин вари ляхин ихь халкьдин савадсузвал терг апIбан, багъри вилаят вари терефариан ликриин дапIну, жанлу апIбан, дидин экономика ва меденият, дацIрабкди, дурумлуди артмиш ва ихь литературайин хазна дерин ва девлетлу апIбан гъайгъушнаъ ади гъахьну. «Уьру Табасаран» газатдин редакторди лихури гъаши йисари Асланбег Везиров, чан дуст, ТIюргъярин гъулан колхоздин председатель КIару Рамазанра (гъяркъю гьялариан, му дугъан лакIам вуди гъабхьну) хъади, гьар йисан хизанариин улукьбан бадали, ужуйи дюрхну, тюмер дапIнайи гьяйвнариинди Табасаран райондин Бургьанкент гъул’ан Хивнара гъюри гъахьну. АмкIун штун духьнайи гьяйвнар керццбан бадали лицуз узухьнана йиз мирас Махачдихьна туври, Асланбег Везировди ич хилариъ гъяфатар иври, учу шад апIурира гъахьну.
Думу вари чан къанажагълу уьмриъ рягьимлу, дамагъ-санчагъ ктру, аьхюдарихъди аьхюрра, бицIидарихъди бицIирра шули, гьацир асант мургу вуди гъахьну. БицIи живанар чаз дюшюш гъаши вахтна, думу учвра гьадрарин тай-туш шули, гьюрматлуди
гаф-чIал апIбалан кьяляхъ, «Аба на воздух», дупну, дурарихьан гьюрматлуди гьудучIвури гъахьнийи.
Гъубшу аьсрин йирхьцIурпи йисари дугъу, ихь элугъли, ялавлу инкъилабчи Таригъули Юзбеговдиз бахш вуди яратмиш гъапIу чан маракьлу очеркдин китаб чап дапIну, ихь халкьдиз аьхю пешкеш гъапIну.
Гьадму вахтарира, магьа гьамусси, гюзбагълу США-йи ва къанлу Кафари Европайин уьлкйири Советарин Союздиз гъабгъу дяви мялум дапIнади гъабхьну. Асланбег Везировди чан «Ислягьвалин луфар» кIуру эсериъ США-на Кафари Европайин уьлкйир нянатламиш ва сюгмиш апIури, ислягьвалихъ тамарзуди, думу ккунди гъаши халкьариз ялавлу чан саламар гьаъри гъахьну. Му шиърикан дишла мяъли дубхьну, ихь ашкьварин ва табасаран сягьнайин гъуллугъчйирин мелзниин, дидин нагъмарра ихь вилаятдин дагълариъна гъарзариъ захтиди атIабгури гъабхьну.
Асланбег Везиров учв неинки бажаранлу юристна журналист, хъа гьацира дилавар ва бажаранлу шаирра вуди, табасаран литературайин майдандиъ жавагьирарстар метлеблу ва маракьлу эсерарра яратмиш апIури гъахьну. Гьяйифки, думу учв варидарин ва варибдин гъайгъушнаъ ади, хъа чан гъаннаъ шули, чав яратмиш гъапIу эсерар, гъварч дапIну, дурар китабариъ чап апIури гъахьундар.
Дугъкан гьаму макьала бикIури, къадим заманайин дюн’яйиз яркьуди машгьур вуйи Грецияйин философ Сократ кIваин гъахьнийиз. А. Везировси, Сократра, варидарин ва варибдин гъайгъушнаъ шули, учв чан гъайгъушнаъ гъахьундар. Дугъкан философ гъапIдарра дугъахъ хъпехъури гъашидар, гизафси тарихчи ва шаир Ксенофонт ва грекарин философ Платон, гъахьну. Хъа немцарин писатель Фейхтвангери, Сократ дурари кIурайирсир гъахьундар, кIури гъахьну. Магьа гьамци дугъкан ва дугъан уьмрикан гьюжатар апIувал гъира давам шули гъубзна. Дугъу философияйиз тялукь чан фикрарикан ва чакан дидикIну, наслариз гъибтнайи гьич саб цIаркьан адар.
Дугълан фаркьлу вуди, Грецияйин философ Аристотели философияйин илим девлетлу апIурайи чан «Поэтика» кIуру кьиматлу китаб наслариз гъибтну, учв бажаранлу философси дюн’яйиз мялум гъапIну.
Максим Горькийи лап дюзди кIури гъахьну: «Айгьана узу йиз гъайгъушнаъ дархьиш, жарар сану фуж шулухъа?» Дугъу, чан гьаму фикир давам апIури, хъана гъапну: «Эгер узу сар йиз гъаннаътIан даршули гъашиш, узу гьаз вухъа».
Гьяйиф, Сократдин ва А.Везировдин гъвалахъ М. Горький хъади гъахьундар.
Чан уьмрин аьхиримжи йисари йиз мирас Асланбег Везиров ва йиз язна, табасаран литературайин классик ва ихь сабпи роман-дилогияйин – «Чирагъ нирин дерейиъ» ва повестарин «Дих апIбаз» ва «Дюзмиш гъабши дере» автор Манаф Шамхалов узухъди «Октябрин акв» газатдин редакцияйиъ литработникар вуди лихури гъахьну. Тажрубалу журналистар ва бажаранлу шаирар вуди, дурари узуз газат маракьлуб ва тясирлуб апIбаз кьувват туври ва гьацира, чпин жягьтлувалиинди редакцияйин багахь литературайин кружок тешкил дапIну, литературайин майдандиз гъафи ихь жигьил шаирариз аьхю кюмек туври, табасаран литературайин альманахар дюзмиш апIури, ихь литературайин хазна дерин ва девлетлу апIури гъахьну. Дурарин жягьтлувал дубхьну, учу вазлик сабан «Риб гьади Шагьиб гъюра бисуз иб» кIуру сатирайин табагъра адабгъури гъахьунча. Гизафси дурарин лайикьлувалиинди ич газатра республикайиъ ужударикан саб вуди гьисаб апIури гъахьну.
Текрар апIувал аьгъюваларин баб ву, кIури шулу. Узура хъана текрар шулашра, бикIураза: рягьматлу Асланбег Везиров вари чан къанажагълу уьмриъ гьаму макьалайин кIулиъ къайд апIури айирсир – аслансирра, асланарин бегсирра вуди гъахьну.
Гъит дугъаз накьвдин ругарикан ипек ибшри.
