Гюльнара Мягьямедова
Аьхиримжи йисари шагьрариъ ва гъулариъ уч шулайи хъархъсин месэла аьдати агьалйирин, журналистарин, гьюкмин улихь-кIулихь хьайи гъуллугъчйирин, блогерарин мелзналан улдубчIвурадар. Хъархъас тартиб апIру заводар дивбаканра гьар йисан улхбар гъахуру, амма натижайиъ айиб адар. Улхбар-рахбар мелзариин, хъа къарар кагъзариин гъузра.
Магьа хъана Дагъустандиъ хъархъас тартиб апIру шубуб цIийи завод дивуб планламиш апIурайиваликан улхура. Думу заводарин уьмуми кьувват йисандин арайиъ 1 миллион тонна хъархъас тартиб апIуз удукьруб хьибди. Гьамусяаьт республикайиъ хъархъас дабхьрайи кьюб полигонтIан адар, дурарра сад-кьюд йислан ацIди ва хъархъас кьабул апIуз даршлу гьялнахъна гъиди.
Хъархъас дабхьру цIийи аьтрафар арайиз дархбан бадали, республикайин гьюкмари Урусатдин экологияйин операторихъди (РЭО) ижми жюрейин хъархъсар тартиб апIру цIийи заводар тикмиш апIуз къарар адабгъну. РЭО-йин кIулиъ айи Денис Буцаевди къайд гъапIганси, заводар тикмиш апIбахъди цIийи инфраструктура арайиз хувал ва региондин операторин ляхнин къайда дигиш апIувал лазим ву.
Хъархъас тартиб апIру заводар Дербентдиъ, Хасавюрт райондиъ ва Мягьячгъалайиъ дивуз планламиш дапIна. Думу заводари йисандин арайиъ 200 000, 250 000 ва 500 000 тонна хъархъас тартиб апIиди, хъа 600 агъзур тонна хъархъас зарарсуз апIиди.
Урусатдин экологияйин тешкилатдин (общество) кIулиъ айи Рашид Исмаиловди къайд гъапIганси, цIийи заводар чпин ляхниъ заан технологйир ишлетмиш апIрудар, деврин тIалабариз жаваб туврудар ву. Думу заводариъ хъархъас дабхьру йишварра а, хъа тартиб апIуз даршлу хъархъас хусуси метлеб айи майднариъ зарарсузра апIуз мумкинвал а.
Гьаму жюрейин саб завод Къумтургъала райондиъ тикмиш апIура. Мушваъ тикилишчивалин ляхнар ккергъайиз, гьюкуматдин экологияйин экспертиза кIули гъубхну, ва диди тасдикь гъапIганси, цIийи объектди, 1980-пи йисхъан мина уьбхюрайи ерли заповедник Сарыкумдиз зарар тувидар.
Шубби заводар тикмиш апIувалин кьимат 15 миллиард манатдиина удубчIвиди. Гьадму кьадарнакан 9 миллиард манат пул жара дапIна. Заводарин цIийи комплексар гъюру йисан (2024) аьхириъ ляхник кирчувал планламиш апIура. Мидланра савайи, экспертарин гьисабариинди, заводари 500-кьан кас ляхнихъди тямин апIиди.
Чарасузвалиан гьамцдар гафарихъ гьар ражари хъугъуз ккун шулу, гьаддиз 2024-пи йисандин аьхириз ккилигурхьа. Белки гьадмуган, хъархъас тартиб апIру заводари, гизаф дарш, цIибди вушра ляхин апIуз хъюгъну, агьалйирин кIваз рягьят хьуз гъитур.
