Зубайдат Шябанова
Шубуд йис улихьна хабарсузди арайиз гъафи коронавирусди инсаниятдиз гъабхи гучI’валин кьяляхъ саки вари дюн’я сагъ’валин гъайгъушнаъ духьна. Гъи агьалйири вахтниинди бедендин сагъвалин профилактика гъабхури шулу. ИкибаштIан, гьарсар касдин сагъвал жюрбежюр дюшюшарилан асиллу шула, хъа мушваъ медицинайин кюмекну ва думу рягьятди рубкьрували аьхю роль уйнамиш апIуру. Табасаран райондин центральный больницайин кIулин духтир Абсеретдин Мирзабеговдихъди вуйи гюрюшдиъ учу ЦРБ-йин артмиш’валикан, медицинайин идарайин улихь дийигънайи учIру месэлйирикан ва дурар гьял апIру рякъярикан, саб гафниинди, муниципалитетдин гьарсар агьалийиз сагъламвалин цирклиъ важиблу месэлйирикан гъулхнийча.

 

Абсеретдин Мирзабегов ЦРБ-йин кIулиъ ади 6-пи йис ву. Гьаму гъуллугънаъ дийигъайиз думу 15 йисан кIулин духтрин заместителди гъилихну. КIулин духтрин ляхнин планар аьхюдар ву, ва дурарикан Абсеретдин Мирзабеговди учухъди вуйи сюгьбатнаъ ктибтну.

– Абсеретдин Исмяилович, сюгьбатнан эвелиъ Табасаран ЦРБ-йин ляъниъ тIаърайи деврин цIийиваларикан ктибтнийиш, ккундийчуз.

– Гъи Табасаран райондин кьялан больницайин гъурулуш элекронный нубатниинди инсанар кьабул апIру къайдайиина улдубчIвура. Яна, улихьганси, райондин больницайиз гъюри, хайлин вахтна аьхю нубатнахъ дийи-гъувалин къайда ккутIунхьа. Гъи гъулариъ айи агьалйирихьан чпин гъулан ФАП-диз илтIикIну, лазим вуйи духтрихьна нубатнаъ дийигъуз шулу. Улихьнаси дарди, УЗИ-йин, рентгендин, ЭКГ-йин нубатарра электрондин къайдайиина алдаунча. Анализарин жавабар вари компьютериъ духтрихь шулу. Урусатдиъ гьаму къайда гьяракатнаъ ипну швнуд-сад йис ву, хъа Дагъустандиъ учу сабпидарди му ляхнихъ хъюгъюнча.

– Нубатнаъ дийигънайидар вахтниинди кьабул апIуз больницайиъ духтрар гьуркIну айин?

— Дюзди кIурза, вакансйир а, амма асас вуди дурар цIибдитIан адру пишекрарин йишвар ву. Мисалназ терапевт-травматолог, КТ-йихъ лихру пишекар ва гьацира жарадар. Пишекрар шагьрариан гъюру. Амма дурариз гьаму-шваъра, шагьрариъра лихури гъузуз ккунду. Хъа учуз дицисдар пишекрар ккундарчуз. Гъийин йигъаз ЦРБ-йиз 11 пишекар гьуркIрадар. Асас вуди ТIюрягъ, Хюрикк, ТинитI, Ярса гъуларин амбулаторйириз терапевт духтрар, СиртIич гъулаз хирург лазим ву. Гъюрайи духтрариз гьадму гъулариъ ваъ, хъа ЦРБ-йиъ лихуз ккунду.

– Духтрар адру гъулариан медицинайин вузарихъди йикьрар дийитIну, дина урхуз студентар гьауз мумкинвал адарин?

– Райондиан уьлкейин мединститутариъ 15-рихьна жигьилари метлебнан йикьраринди (целевое обучение) урхура. Урхуб ккудубкIиган, дурар райондиз хъадакну гъюру. Урхуз кучIвну ккудубкIайиз 6-7 йисан дурарин йишв’ина пишекар гъададагъди гъитуз шулдар. Хъа метлебнан йикьрариинди урхуз гьаъну кьяляхъ диплом хьади гъафи пишекрарикан гьапIза? РД-йин сагъламвалин министерствойи учуз азад йишвариина духтрар гъадагъай кIури, табшурмиш апIура. Мисалназ, терапевт-ортопед чарасузди лазим вучуз. Узу райондин ЦРБ-йин духтир-терапевт кьюд йисан ортопеддин курсариз метлебнан программайиинди урхуз гьаурза. Хъа дугъу урхури амиди райондиз му цирклин пишекар гъафиш, думу кьабул дарапIуз ихтияр адарчуз. Гьаз гъапиш йишв азадди а. Хъа учу урхуз гьау пишекрикан гьапIру? Думура гъададагъди гъитуз шулдар. Хъа ЦРБ-йиз думу пишейикан кьюб йишв улупнадар. Гьаддиз му учIруди дийибгънайи месэлйирикан саб ву.

– Райондин ЦРБ-йин поликлиника гьаз рас дапIну ккудубкIурадар?

– Поликлиника 2003-пи йисан тикмиш апIуз хъюгънийи. Гьадмуган тикилишарин саб терефназди бицIидарин отделение дивну, 2005-пи йисан думу ачмиш гъапIнийи. Гьадму йисан чиркишнарихьан марцц апIру гъурулушра къайдайиз гъабхнийи. Дидхъан мина 20 йис гъубшну. Йирси турбйир гагь саб йишвхьан тIуркIуру, гагь жара йишвхьан. Поликлиникайиъ 2007-пи йисан, финансарин дакьатар адрувализ дилигну, тикилиш’валин ляхнар дерккнийи. Дидхъан мина, учу швнуб-саб ражари кагъзар гьязур апIури, РД-йин Правительствойихьна илтIикIунча. Думу инвестицйирин саб программайикра кабхънийи. Амма проектдинна сметайин документар тартиб апIру конкурсдиъ гъалиб гъахьи подрядчикди аукциондиз вахтниинди кагъзар тувундар, ва натижайиъ поликлиника программайиан ктабхъну. Гьамус учу поликлиника нубатнан ражари Республикайин инвестицйирин программайик кипуз кагъзар гьязур гъапIунча ва дидин тикилишдинна расвалин ляхнариз финансар жара апIру мумкинвалар агурача. Му месэла гьял апIру рякъяр райондин глава Мягьямед Къурбановдира агура. ИкибаштIан, поликлиника райондин ЦРБ-йин варитIан учIру месэлйирикан саб ву. Думу поликлиникайихъди чиркин шид марцц апIру гъурулушра къайдайиз хибди.

– ЦРБ-йиъ автотранспортдихъди тяминвал фициб ву?

– Больницайиъ машинариин аьхю гъагъ ал. Фицики бязи иццрушнар, гьадму гьисабнаан ОКС-диан (учIру коронарный синдром), инфарктар, ифдин дамарарин уьзрариан больницайиз илтIикIу агьалйир ЦРБ-йиъ сагъ апIуз ихтияр адар. Дицир кас учу йитIнайи йикьрариинди Дербент шагьрин кьялан больницайиз вая Мягьячгъалайиз духну ккунду. Заан технологйирин медицинайин кюмек райондин больницйириъ тувуз ихтияр ва мумкинвал адар. Думу уьзрариан иццру касар ЦРБ-йин машинариъди шагьриз гъахуру. Эгер учухь гъитиш, ФОМС-диан больницайиин журум илибтIуру. Гьаддиз саки гьар йигъан машинар шагьрариз рякъюъ шулу. Кьюб кIуруб, тяди кюмек тувру машинар райондин больницайиз аьхиримжи вахтна 15 йис улихьна жара гъапIдар ву. Райондин дагълу гъуларин рякъяр фицдар вуш, учвуз аьгъячвуз. ИкибаштIан, машинар йирси духьна.

– Убхъру штун месэла фици гьял апIурачва?

– Убхъру штун месэлара гъагъидарикан саб ву. Хьаднуси, жара вахтнара шид адарди гъузуз шулдар. Гьаддиз учу райондин ЦРБ-йин вари отделенйириъ марцци шид айи кулерар гъадагъну дивнача.

– Райондин ЦРБ-йиз деврин цIийи техникайин алатар айин?

– Улихьнаси РД-йин сагъламвалин министрихьна цифровой рентгендин аппарат жара апIуб ккун апIури илтIикIнийча. Дугъу мумкинвал абгуз гаф тувну.
КТ-аппарат ачуз. Аппаратдихъ лихру пишекар адрувализ дилигну, учу жара йишваъ лихурайи пишекрихъди йикьрар гъийитIунча. Гьамушваъ медсестрайи компьютерин томография дапIну, думу шиклар пишекрихьна хътаура ва дугъхьан саб-кьюб сяаьтнан арайиъ жавабар кьяляхъ хъуркьру. Райондиъ контрастдин къайдайин КТ-ра гъабхура. Му жюрейиинди томография республикайиъ 4 райондиътIан гьелелиг гъабхурадар. Му процедурйир пулсузди ву.

– Абсеретдин Исмяилович, райондиъ бицIидар кечмиш хьувалин улупбарикан фу пуз шулу?

– Табасаран гьарган гизаф бицIидар бабкан шлу районси адлу вуйи. Уьлкейиъси, республикайиъра, ихь райондиъра бабкан шулайи бицIидарин кьадар цIиб шула. Республикайиъ бицIидар кечмиш хьувалиан районарин улупбарихъди тевиган, гъи Табасаран райондин улупбар кьялан гьисабартIан цIиб зина ву. Хъа аьхиримжи йисарикан улхуруш, райондиъ бицIидар кечмиш хьпан улупбар республикайин кьялан улупбарихъди тархьра. Кечмиш гъахьи бицIидарра, вахт дарди бабкан гъахьидар, гъагъи гьялнаъ ади Мягьячгъала, Дербент шагьрарин больницйириз гьаъдар ву. Гьацира, дарпиди гъитуз шулдарзухьан, бязи жигьил бабариз чпин веледариз затра лигуз аьгъдар. Мисалназ, сар бабу никк тувбан кьяляхъ, маш завузди шинтIак китIнайи бицIири эдерчну ва эдебчубдиан бугъмиш гъахьну. Жара бицIир, шинтак лап мани дубхьну, кечмиш гъахьну. Саб вазкьан бегьем дару бицIириз лап мани гъабхьиш, думу гьацI сяаьтнан арайиъ йикIуз мумкин ву. Гьаддиз жигьил бабарикан чпин веледариз дикъатлуди лигуб, аьхюдарин теклифарихъ хъпехъуб ккун апIураза.

– Табасаран райондиъ вакцинацияйихъди аьгьвалат фициб ву?

– Табасаран райондиъ прививкйир апIбаз аьксивал улупурайи 11 кас а. Гьадрарин арайиъра саб жюрейин вакцинара кьабул дарапIрайидар 4-тIан дар. Тмундари фицдар вуш апIуру, имбудариз къаршувал улупуру. Улихьнаси вари республикайиъ кIамкIариан гъагъи аьгьвалат арайиз дуфнайиган, Табасаран райондиъ думу уьзур кубчIвувалин кьюб дюшюштIан гъахьундар. Кьюрид бицIидарикра уьзур шагьрариъ кубчIвну. Учу дурарихъди лазим вуйи вари уьлчмйир гъухнийча ва райондиъ уьзур тарабгъуз гъитундарча.

– Райондиъ варитIан тарагънайи уьзрар фундар ву?

– Асас вуди ихь агьалйир кIванна ифдин дамарарихъди аьлакьалу вуйи ва неврологияйин уьзрариан духтрарихьна илтIикIури шулу. Хъа себебарикан улхуруш, гъи дердер апIру ва хажалатнакк, фикрарикк ккахъру къурхулу дюшюшар ва хабрар артухъ духьнайивал саризра жиниб дар.

– ФАП-арин аьгьвалат фициб ву?

– Табасаран райондиъ 51 ФАП а. Аьхиримжи 2-3 йисан райондиъ 11 цIийи ФАП арццну. 13 ФАП хусуси эйсйирин хуларикк гъузра. Му циклиъ РД-йин сагъламвалин министерствойира, Табасаран райондин кIулиъ айи Мягьямед Сиражутдиновичдира учуз кюмек тувра. Республикайин саб райондиъра мукьан кьадар ФАП-ар арццнадар. Гъуларин поселенйирин кIулиъ айидари ерли жямяаьтдихъди сатIиди ФАП дивуз жилин йишв кадабгъну, думу йишваз зеленка гьязур апIуру. Хъасин учу думу йишв’ин ФАП дивуз хъюгърача.
Мидланра гъайри, Мягьрягъ абццнайи духтрарин гъийин деврин амбулатория республикайиъ гьелелиг сабпиб ву. СиртIич гъулаъ участокдин больница абццунча. Душваъ саб жерге ляхнар ками.

– Урусатдин жара регионарин больницйириъ читин уьзрар сагъ апIбан ва заан технологияйин медицинайин кюмек гъадабгъбан бадали, республикайин агьалйириз квотйир лазим шулу. Райондин агьайлирихьан думу квотйир фици гъадагъуз шулу?

– Квотйир кьюб жюрейиндар а. Садар – РД-йин сагъламвалин министерствойи жара апIурайидар, тмундар – 057 кIалибнан направлениейиинди ерли больницйириан туврудар. Амма думу направленйир учуз райондин вая республикайин больницйириъ сагъ апIуз шлу уьзрар кайидариз тувуз ихтияр адар. Яна, РД-йин сагъламвалин министрин къарариинди, 057 кIалибнан квота учу республикайиъ сагъ апIуз мумкинвал адру уьзрар ка-йидариз туврача. Мисалназ, онколо-гияйин уьзур кайир направлениейиинди республикайин центриз гьаъбан кьяляхъ, гьадушваъ дурари чпихьан лазим вуйи кюмек тувуз даршулайиваликан, федералин центрарин пишекрарин консультация ва аьлава ахтармишар чарасуз лазим вуйиваликан кIурайи выпискйирин бинайиинди, жара апIуру.

– «Земский духтир» программайиинди райондиз духтрар гъафнийин?

– Ав, му программайиинди учухь хайлин духтрар лихура. Мисалназ аьхиримжи 3-4 йисан 20-рихьна пишекрар кьабул гъапIнуча. Гьяйифки, дагълу гъулариъ лихуз ккунидар адар.

– Абсеретдин Исмяилович, ихь газат урхурайидариз фу пуз ккундийвуз?

– ЦРБ-йин коллективдиъ узу 1993-пи йисхъан мина лихураза. Жюрбежюр месэлйир ади гьаму кабинетдиъ учIвну, наразиди удучIву кас, гьелелиг, гъахьундар. Йиз раккнар фунур касдизра арццнайиз. Узхьан шлу кюмек апIуз фунуб вахтнара гьязур вуза. Райондин агьалйирикан ккун апIураза больницайин духтрарикан гиран дарапIуб. 800 кас айи коллективдин гъуллугъчйир вари сабсдар шлуб дар. Амма вари чпин улихь дивнайи вазифйир тамам апIуз чалишмиш шула.

ВаритIан важиблуб сагъвал ву. Райондин ватандашариз узу мюгькам сагъвал ккун апIураза. Сагъвал къайдайиъ гъабхьиш, имбу месэлйир вари гьял апIуз шулу.