Сувайнат Кюребегова

Узу ялхъвниъ а кIури, фикир мапIанай. Ваъ, узу ялхъвнар апIури имдарза, гьаддиз тIалаб апIураза учвкан – эрхай ичв гъванари ацIнайи хилар, миванай узуз гарччлар! СацIиб рягьятвал гъадабгъри ичв хиларира, мелзарира.

Хъа узу ктибтурза. Урхруган, пидичва: фукьан агъу кдаринхъа хуйин шуран цIарарик!

Учвуз ккундушра, ккундаршра, узу гьацир вуза, чан вуйирсир, ва учвхьан жин апIрубра йиз фукIа адариз, ихь халкьди кIуруганси, гъючIакк гъван ккивну лицурадарза, йиз хлиъра, кIваъра фукIара чIуруб адариз.

Гьациб писвалин гъагъ уз’ин алдрувалиан, хиларси, фикрарра, ниятарра марцциди вуйивалиан узу Первердигариз икрам апIураза. Амма гъийин ихтилат дидкан дариз, хъа узуз кьисмат гъабхьи «халкьдинур» кIуру ччвурнакан.

Эгер уву сумчриз адахънуш, ухди-кьанди увуз ялхъвниз гъач кIубаъ аьламат шлуб адар. Гьаддиз мяракайиз гъюру касдик, саб кьялан жюрейинуб вушра, ялхъван кади ккунду. Узура, жвув мяракайин кас вуйиб аьгъюди, ялхъван дубгъурайза ва дубгъуз ккундийзуз, ккун гъабхьикьан гъедергури апIрубсиб ваъ, хъа чаъ вари уьмур атIабгнайи йиз халкьдин ялхъван. Хъа думу дубгъуб рягьят дайи, думу йиз халкьдин хасиятсиб вуйи – явашди кучIвну, хъасин худнаъ абхъруб. Йиз ялхъванра гьациб гъабхьнуш кIурза. Йиз табариъ айи ифи йиз халкьдикан вуш, узу жарар фици хьиди?
Гьаддиз, му аьхю дюн’яйиъ узуз варитIан багьа халкь, яв варитIан асккан камивалихьанра, варитIан заан лайикьлувалихьанра маш гьадабгъуз ккундарзуз, фицики дурар йиздарра ву. Узу яв урсалра, мистра кьабул апIураза, гьаз гъапиш дурарра, явси, йиздарра ву.
Гьамус, лирика гъибтну, мярака ккебгъурхьа…

Вари халкь шадди ву, варди гарччлар йивура: аьлимари, депутатари, гьякимари. Бязи шаирарира гьякимарин гарччларихъди хъипра, амма мукьам, ялхъвниъ айирин хъарсрайи ликарси, фу-вуш кьатIар шули, саб нота тмунубдихъ йивурайиганси, аьжайибди ебхьура. Гарччлари мукьам ккабгъра, жвуван касди ялхъван апIура аьхир. Ваъ, узу дарза ялхъвниъ айир, узу жвуванур дарза, ялхъвниъ айир «халкьдинур» кIуру ччвур тувуз жвувандари кадагънайир ву.

– Лайикьлу ву! – кIура аьлимари, шабаш апIурайиганси.
– Саб шакра адарди лайикьлу ву! – рижв хъивра гьякимари.
– Бажаругъназ гъилигиш, гьякь Толстой ва Достоевский ву! – гьякимаритIан гурлуди гарччлар йивура бязи шаирари.
Хъа ялхъвниъ айирихьан мукьам аннамиш апIуз шуладар, дугъаз думу асла ебхьурадар, дугъан ялхъван тярифарин мукьмихъди ва гьякимарин гарччларихъди апIурайиб ву.
Ярхиб ву ялхъван, бажаранвалихьанра ярхлаъ айиб. Аьгъдрувалиан вуш аьгъдарзуз, дарш кьавларин хъюл’ан, ялхъван давам шула…Гьелбетда, гарччларра.

Тяжублу шлуб гьадму вуки, узура гьаму мяракайиъ аза – чавушси. Ибар биши духьнайиз. Нотйири чIигъар апIура, далдабуйи чан жан убччвура, кьавларизра мушваъ фу-вуш жараси гъябгъюрайиваликан хабар а, амма мукьам дебккрадар. Гарччларин сес гурлуди ву, хиял апIин саб-сабдикан йивурайидар хилар дар, рукьан гъапгъар ву.
– Фу вуйичв? – аьхирра илтIикIунза гарччлар йивурайидарихьна, чавушрин вазифйирикан узуз хабар айиб улупури.
– Ялхъвниъ айириз «халкьдинур» кIуру ччвур тувуб тIалаб апIурача! – гъапну, гъачIидарин къулар алди, дудубкьну адру урус чIалниинди аьхю кIулариз узлан аьрзйир дикIурайи сар аьлимди.
Аьрзйириз, гьелбетда, жаваб тувуб алабхъуразуз, аьрзйир тартиб апIурайи идарйири сикинди гъитрадарзу аьхир. Саспиган хъялра гъюразуз, иллагьки, йиз гьюрмат айи инсанар заан ччвурар ккунидари чпин интригйиригъ гъюрччвруган. Ваъ, сикин шуладар халкьдихъанди юкIв убгурайи халкьдиндар. Зенгар апIуз гъитра чпин идарйириъ каф али кофе убхъури деънайи садар гьякимарихьди гьацдар тмуну гьякимариз, чав, аьлим, гьадму кофе убхъуз чпиз машат шулайи гьякимарин багахь дийигъну.
– Му касдиз думу ччвур тувбан бадали, узу ликар алдагъидиза, йиз гаф ликрин кIанакк ккивуз уву фуж вува? – кIура узуз сар гьякимри, гарччлар йивбу уьру духьнайи ацIу хилин жикъи тIуб уз’ин Макаровдин хъабцIнайи тапанчиси алапIури.
– Гьялак махьан! – сабур тувраза гьякимриз, – гьадабгъ яв гъирмаж йиз уларихьан! – узу шаир вуза, анжагъ шаир. Гьюкуматди ккатIархьнайи, гьякимари нигь дапIнайи, жямяаьтдинур духьнайи гьадму шаир – артухъ инсан.
Ич мелзкьан ичв ушвниъ адарди ужи гъабхьи, гьюрматлу гьякимар! Шлиз аьгъя, фициб гьялназ учву думу хуйиш!

Шюкюр ибшри Первердигариз! Гьаму гьякьсуз дюн’яйиъ саспиган гьякьлувалра гъалиб шулу – хабарсузди халкьдинур гъахьунзукан! Хабарсузди деънайи узу кьисматну хабардар гъапIунзу, адаунзу мяракайиз – гъапIунза ялхъван!
Узуз аьгъюбсиб, узуз гъабжибсиб. Хъарсундарзу! Пагь, гъубшну кьавларин мукьам – мажориъра, минориъра… Аьхирра, аьхиримжи аккорд, жинари, чпин жини хилар гъюрччвну, диссонансариинди барбатI апIуз хъюгъну. Вахтниинди гъеебхьунзуз, ебхьрударикан вуза аьхир, ва гъюрсунза снирччси клавишйиригъ, гъивунза жинарин хиларихъан, гъидисунза диссонансарин хорин дирижер ва гъапунза: «Йиз мукьмин хъпалгувал чIур мапIанай!»
Саб фициб-вуш агълижи вари сюри биркуру, кIуруганси, мукьамра гьаци ву – хъабалгнайи сесеригъ саб ухшарсуз сес гъябхъиш, вари мукьам чIур шулу. «Фальшь» кIуру дидиз. Гьациб фальшь гъипну, цIибтIан имдайиш, чIур апIурайи йиз мукьам. Баладар, балйир заълан гъюрайидар ву, рягьятди мукьам дюзнакк ккипунза, гьелбетда, консонансарин кюмекниинди.

Халкьдинур… Хиял апIин, муганайиз узуз йиз халкьдихьан жаради вуйи кьисмат ади гъабхьну!
Амма, халкьдинур гъахьну кIури, узхьан, кьалминтIан эйси дару шаирихьан, халкь бадали гьапIуз шулу? Аьрзйир дикIуз? ГъачIидарин къуларра алди?
Шаклу дарза, зигуйи гъачIи шаирари фицдар ккундуш къулар, анжагъ удучIври табасаран дишагьли Парнас дагъдин кIакIариз! Гарччларра йивуйи, варитIан гурлуди. Амма имдар дурар, ва дурарин къулар узу аьрзйириин ваъ, йиз кIваин гьаргандиз дизигназа…

Гьар фици вушра, тувунзуз думу заан ччвур – чIанади. Гьаддиз, курин хлиъ чIуд абхъганси, гьапIруш аьгъдарзуз дидкан. Мидланра савайи, аьлимра даахнадар, цIийи аьрзйир дикIура – гьамус къулар йивуз чIивидар агура. Хъа узу, ужхъари кIуруганси, жвартI ву, дупну гъитраза, гьаз гъапиш аьгъязуз: му уьмриъ кIан-кIул адруб фукIа адар…
Гьар фици вушра, узузра гарччлар йиврудар гъахьну. Хъа саспидарихьан гарччлар йивуз гъабхьундар, дурарин тахсир адайи – хилариъ гъванар ади гъахьну дурарин.
Гьамус аьлимариз ва халкь халкьдихьан уьбхюз тешкил дапIнайи фицдар-вуш автономйирин башчйириз дерд ка: депутатари дурари дикIурайи аьрзйириин къулар зигури имдар, дурар сабан чIивиди ими аьхир. Гьякимарира зигури имдар, дурариз шаирар ашра, адаршра саб ву – халкьдиндар, гьякимариндар – саб фаркьвалра адар!

Хъа узу аза, му дюн’яйин гьацкьялаъ дийигъну, дюн’я дубгъурайирси. Мегер му дюн’яйиъ узура айкIан, табасаран шаир дишагьли? Мегер йиз бицIи халкьдин гаф йиз цIарнаъди жара халкьаризра ебхьурайкIан?

Чухсагъул увуз, кьисмат! Уву узухьна гьарган жумарт вуйва – ужубдиъси, харжибдиъра!

Шюкюр ибшривуз, Первердигар! Уву тутрувубдихъан узу хъчIирхурадарза!

Гъванар хьайидар, учвузра чухсагъул! Ичв гарччлариз узу ккилигурадарза, гъванар айи хиларихьан гарччил йивуз шлуб дар.

Гьякьлуди кIуруш, йиз ялхъван ичв гарччларихъди гъябгърубра дариз!