Наргиз Гюлечова

Июлин 15-диан 17-дизкьан Чечен Республикайин меркездиъ Кавказдин инвестицйирин форум кIули гъубшну. Му серенжем Урусатдин экономикайин министерствойин кюмекниинди «Росконгресс» фондди «Аьхю Кавказ: гьюлихьан гьюлихьна» ччвур тувнайи темайиан тешкил дапIнайиб ву. Форумдиъ Кавказдин регионарианси, уьлкейин жара регионарианра, харижи уьлкйирианра гьюкминна бизнесдин вакилар ва жюрбежюр экспертар иштирак гъахну.

 

Кавказдин инвестицйирин форумдиз, Дагъустан Республикайин Глава Сергей Меликовра кIули ади, республикайианра аьхю делегация гъубшнийи. Серенжемдиъ иштирак шулайи хялариз улупуз кIури, ихь республикайиъ му форумдиъ чан хусуси стенд гьязур дапIнайи. Дидиз Агьцегь гъалайин кIалиб тувнайи.
Форумдин садпи йигъан Дагъустандин стенддиз лигуз гъафи гьюрматнан хяларин арайиъ «Дом.РФ» АО-йин генеральный директор Виталий Мутко, Урусатдин правительствойин председателин заместитель Александр Новак ва Чечен Республикайин правительствойин председатель Мягьямед Даудов айи. Сергей Меликовди дурар гъала рас ва цIийи алапIбан проектдихъди таниш гъапIну.

Сергей Меликовди мялум гъапIганси, гъала Агьцегь гъулан агьалийи тешкил гъапIу фонднан кюмекниинди рас апIиди. Гьадмуган гъала Кьибла Дагъустандиъ туристар кьабул апIру архитектурайинна культурайин ва тарихдин мяналу йишв хьибди.
Стендихъди таниш хьуз дуфнайи хялариз Сергей Меликовди республикайиъ юрутмиш апIурайи «Каспий гьюлин гъирагъдихъ хъайи кластер» кIуру зурба туриствалин проектдиканра ктибтну.

Александр Новакдира му проектдикан чан фикрар ачмиш гъапIнийи «5 гьюл» программайиз дахил шулайи ва Урусатдин Президент Владимир Путинди чан Посланиейиъра къайд гъапIу зурба вуйи инвестицйиринна туризмдин проект уьмриз кечирмиш апIуз хъюгънайивалихъди учву тебрик апIураза. Умудлу вуза, му ужуб проектди Кафари Кавказдиз, хъа асас вуди Каспий гъюлихъна гизаф кьадар туристар жалб апIиди. Хъа ич терефнаан кIуруш, учура проект юрутмиш апIувализ кюмек туври, думу гюзчиваликк гъибтдича ва му туризмдин кластериин вариди сатIиди ляхин дапIну, улихь дивнайи месэла кIулиз адабгъидихьа», – гаф тувнийи дугъу.

Кавказдин инвестицйирин форумдин дахилнаъди садпи йигъан Дагъустандин туризмдинна халкьдин сяняаьткарваларин министерствойи, «Кавказ.РФ» АО-йи ва гьацира «Каспийские курорты 1» АО-йи сатIиди ляхин апIбан бадали, му тешкилатарин кIулиъ айидари йикьрар гъийитIну. Дурари Каспий гьюлин гъирагъдихъ 220 дахъру йишвар 5 хядран отель тикмиш апIуз планламиш дапIна. Думу отель айи «Каспийские курорты 1» АО-йи 5 миллиард манат харж дапIну, 2028-пи йисан ачмиш апIуз планар йитIна.
Мидланра гъайри, Дагъустан Республикайи Кафари Осетия-Аланияйихъди ва Кабардино-Балкарияйихъди сатIиди ляхин апIбан гьякьнаан вуйи йикьрар гъийитIну. Йикьрарин документарихъ регионарин главйири къулар гъизигну.

Форумдин сабпи йигъ давам шули, Сергей Меликов «МегаФон» компанияйин регионарин артмиш’валин директор Владимир Скурихиндихъдира гюрюшмиш гъахьну. Дагъустандин главайина «МегаФон» компанияйин вакили, республикайин туризмдин цирклиъ big data (аьхю кьадар мялуматар, улупбар тартиб апIру сервис) ишлетмиш апIури, жюрбежюр цифрйирин шараитар тIаъбакан гъулхну.

Гьацира форумдин садпи йигъан Сергей Меликов «Газпром Межрегионгаз» компанияйин генеральный директор Сергей Гусевдихъдира гюрюшмиш гъахьну. Гюрюшнаъ кьюбрид терефари Дагъустан ужуб ерийин газрахъди тямин апIбан, республикайиъ юрутмиш апIурайи агьалйирин хуларихъна газ зигбан жямяаьтлугъ программайин месэлйирикан улхури, асас фикир хатIасузвалиинди хулариъ газ ишлетмиш дапIну ккунивализ тувну.Форумдин кьюбпи йигъ Дагъустандин стенддихьна Урусатдин Правительствойин Председатель Михаил Мишустин, СКФО-йиъ Президентдин вари ихтиярар айи вакил Юрий Чайка ва Чечен Республикайин глава Рамзан Кьадыров гъюб’инди ккебгъну. Дурар туризмдин цирклиан республикайиз айи мумкинваларихъди таниш гъахьну. Сергей Меликовди дурариз форумдиз духнайи проектарикан, гъулан мяишат артмиш апIуз Дагъустандиз айи мумкинваларикан мялуматар тувну. Дугъу гъапиганси, республикайиъ айи гьавайин ужудар шараитариъ йимишарин ва аьмлюхъярин багъар рягьятди артмиш апIуз шула. Багарихьди 50 агъзур тоннайин йимишар ва 15 агъзур тоннайин мейвйир уьрхру заан технологйирин тIалабариз жаваб туврайи йишварра ккабалгуз планариъ а.

Кавказдин регионари гьязур дапIнайи вари стендарихъди таниш хьпан кьяляхъ серенжемдин дахилнаъди Михаил Мишустиндин регьберваликкди СКФО яшайишдинна экономикайин артмиш’валин гьякьнаан вуйи заседаниера кIули гъубшну. Думу заседаниейиъ Сергей Меликовра иштирак гъахьну.
Заседаниейиъ Мишустинди гьюкуматдин терефнаан Дагъустандин ва Кафари Осетияйин курортар айи шагьрарин ЖКХ-йин артмиш’вализ туврайи кюмекнакан гъапну. Гьаму ляхин давам апIбан бадали, цци федеральный бюджетдиан 9,5 миллирд манат пулин дакьатар деетнайиваликан ктибтну.

Форумдин кьюбпи йигъра Дагъустандиз мянфяатлуб гъабхьну. Му йигъан РД-йин Правительствойин председатель Аьбдулмуслим Аьдулмуслимовдина «Оптово-распределительный центр Махачкала» ООО-йин генеральный директор Константин Томенкойи Дагъустандин Къумтургъала райондин аьтрафариин «Озон» маркетплейсдин 130 агъзур квадратдин метрин аьхю склад тикмиш апIбан гьякьнаан йикьрар гъийитIну. Думу склад СКФО-йин регионарин арайиъ варитIан аьхюб хьибди ва му проект уьмриз кечирмиш апIуз 9,6 миллиард манат жара дапIна; душваъ гьацира 2 агъзурихьна лихру йишварра ачмиш апIиди. Складдин тикилишчивалин ляхнар 2027-пи йисан аьхирихъна хуз планариъ а.
Форумдин кьюпи йигъан Аьбдулмуслим Аьбдулмуслимовди Дагъустандин стенддихьна дуфнайи Китайдин делегацияйиз ва «Аурум-Плюс» компанияйин вакил Борис Чжэндиз республикайиъ гьясил апIурайи дюгдикан, дидин сортариканна тIяъмикан ва дюгю Китайдиз экспортдиз гьапIуз айи мумкинваларикан гъапну.

Шубуд йигъандин арайиъ Грозный шагьриъ кIули гъубшу Кавказдин инвестицйирин форумдиъ Дагъустанди асас вуди туризмдин цирклиан вуйи месэлйириз аьхю фикир тувнийи.
Форум гъябгъюрайи вахтна «РИА Новости» редакцияйиз интервью туври, Сергей Меликовди къайд гъапIганси, Дагъустандиъ тешкил апIурайи туризмдин кластери республикайин экономика артмиш апIбаъ аьхю йишв бисиди.

«Эгер ухьу туризмдин индустрияйикан улхуруш, гъи республикайиъ юрутмиш апIуз хъюгънайи туризмдин кластерин кюмекниинди инфраструктурайиъра хайлин дигиш’валар хьиди. Фицики кластер яратмиш апIбиинди гьадушв ва багарихь хьайи вари терефар электроэнергияйихъди, газрахъди, штухъди, рякъярихъди ва чиркин штар марцц апIру гъурулушарихъди тямин апIиди. Гьаддихъди сабси Каспий гьюлин гъирагъдихъ арайиз хурайи кластерин багхьан гъягъюрайи рукьан рякъярра егин хьиди ва туризмдин цирклихъди аьлакьалу бизнесра артмиш хьибди. ИкибаштIан, тешкил апIурайи му вари шараитар анжагъ туристар бадали апIурайидар дар, дурари республикайин экономикайизра аьхю кюмек тувди.

Къайд апIуз ккундузуз, му зурба проект юрутмиш апIбахъди сабси, гьюлихьна ва гьюлин гъирагъдихъна экология жигьатнаан вуйи тIалабарра дюрхну ккунду», – аьлава гъапIну Сергей Меликовди.
Форум ккудубкIну. Хъа дидин сабпи натижйир йивуз анжагъ гъюру ва дидхъантина вуйи йисариътIан хьибдар. Му шубуд йигъан гизаф ражари ктуху аьхю цифрйир ва меъли гафариъ гьякьикьатдиъ ихь республикайин агьалйирин уьмрин дережа за апIру кьувват шул кIури, умуд кивуз ккундузуз.