Мейлан Нежефов
Гьаму улихьна Хив райондиъ Дагъустан Республикайин Главайин грантдин дакьатарин кюмекниинди адабгънайи ва шаир-эскер Кьалухъ Мирзайиз бахш дапIнайи литературайинна художествойин жикъи фильмдин презентация кIули гъубшну. Думу ухьуз варидариз ужуди таниш вуйи Табасаран театрин бажаранлу актёр Аьгьмад ТIаибовди дивуб ву. Дугъу фильмдин режиссервалра, дидиъ кIулин игитрин рольра уйнамиш гъапIну.
Фильм ихь машгьур шаир ва игит эскер Кьалухъ Мирзайикан вуйи Эльмира Аьшурбеговайин «Эвелин дих» пьесайин бинайиин алди гьязур дапIнайиб ву. Хиварин РКДЦ-йиъ улупу жикъи фильмдиз «Кьалухъ Мирзайин фикрар» кIул тувнайи. Фильмдиз, Хив райондин агьалйири, глава Ярмет Ярметов улихь хьади, заан кьимат тувнийи. Думу гьаци вуйиб тамаша апIурайидарин гурлу гарччларира субут гъапIнийи. Райондин главайи администрацияйин терефнаан режиссёрихьна чухсагъул мялум апIбан кагъаз ва, пулин кюмек вуди, конверт гъурубкьнийи.
Аьгьмад ТIаибовдиз, учв хъюгънайи ляхин давам апIури, му фильм тамам метраж айи художествойин фильмдиз илтIибкIуз ккунди а. Дугъу, грантдин дакьатарилан гъайри, жвуван жибдианра хайлин харжар адаъна. Саб жерге съемкйир гъахузра ккими. Хъа пулин дакьатар гьудруркIди, фильм бегьемди адабгъуз удукьурадар. Думу ккудубкIуз режиссёриз ихь кюмекра лазим ву. Му пишекарвалин дережайиъди адабгънайи, табасаран чIалниинди вуйи кьюбпи фильм ву, учвра ихь халкьдин милли игит вуйи, ухьу чаинди дамагъ апIурайи Кьалухъ Мирзайикан (КIваин ап1ураза, сабпи фильм ТIюрягъ гъулан агьали Тахмина Гьяжикеримовайи адабгънайи «Бурж» ву).
***
Табасаран халкьдин милли игит ва шаир Кьалухъ Мирза тахминан 1697-пи йисан НитIрихъ мягьялин Ванихъ гъулаъ касиб нежбрин хизандиъ бабкан гъахьну. Дугъу сифте аьраб мектебдиъ, хъасин Зюрдгъярин мистан багахь хьайи медресейиъ гъурхну, саб вахтна думу гъулан маллади гъилихну. ХVIII аьсрин сумчIурпи йисари Ирандин шагь Надири Дагъустандина гьюжум гъапIган, Кьалухъ Мирзайи, пис душмандиз къаршуди удучIву табасаран мургарин дестейин кIакIнаъ дийигъну, гьякьлу женгназ регьбервал тувну. 1741-пи йисан Аваристандин ЧIух гъулан кIанакк Надир шагьдин кьувватар дармадагъин гъапIу женгнаъ кьибла Дагъустанди эскрарин дестейин к1улиъ айи Кьалухъ Мирзайиз гъагъи зиян шулу, ва думу игитси, Ватандин гъуллугънаъ ади, уьмриан гъягъюру.
Гьюкум чпин хабаъ тIапIуз ва халкьар чпиз лукIарди гъадагъуз ккунди айи ханар-беглариз къаршуди удучIвру мургу игитрин гьарсаб шиъриъ ватанпервервалин гьиссар атIагна. Гъийин йигъан ихь халкьдиз девлет ва хазна вуйи Кьалухъ Мирзайин эсерар уч гъапIур шаир, мялим, Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи Ибрагьим Шагьмарданов ву.
Чан «Ватан» кIуру шиъриъ Кьалухъ Мирзайи жвуван уьмрин мяна-метлеб лап шикиллуди ачмиш дапIна:
Ватан, увуз бахш вуйиз юкIв,
Шаир вуза ва яв гьякь лукI!
Уву вува дада багъри,
Кьабул апIин йиз кIван мяъли.
Табасаран табар ягъал,
Аьгъязуз ичв уьмур-аьгьвал.
Гъадабгъну йиз гаф учвухьна,
Учву тувай йиз халкьдихьна.
Шаирин гьаму васият кинематографдин дакьатариинди гъийин ва гележегдин насларихьна рубкьуз ният дапIнайи Аьгьмад ТIаибовдиз ухьу, мил дапIнура, му ихь культурайиз аьхю уьмарат вуйи фильм кIулиз адабгъуз чарасуз кюмек тувну ккунду. Йиз фикриан, кюмек шлударра дихъиди.
