Наргиз Гюлечова
23-пи ноябриъ Расул Гьямзатовдин ччвурнахъ хъайи Дагъустандин гьюкуматдин педагогвалин университетдиъ «Дагъустан – фольклоринна литературайин поэзияйин саб вуйи майдан» ччвур тувнайи, региондин илимдинна таржумайин конференция гъабхьну. Думу конференция табасаран халкьдин фольклорин илимдар, Дагъустандин ла-йикьлу мялим, зегьметнан ветеран, РД-йин гьюкуматдин премияйин лауреат Малик Гьясанов бабкан духьну 85 йисаз лигну, дугъан гьюрмат уьбхюри, ДГПУ-йин дагъустан филологияйин факультетдин кIулиъ айирин заместитель Аьлибег Аьшурбеговди тешкил гъапIуб ву.
Серенжемдиъ Дагъустан Респуб-ликайин илимдин вакилар, профессорар, республикайин вузарин ва сузарин мялимар, аьлимдин гъарашугъар, юбилярин мирасар ва хъанара хайлин жара касар иштирак духьнайи.
Гьадрарин арайиъ ихь гьюрматлу профессор, тарихдин илмарин доктор Мягьямед Гьясанов, шаир ва публицист Багъир Ражабов, Ломоносовдин ччвурнахъ хъайи Москвайин гьюкуматдин университетдин профессор Зейдуллагь Юзбековра айи.
Малик Гьясановдин рюгьяриз бахш вуйи серенжемдиз уч духьнайидар ДГПУ-йин урхбанна тербияламиш апIбан ляхнариз лигру проректор Руслан Гереевди къаршуламиш гъапIнийи. Дугъу чан ва университетдин ректорин терефнаан уч духьнайидариз му серенжем тебрик гъапIну ва, гъи аргъаж шулайи жигьилариз Малик Гьясанов нумуналу мялим вуйиваликан ва думу гьаргандиз кIваин гъузбакан гъапну.
Серенжемдиъ Аьлибег Аьшур-беговди, Юнус Муртузялиевди ва Эльмира Аьшурбеговайи Малик Гьясановдин уьмрикан, дугъан творчествойикан вуйи докладарра гъурхнийи.
Къайд апIуб лазим вуки, чан доклад ккебгъайиз улихь, Аьлибег Аьшурбеговди мялум гъапIганси, багарихьди Малик Мягьямедович Гьясановдин рюгьяриз бахш вуди, дугъан эсерар кайи китаб чапдиан адабгъуз кка. Гьадму китабдиъ му серенжемдиъ гъурху докладарра чап апIиди.
Табасаран халкьдин фольклористикайиъ ва литературайиъ Малик Гьясановди хайлин ляхин дапIна. Ккудубшу аьсрин гьацI’ан чан уьмрин аьхиримжи йигъаризкьан ДГУ-йиъ ва республикайин илим ахтармиш апIурайи институтарихъдира сатIиди ляхин апIури, багъри халкьдин фольклористика артмиш апIбиинди хайлин йисарин арайиъ думу варитIан улихь хьади гъахьну. Табасаран халкьдин маракьар уьрхюри, думу чан вахтна республикайин Госсоветдизра кмиди гъушну. Гьацира дугъу саб табасаран халкьдин ваъ, вари республикайин халкьарин литературайинна фольклорин артмиш’валиъ аьхю роль уйнамиш гъапIну.
«Малик Мягьямедович Гьясанов 1938-пи йисан 20-пи августдиъ Табасаран райондин Хюрикк гъулаъ бабкан гъахьну. Дугъу учв бицIиди имидихъанмина гьарсаб ляхин, ужудар хъуркьувалар гъадагъури, намуслувалиинди тамам апIури гъахьну. 1953-пи йисан Хюрккарин 7 йисандин мектеб, хъа 1956-пи йисан Хючнаарин кьялан мектеб дугъу заан кьиматариз ккудукIуру. Дидин кьяляхъ думу, 1962-пи йисан уьру дипломдиз Дагъустандин гьюкуматдин университетдин филологияйин факультет, хъасин аспирантура ккудубкIур, ДГУ-йин «Халкьарин яратмишар ва Дагъустан халкьарин литература» кафедрайиз ляхниз гъадагъуру.
Зиихъ къайд гъапIганси, учв наан лихурашра, шлихъди ляхин апIурашра, дугъу гьарсаб ляхин лап марцциди, жавабдарвалиинди апIури гъабхьну. Дидин шагьидар, дугъан мяналу эсерарси, дугъахъди лихури гъахьи касарра ву. Йиз фикриан, мициб жюрейин ляхин апIували, дугъан чан халкьдихьна вуйи ккунивал ва гьюрмат улупура. Малик Мягьямедович Гьясанов аьлим хьпаъ, 1923-пи йисан Дагъустандиз дуфну мушваъ гъузу ва хайлин йисари дугъахъди сатIиди ляхин апIури гъахьи шаир, фольклорист ва литературовед Александр Федорович Назаревичди аьхю роль уйнамиш гъапIну. Гьадму касдин регьберваликкди Малик Гьясановди кандидатвалин диссертация гъибикIну ва думу гъюбхнура ву», – докладдиан гъурхну Аь. Аьшурбеговди.
Малик Мягьмедович Гьясановди неинки Табасаран, хъа гьацира, дагъустандин литературайиъра аьхю роль уйнамиш гъапIу кас ву. Дугъу шиърар, ихтилатар, очеркар дикIури гъахьну. Гьацира дугъу хрестоматияйин китаб, урхбанна методикайин пособйир, 8-пи классариз вуйи дагъустан литературайин китаб, табасаран шаираринси, дагъустандин шаирарин шиърарин гъварчра, «Литературайин Табасаран» альманах, Дагъустандин ва Табасарандин машгьур шаирарикан вуйи очеркар дидикIнайи «Дагъустандин халкьарин литература» кIуру пособиера гьязур гъапIну. Мидланра гъайри, аьлимди дагъустандин ва харижи уьлкйирин машгьур классикарин эсерар чан багъри табасаран чIалназ таржума гъапIну.
Малик Гьясанов бабкан духьну 85 йис хьпаз лигну, дугъан гьюрмат уьбхюри тешкил дапIнайи конференция лап ярхиб ва мяналуб гъабхьнийи. Уч духьнайидариз гьаруриз думу фицир кас вуди гъахьнуш, кIваин апIури, ктибтуз ккундийи.
«Йиз гъянаъ айи юкIв, гьаз сикинди гъубздарва?
Архаинди узу гьаз гъибтдарва?
Мюгьюбатнан аьшкьниинди дюн’яйиз
Лигуз амур апIурава улариз» –
Эльмира Аьшурбеговайи чан доклад гьаму цIарарилан ккебгънийи. Му гафарин автор Малик Гьясанов ву.
«Малик Гьясановдиз кьадарсузди литература агъяйи ва ккундира вуйи. Дугъу художественный эсерарикан кIуруган, дугъаз айи мялуматарихъ хъпехъруган, студентар гьациб сюгьрин гьиссарин тясирнакк ккахъуйи. Студентарин дарсарихьна аьшкь артухъ апIбан ва дурариз артухъси аьгъю хьпан бадали, дугъу гьаммишан жюрбежюр тахаллусар хури шуйи, хъа эгер студентари дарсназ кьан апIури гъахьиш, «ужур нежбер ахсрар ккергъайиз хутIлиъ шул» кIури шулийи. Думу гизаф зарафатар ккуни кас вуйи. Лекцияйиз гъюруган, гьадму йигъандин темайихъди аьлакьалу вуйи саб дипломат китабар хьадарди, гьич сабанкьан лекцияйиз гъафир дар. Мидланра гъайри, дугъан лекцйир жарадарин китабариан кидикIнайи текстар дайи, дурар чав кIул’инди гьязур дапIнайидар вуди шуйи. Гьаци вуйивализ лигну, студентарин дугъахьна вуйи янашмиш’вал жара жюрейинуб, асасуб вуйи.
Университетдиъ табасаран чIал ва литература ахтармиш апIру отделение ачмиш гъапIган, душваъ лазим вуйи литература цIийикIултIан уч дапIну ккундийи. Малик Мягьямедовичди думу ляхинра бицIи вахтнан арайиъ тамам гъапIнийи.
Учв студент вуйи вахтарихъанмина, думу кас гизаф мялуматар агъю апIуз ккунир вуйи. Гьаддиинди думу имбударихьан тафавутлурра вуйи.
Студент вахтари дугъахъди сатIиди урхури гъахьи профессор Кьадир Аьбдуллатиповди дибикIнайиганси, Малик Гьясанов саб фициб-вуш гьядиса дархьиш, дарсариз дяргъюри гъузрур дайи. Вари лекцйир дугъу хъайи-хъайиси дикIурира шуйи. Урхурайи вахтари гьарсаб семинарин дарсариъ, варитIан гизаф жавабар туври шлур гьадму вуйи. Учв фицир студент вуди гъахьнуш, думу гьацир мялимра вуди гъахьну», – гъапнийи Эльмира Аьшурбеговайи.
Конференцияйиъ гьязур дапIнайи докладарин арайиъ ДГПУ-йин студентари Малик Гьясановди гъидикIу шиърарра гъурхнийи.
Гьюрматлу профессорин рюгьназ бахш дапIнайи конференцияйин вари докладарикан ва дугъкан вуйи улхбарикан бикIуруш, ухьуз газатдин машар гьуркIидар.
Хъа къайд апIуз ккундузузки, Малик Мягьямедович Гьясановдин фольклорикан вуйи бикIбар ва дугъан тахаллусар Францияйиъ таржума дапIну, душвариъ урхурайи баяр-шубаризра кивра.
Серенжемдин аьхириъ профессорин риш, филологияйин илмарин кандидат Гьясанова Гъизлар Маликовнайи думу фицир адаш вуйиш, дугъан чан веледарихьна, гъарашугъарихьна ва дустарихьна вуйи янашмиш’валикан ва дугъу чпиз туву тербияйикан, урхури шлу эсерарикан ктибтнийи ва серенжемдиз уч духьнайидариз варидариз чухсагъул мялум гъапIнийи.
