Гюлягьмад Маллялиев
Зарафатчивал, жвуван гъалатIариин аьлхъюз, имбударин нукьсанарикан гиран даршлуси пуз аьгъювал – инсандин хасиятнан ужудар лишнарикан саб ву. Ужуб зарафатну фунуб демдиинара ранг хуру, инсанарин кефйир ачухъ апIуру.
Хъа саспи инсанар неинки зарафатнан устадар шулу, дурарин апIурайи гьарсаб гаф, алдабгъурайи гьарсаб лик, жвув жямяаьтдин арайиъ гъахбан къайда имбударин гевюл ачухъ апIрудар, кIвантIарикк инчI ккапIрудар шулу. Думу жюрейин инсанар гьар йигъандин уьмриъ учIвнайи, варидари кьабул дапIнайи ляхнариз, къайдйириз цIийи терефнаан, жараси лигуз аьгъюдар, аьдатнаъ ахьнайи хайлин ляхнарин мянасузвал ачухъ апIуз удукьрудар шулу. Саб гафниинди, дурарин гаф-чIал, ляхнар апIбан саягъ флану жямяаьтдин кьабул дапIнайи саягънахьан фаркьлудар шулу, ва гьаддиинди дурари имбудар тяжубра апIуру.
Ухьуз варидариз аьгъюганси, нагълариъ ва гьиктариъ айи Малла Несреддин гьацир кас вуди гъахьну. Дугъан ляхнари, гафари инсанариз аьлхъюб ккапIру, амма гьаддихъди сабси дурариъ дишлади дярябкъру дерин фикир, мяна а. Табасаран халкьдин арайиъра Малла Несреддиндиз ухшар касар цIиб ади гъахьундар. Мисалназ, Кюрягъ гъулан агьали Ханбай халу –дугъаз гъуландари «табасаранарин Малла Несреддин» ччвур тувнийи. Табасаран писатель Гьяжиаьли Аьлимурадовдин «ГьяжитIай ва КъубатIай» кIуру китабдиъ автори гьацдар зарафтар ва шуллугъар кайи кьюр дустракан хайлин ихтилатар тувна.
Гьаму касарин суратариз ухшар инсанар гъи гьятта гьарсаб гъулаъ а, ва ихь ватанагьлийири вахт алабхъу йи-швахь аьхю аьшкьниинди дурарикан ихтилатар ктитури шулу. Гъи узузра Табасаран райондин саб гъулаъ яшамиш шулайи гьацир касдин уьмриан сакьюдар гьядисйирихъди учву таниш апIуз ккундузуз.
****
Фахрудин фунуб вушра ляхин апIуз аьгъю уста кас вуйи. Амма дугъан хасият аьжайибуб вуйи. Гъуландариз дугъан тIулар, гъиллигъар танишдар вушра, Фахрудинди дурар гьар ражари чахъди аьлакьалу нубатнан гьядисайиинди тяжуб хьуз гъитуйи.
Фахрудин чан гъагъ зигру машиндиъди гъулажвуваз гъум зигуз гъягъюру. Ляхин дапIну, гьякь-гьисаб тувру вахт улубкьган, эйсийи мугъхьан гьерхру:
– Гьан, швнуб машин гъум гъабхунва?
– Кьюб машинна гьацI.
– Гьаму «гьацI» кIуру рижв шлиз лазим ву? Я кьюб рейснан кьимат ча йип, я шубуб рейснан.
– Вуш ча шубуб рейснахъан пул.
****
Фахрудинди электричествойиинди либхру рягъин дибккру. Гъуландари, алдру харжар адаъну Дербентдиз гъягъяйиз, аьхю аьшкьниинди дугъа-хьна рузи хуз хъюгъру.
– Салам алейкум, Фахрудин. Хю дярябгъну ккунду.
– Швнуб шишал лазимди вувуз?
– Саб 6-7 шишал.
– Ибшри вуш, аьбкъин.
Фахрудинди 7 шишал хю гъярябгъиган, рягъин ктIубшвуру
– Я кас, гьаму кьюб шишалсан дяхин рябгъ сарун. Гьамус гьамрар кьяляхъ гъахурадарзаки.
– Ваъ, рягъидарза
– Гьаз? Фу гъабхьну?
– Узу сифте гьерхиган, уву хюйин 7 шишал ккундузуз гъапнийва. Узу ургуб шишал гъярягъюнза.
****
Саб ражари ляхин хътарди айи Фахрудинди рукьан телин арчал убгъру станок ктапIуру. Хайлин вахтна дугъу гъуландаризра, гъунши гъуларин агьал-йиризра хутIлар-хярарилан, багъларилан зигуз телин арчлар ургъуру.
Сад йигъан гъунши Камали Фахрудиндикан чаз 20 метрин арчил убгъуб ккун апIуру.
– Станок амдариз, Камал.
– Вагь, хъа набшдияв думу?
– Масу тувунза.
– Швнуд агъзуриз?
– Варж манатдиз
– Фу????
– Металлоломдиз тувунза.
– Думу ужуб гьялнаъ айи, аьхир, пуч дубхьнадайи…
– Вуш фу вухъа? Узуз думу сарун лазимди амдайзуз.
****
Фахрудинди, чахьна илтIикIиган, хилин бензопилайихъди гъуландарин хутIлариъ, багълариъ айи хифран, жихрин, вичун гьарарин гъеерццу цирклар ктярхюйи, йирси гьарар кьаблилан алдатIуйи.
– ХутIлихъ хъайи хифран гьарин саб цирклиъ хъалхъам абхънайиз, Фахрудин. Думу ктябхюз фукьан кьимат кIурва?
– 80 манат.
– Ибшри. Рази вуза.
Фахрудин гьаригъ гъючIвру ва саб герендилан циркилра кядярхну гъюру.
– Чухсагъул увуз, гъулажви. Ма яв ляхниз 100 манат.
Фахрудинди чахьна туву пул ккатIабахьуру:
– Лазим дарзуз яв 100 манат, ихь йикьрар вуйиганси 80 манат ча.
– МиржцIур хьадарзухь. Ма варж манат. Гьялал вуйиз.
– Увуз гъибт яв варж манат…
Хъасин хъял кади, лазим дарзуз яв пул затра, дупну, Фахрудин хулаз гъягъюру.
