Наргиз Гюлечова
Дагъустан Республика – жумартди ккатIабццнайи уткан халачийиз ухшар, гьюрматниинди хялар апIру йишв ву. Гъюрайи хялариз учв ккун апIбан бадали, Дагъустандиз уччвуб табиаьт, иццидар хурагар, мани гьюл, ужудар инсанар а.
Республикайиъ айи уткан ва машгьур йишвар гъяркъган, мина дуфнайи хяларин уларин акв гъабхура. Дагъустандиз гъюрайи туристарин кьадарра йислан йисаз артухъ шула. Хъа пуб лазим вуки, Дагъустан Республикайиъ асас вуди туризм 2020-пи йисхъанмина артмиш хьуз хъюбгъюб ву. Коронавирусдин пандемия ади, жара гьюкуматариз вуйи сяргьятар хъяркьнайивал себеб дубхьну, Урусатдин агьалйир гизафси ихь республикайиз гъюз гъюгънийи. Мисал вуди гъадабгъиш, 2019-пи йисан республикайиз гъафи туристарин кьадар 850 агъзур вуш, 2021-пи йисан дурарин кьадар 1 миллионтIан артухъ гъабхьну. Ккудубшу йисан 1 миллионна 700 агъзуртIан артухъ туристар республикайиз гъафну, хъа цци кIуруш, 1 миллионна 900 агъзур туристар кьабул апIуз планариъ айи… Хъа гьяйифки, 23-пи июнди республикайин Мягьячгъала ва Дербент шагьрариъ гъахьи терактари, гъюрайи туристариз цIиб гучI’вал ккипну, дурарин кьадар кам гъапIну.
Дагъустандиъ туристариз кьабул вуйи йишвар гизаф а. Республикайиъ туризм ужуди артмиш ва туристар гъюрайи йишвариъ шараитар ужуб терефназди дигиш апIбан бадали, гьар йисан жавабдар идарйири хайлин ляхнар кIули гъахура.
Дагъустандиъ туристариз гизаф хуш вуйи йишварин цIарнаъ Сулакдин дараскъал гъяр ва Дербентдин Нарин-гъала а. Республикайин районар жа-жаради гъадагъиш, Дагъустандин кьибла терефнаъ варитIан ужуди туризм артмиш шулайи район – Табасаран, хъа Кафари терефнаъ Гуниб районар ву. Табасаран райондикан улхуруш, мушваз гьар йисан агъзрариинди туристар гъюра. Райондиъ асас вуди туристариз кьабул вуйи йишвар Хючна гъулахъ хъайи Хянгъярин рибчрар, Ургур чвуччвунна сар чучун гъала, саб кьумкьан адарди гакIвликан дапIнайи гъяд ва гь.ж. йишвар ву.
Дагъустандин дагълу районарин табиаьтдиз лигуз гъюрайи туристаринси, Каспий гьюлик жикIуз гъюрайидаринра кьадар цIиб дар. Июндин вазлиан сентябрин вазлизкьан Каспий гьюлин шид маниди гъубзра. Ва гьаму вахтна гьюлик жикIуз ва дидин гъирагъарихъ ригъдиккди гъумриин дахъуз шулу.
Саб мисал хурза. Улихьна йигъари Мягьячгълайиъ кьюр гъабан бицIидарра хъади, саб хизан алабхъунзуз. Гъяркъюбси дурар ихь республикайин агьалйир даруб аьгъю шуйи. Узу дурарихъди гаф-чIал апIуз хъюгъза ва чиб наънан дуфнайидар вуш гьерхза. Дурари, Москвайиан дуфнайидар вуча, гъапнийи. Хизандин эйси Дмитрийди чпиз Дагъустан яманди кьабул дубхьнайиваликан ктибтнийи. Дурарин Дагъустандиз хъади-хъади гъюри цци 3-пи йис ву.
«2022-пи йисан учу сабпи ражари мина гъюруган, цIиб шак’вал кади гъафнийча. Хъа Дагъустандин жилариин лик дивубси, мушван гьава, инсанарин машнакк ккайи инчI гъябкъиган, хърахурайи юкIвар сикин гъахьнийич. Сабпи ражари 10 йигъазтIан гъафундайча. Гьадмуган хъанара артухъ йигъариз мушваъ гъудрузбакан швумалра гъахьнийчу. Гьаддихъан сарун сачра, ццира 3 гьяфтайиз кIури гъафунча.
Дагъустандиъ айи агьалйирин кIван манивал, хурагарин иццивал, табиаьтдин уччвушин гьич саб йишваъра адар. Мумкин ву, учу гъюру йисанра мина гъюз», – гъапнийи туристди.
Дугъахъди вуйи сюгьбатнаъ 23-пи июнди Мягьячгъала ва Дербент шагьрариъ гъахьи гьядисйириканра гьерхнийза. Дмитрийди, йиз суалназ жаваб туври, гьамци гъапнийи: «Дюзди кIуруш, думу йигъан ГамсутIл гъулаз душнайча. Ав, гучIра гъабхьунчуз. Хъа вушра пуз ккундузуз: инсафсуз вуйи касар гьарсаб миллетдигъ гъя».
ИкибаштIан, урус туристдин гафар дюзидар вушра, ухьухьна гъюрайи туристаризси, республикайин агьалйиризра думу пис касари гучI ккипну.
Гьамдихъди аьлакьалу вуди туристарихъди ляхин гъабхурайи «Тетис тревел» ООО-йин генеральный директор Марат Ибрагьимовдира чан фикрар ашкар гъапIнийи. Дугъан гафариинди, му дюшюшди Дагъустандиз тур гъадабгънайи саспи туристариз лап яманди гучI ккипну ва дурарикан 15-20% касар республикайиз дяргъбанди гъахьну.
«Му пис дюшюш хьпан кьяляхъ кьюд йигълан, Мягьячгълалайиъ йивбар а кIури, махлукьатлу хабрариан мялумат тувнийи. Думу мялумат кучIлануб вушра, 23-пи июнди гъабхьи терактдин кьяляхъ Дагъустандиз гъюруш шаклуди айи туристар, гьадму жюрейин хабрар ерхьбан кьяляхъ, сарун мина дяргъбанди гъахьну. Амма, мина гьамусдизра швнуб-саб ражари дуфну Дагъустан таниш вуйи касариз хатIавал адруб аьгъя. Дурар хъана гъюз ккими.
Ич терефнаан кIуруш, учу Дагъустандиъ айи аьгьвалат читинуб даруваликан, саламатвал айиваликан ва хялар кьабул апIуз гьаммишан гьязурди вуйиваликан дурариз кIурача», – аьлава гъапIнийи Марат Ибрагьимовди.
