Умгьанат Сулейманова
Ихь уьлкейин мектебариъ ЕГЭ тувуз хъюгъхъанмина хайлин йисар арайиан гъушну. ЕГЭ гъабхуз хъюгъю сифте йисари ихь агьалйирик, яна выпускной классариъ урхурайидарин абйир-бабарик, аьхю гъалабалугъ кабхънийи. Хайлиндариз кIваинди имишул, улихьна йисари выпускникари ЕГЭ тувруган, думу имтигьян тувуз урхурайидартIан дурарин абйир-бабар артухъ чалишмиш шуйи. Выпускникар ЕГЭ-йиан заан баллар гъадагъуз, имтигьнарихьна бицIи вахттIан амдруган, шагьрариан дагълу гъулариз гъюри гъахьну. Думу жюрейин ва ЕГЭ-йин къайда чIур апIурайи жара далилар дархьбан бадали, имтигьнарин тешкиллувалин программайиъ хайлин кIатI’и дигиш’валар тIаънийи. Гьадму гьисабнаан имтигьян гъабхру йишвак видеокамерар китIнийи.
Видеокамерар китIхъанмина мектебариъ урхурайи баяр-шубарин ЕГЭ-йин ва ОГЭ- йин натижйир фицдар шулаш ва выпускникари имтигьнар фици тувраш, Дагъустандин Огни шагьрин образованиейин управлениейин кIулиъ айи Шамиль Ханмедовди мялумат тувра:
– Улихьна йисари выпускникари гъадагъру заан баллартIан, гъи чпин кIул’инди гъазанмиш апIру баллар хайирлудар ву. Къайд апIуб лазим ву, видеокамерар диву вахтнахъанмина урхурайидари чпин кIул’инди, гъирагъдиан саб жюрейинра кюмек адарди, ЕГЭ тувра.
Амма хайлин абйир-бабар думу къайдайиин разиди дар, иллагьки аьгъювалар гъадагъуз тIагъру апIру бицIидар хъайидар. Хъа заан аьгъювалар гъадагъурайи хайлин урхурайидарин абйир-бабар цIийи къайда дебккувалиин разиди ву.
Пишекрари къайд апIурайиганси, аьхиримжи йисари мектебариъ лихурайи мялимарира думу меселайиз артухъди фикир тувуз хъюгъна, гьаз гъапиш гьарсар урхурайири ЕГЭ тувну, аттестат гъадабгъну ккунду. ЕГЭ тутрувди урхурайидар гизаф гъузу мектебдин ляхин асккан дережайинуб вуди гьисаб апIура. Гьаддиз выпускникарихьна мялимарин терефнаан вуйи янашмиш’вал, фикир ужуб терефнахъинди дигиш дубхьна.
Мидланра гъайри, ЕГЭ тувру выпускникарин кьадарра йислан-йисаз цIиб шула. Гьаз гъапиш мектебариъ урхурайидарин асас пай 9-пи класс ккудубкIбан кьяляхъ кьялан пишекарвалин урхбан идарйириз гъягъюра. Мисалназ, Дагъустандин Огнийиъ цци ЕГЭ туврайидарин кьадар 185 выпускник ва ОГЭ туврайидарин кьадар 558 вуйи.
– Шамиль Ниязатдинович, Дагъустандин Огни шагьрин мектебариъ цци швнур медалист гъахьну?
– Ццийин йисан 14 баяр-шубари мектеб гъизилин медализ ккудубкIну. Сифте кIул’ан медалистарин сиягьнак 39 баяр-шубар кайи. Хъа ЕГЭ хьайиз саб бицIи вахт ккимиди, думу медалистарихъди математикайиан ва урус чIалнаан кIул’инди вуйи ляхин гъубхнийича. Гьадрарикан чпин ляхин ужуб натижайиз 16 урхурайирихьантIан тамам апIуз гъабхьундар. Ва ЕГЭ тувган, гьадму 16-рикан заан баллар 14-ри гъадагъну. Чпи гъадагъу баллариин рази дару выпускникариз гъюру йисанра имтигьнар тувуз мумкинвал а. Медаль гъадабгъуб думукьан рягьят ляхин дар.
Къайд дапIну ккунду, имтигьнар туврайи выпускникари гъюблан-гъюбаз артухъ баллар гъадагъура. Дагъустандин Огни шагьрин 2-пи нумрайин мектебдин выпускник Амир Девлетханов ихь республикайиъ физикайиан 100 балл гъадабгъдарикан сар ву. Хъа Халибег Халибеговди 97 балл урус чIалнаан ва 98 балл математикайан гъадагъну.
– ОГЭ тувуз дархьи выпускникарин закурин йигъ фициб хьибди?
– Имтигьнар тувуз дархьидариз дурар гъюру йисан тувуз мумкинвал шула. Думуганра тувуз дархьиш, урчIвуд йисан мектебдиъ гъурхну кIуру кагъаз тувди. Хъа думу кагъзихъди дугъхьан гележегра думукьан рягьятдиъ ккабалгуз хьибдар. Фицики фуну идарайиз гъушишра, ляхниъ дийигъбан бадали, дугъхьан мектеб ккудубкIбан документ тIалаб апIиди. Гьацдар дюшюшар дархьбан бадали, абйир-бабарира мектебдихъди аьлакьа уьбхюри ккунду. ЕГЭ ва ОГЭ тувру вахтна имтигьнин къайда чIур гъапIиш, ляхин батIил апIуру. Цци Дагъ. Огни шагьриъ саспи мектебариъ гьацдар дюшюшар гъахьну.
Ав, ухьу гъаври ахьа: фунур мялим гъадагъишра, дугъан баяр-шубарихъанди юкIв убгурайиб рябкъюру. ЦIийи къайдайиинди имтигьнар тувуз хъюгъю вахтна, ухьу бицIидар, машквракк фици гъягъюрайиганси, ЕГЭ-йихьнара гьаци хушниинди гьязур гъапIнийиш, дурарин имтигьнарихьна вуйи янашмиш’вал жараб хьибдийи. Хъа ухьу гьапIра? Швнур-сар полицияйин вакилар, гюзчивал гъабхрудар, жара мектебариан мялимар уч дапIну, дурарихьди бицIидариин гюзчивал гъабхуз гъитрахьа. Гьелбетда, бицIидарик гучIвал кабхъди. Хъа мициб ляхнихьна бицIир ухьу ихтиятди, сабурниинди гьязур дапIну ккунду. Зегьмет зигурайи мялимаризра чухсагъул дупну ккунду. Гьарсар мялимди, чав дарс киврайи предмет урхурайири дериндиан аьгъю апIбан бадали, аьхю жафа зигура. Дурарин зегьметнан жафа гъи ихь ЕГЭ туврайи бицIидарин аьгъювалари улупура.
Гьарсаб мектебдин директорикан, мялимдикан ва абйир-бабарикан урхурайидариин ижмишнан гюзчивал алди гъибтуб, гележегдиъ ЕГЭ — йиз ихь выпускникар ужудар аьгъювалар ади гьязур апIуб ккун апIураза.
